Krwawnik

Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Krwawnik

Krwawnik pospolity

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

krwawnik

Nazwa systematyczna

Achillea L.
Sp. Pl. 896. 1 Mai 1753

Typ nomenklatoryczny

Achillea santolina L.^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Krwawnik (Achillea L.) – rodzaj bylin z rodziny astrowatych. Obejmuje 134 gatunki^[4]. Są to zielne rośliny wieloletnie występujące na wszystkich kontynentach półkuli północnej, głównie w strefie umiarkowanej. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Europie, gdzie obecne są 52 gatunki^[5] oraz w Azji^[6]. W Ameryce Północnej występują pojedyncze gatunki^[6]^[7], przy czym na tym kontynencie sięgają najdalej na południe – do Gwatemali^[4]. W Polsce rośnie 8–11 gatunków (w zależności od statusu taksonomicznego)^[8]^[4], przy czym najbardziej pospolity jest krwawnik pospolity (A. millefolium).

Niektóre gatunki, często w odmianach, uprawiane są w ogrodach jako ozdobne^[5]. Niektóre też wykorzystywane są jako rośliny lecznicze^[6].

Łacińska nazwa rodzaju krwawnik pochodzi od mitycznego Achillesa, który miał używać tego ziela do leczenia ran (uleczył nim ponoć Telefosa, którego uprzednio zranił włócznią)^[9]^[7].

Morfologia

Pokrój: Byliny, czasem drewniejące u nasady (półkrzewy), osiągające od kilku cm do ponad 80 cm wysokości, zwykle aromatyczne. Rośliny są kłączowe, rozwijają pojedyncze lub większą liczbę łodyg kwiatonośnych, w tym drugim wypadku zwykle skupionych blisko siebie, zwykle prosto wzniesionych. Pędy są nagie, skąpo lub gęsto owłosione. Korzenie wiązkowe i palowe^[6].
Liście: Odziomkowe i łodygowe, te pierwsze zwykle więdną przed kwitnieniem. Siedzące i często obejmujące łodygę lub ogonkowe. Zwykle silnie wydłużone, równowąskie do lancetowatych i 1–2-krotnie pierzasto podzielone, z końcowymi odcinkami całobrzegimi. Od spodu liście są mniej lub bardziej owłosione, z wierzchu owłosione lub nagie^[6].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki, a te w kwiatostany złożone w postaci gęstego lub luźnego podbaldachu, zwykle spłaszczonego od góry. Okrywy są półkuliste do dzwoneczkowatych o średnicy do 3 mm, rzadko większe. Listki okryw w liczbie 10–30 wyrastają w kilku rzędach, są lancetowate do jajowatych, zwykle obłonione na brzegu. Dno kwiatostanowe jest płaskie lub słabo wypukłe. Kwiaty brzeżne, języczkowe są żeńskie, najczęściej w liczbie 3–5, ale czasem ich brak lub jest paręnaście. Ich korona ma barwę białą, żółtą, różową lub purpurową, ma najczęściej kształt zaokrąglony. Kwiaty wewnętrzne, rurkowate, są obupłciowe, w liczbie od kilkunastu do kilkudziesięciu. Ich korony są białe, szarawe, żółte lub różowe^[6].
Owoce: Niełupki podługowate do jajowatych, spłaszczone, najczęściej z dwoma żebrami i gładkie^[6]. Puchu kielichowego brak^[5].

Systematyka

Synonim taksonomiczny^[3]

Millefolium Mill.

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w jej obrębie klasyfikowany do podrodziny Asteroideae, plemienia Anthemideae i podplemienia Matricariinae^[10].

Gatunki flory Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

krwawnik Gerbera Achillea micrantha Willd. (efemerofit)
krwawnik kichawiec Achillea ptarmica L.
krwawnik kowniatkolistny Achillea crithmifolia Waldst. & Kit. (antropofit)
krwawnik pagórkowy Achillea collina Becker ex Rchb. ≡ A. millefolium subsp. collina (Wirtg.) Oborný^[11]
krwawnik pannoński Achillea pannonica Scheele
krwawnik pospolity Achillea millefolium L.
krwawnik sudecki Achillea sudetica Opiz ≡ A. millefolium subsp. alpestris (Wimm., Günther & Grab.) Gremli^[4]
krwawnik szczecinkolistny Achillea setacea Waldst. & Kit.
krwawnik szlachetny Achillea nobilis L. (niepewny status w polskiej florze)
krwawnik wierzbolistny Achillea salicifolia Besser
krwawnik wyprostowany Achillea stricta Schleich. ≡ A. distans subsp. stricta (Gremli) Janch.^[4]

Lista gatunków^[4]^[12]

Achillea abrotanoides (Vis.) Vis. – krwawnik piołunowaty
Achillea × abscondita Wein
Achillea absinthoides Halácsy
Achillea acuminata (Ledeb.) Sch.Bip.
Achillea adeniae Aytaç & Ekici
Achillea aegyptiaca L.
Achillea ageratifolia (Sm.) Benth. & Hook.f. – krwawnik żeniszkolistny
Achillea ageratum L. – krwawnik polny
Achillea × albinea Bjelčić & Maly
Achillea aleppica DC.
Achillea alexandri-regis Bornm. & Rudsky
Achillea alpina L. – krwawnik alpejski
Achillea ambrosiaca (Boiss. & Heldr.) Boiss.
Achillea apiculata N.I.Orlova
Achillea arabica Kotschy
Achillea armenorum Boiss. & Hausskn.
Achillea asiatica Serg.
Achillea aspleniifolia Vent. – krwawnik zanokcicowaty
Achillea atrata L.
Achillea aucheri Boiss.
Achillea baldaccii Degen
Achillea baltae H.Duman & Aytaç
Achillea barbeyana Heldr. & Heimerl
Achillea barrelieri (Ten.) Sch.Bip.
Achillea × bichigeani Prodan
Achillea biserrata M.Bieb. – krwawnik piłkowany
Achillea boissieri Hausskn. ex Boiss.
Achillea × borzae Prodan
Achillea brachyphylla Boiss. & Hausskn.
Achillea × bronchalensis Mateo, Fabado & C.Torres
Achillea bucharica C.Winkl.
Achillea × buiana Prodan & Nyár.
Achillea callichroa Boiss.
Achillea cappadocica Hausskn. & Bornm.
Achillea carpatica Błocki ex Dubovik
Achillea chamaemelifolia Pourr.
Achillea chrysocoma Friv. – krwawnik złocisty
Achillea × claudio-politana Soó
Achillea clavennae L. – krwawnik klaweński, k. Clavenny
Achillea clusiana Tausch
Achillea clypeolata Sm. – krwawnik tarczowaty
Achillea coarctata Poir.
Achillea conferta DC.
Achillea × conrathii Fritsch
Achillea × correvoniana Vacc.
Achillea × coziana Nyár.
Achillea cretica L.
Achillea crithmifolia Waldst. & Kit. – krwawnik kowniatkolistny
Achillea cucullata Bornm.
Achillea cuneatiloba Boiss. & Buhse
Achillea cunoraea F.K.Mey.
Achillea distans Waldst. & Kit. ex Willd. – krwawnik odległołatkowy
Achillea × dobrogensis Prodan
Achillea × dragomanii Prodan
Achillea × dumasiana Vatke
Achillea erba-rotta All. – krwawnik klinolistny
Achillea eriophora DC.
Achillea euxina Klokov
Achillea falcata L.
Achillea × feliciana Brügger
Achillea filipendulina Lam. – krwawnik wiązówkowaty
Achillea formosa (Boiss.) Sch.Bip.
Achillea fraasii Sch.Bip.
Achillea fragrantissima (Forssk.) Sch.Bip.
Achillea getica Grecescu
Achillea glaberrima Klokov
Achillea goniocephala Boiss. & Balansa
Achillea × graja Beyer
Achillea grandifolia Friv. – krwawnik wielkoblaszkowy
Achillea griseovirens Albov
Achillea gypsicola Hub.-Mor.
Achillea hamzaoglui Arabacı & Budak
Achillea × hausmanniana Suend.
Achillea holosericea Sm. – krwawnik jedwabisty
Achillea × huber-morathii Rech.f.
Achillea × illiczevskyi Tzvelev
Achillea impatiens L.
Achillea × incognita Danihelka
Achillea × intermedia Schult.
Achillea inundata Kondr.
Achillea × jaborneggii Halácsy
Achillea × jauchiana Guyot
Achillea × javorkae Prodan
Achillea jenisseensis Stepanov
Achillea × joannis Prodan
Achillea kamelinii Kupr.
Achillea karatavica Kamelin
Achillea kellalensis Boiss. & Hausskn.
Achillea × kerneri Halácsy
Achillea ketenoglui H.Duman
Achillea × keuperi García Cardo & Sánchez Melgar
Achillea kirschneri Yıld. & Kılıç
Achillea kotschyi Boiss.
Achillea × kummerleana Prodan
Achillea kuprijanovii Stepanov
Achillea × laggeri Sch.Bip. ex Asch.
Achillea latiloba Ledeb. ex Nordm.
Achillea ledebourii Heimerl
Achillea leptophylla M.Bieb.
Achillea ligustica All. – krwawnik lubiśnikowaty
Achillea lingulata Waldst. & Kit. – krwawnik językolistny
Achillea lycaonica Boiss. & Heldr.
Achillea macrophylla L. – krwawnik wielkolistny
Achillea magnifica Heimerl ex Hub.-Mor.
Achillea × major (Boiss.) Heimerl
Achillea maritima (L.) Ehrend. & Y.P.Guo
Achillea maura Humbert
Achillea × maxima Heuff.
Achillea membranacea DC.
Achillea micrantha Willd. – krwawnik Gerbera
Achillea micranthoides Klokov
Achillea × mihaliki Prodan
Achillea millefolium L. – krwawnik pospolity
Achillea milliana H.Duman
Achillea monocephala Boiss. & Balansa
Achillea multifida (DC.) Griseb.
Achillea nana L. – krwawnik drobny
Achillea nobilis L. – krwawnik szlachetny
Achillea × nyaradyana Prodan
Achillea × obscura Trevir. – krwawnik ćmy
Achillea occulta Constantin. & Kalpoutz.
Achillea ochroleuca Ehrh. – krwawnik żółtawy
Achillea odorata L.
Achillea oligocephala DC.
Achillea oxyloba (DC.) Sch.Bip.
Achillea oxyodonta Boiss.
Achillea pachycephala Rech.f.
Achillea pannonica Scheele – krwawnik pannoński
Achillea phrygia Boiss. & Balansa
Achillea pindicola Hausskn.
Achillea polyphylla (Gaudin) Schleich. ex Paill. & Vendrely
Achillea × prodanii Degen
Achillea pseudoaleppica Hausskn. ex Hub.-Mor.
Achillea × pseudodorata Rouy
Achillea pseudopectinata Janka
Achillea ptarmica L. – krwawnik kichawiec
Achillea ptarmicifolia (Willd.) Rupr. ex Heimerl – krwawnik kaukaski
Achillea ptarmicoides Maxim. – krwawnik kichawcowaty
Achillea pyrenaica Sibth. ex Godr.
Achillea × reichardtiana Beck
Achillea × romanica Prodan
Achillea × rompelii Murr
Achillea × roseoalba Ehrend.
Achillea × rozaliae Prodan
Achillea rupestris Huter, Porta & Rigo
Achillea × ruscinonensis Rouy
Achillea sahandica Turrill
Achillea salicifolia Besser – krwawnik wierzbolistny
Achillea santolinoides Lag.
Achillea schauloi Stepanov
Achillea schischkinii Sosn.
Achillea schmakovii Kupr.
Achillea × schneideri Rouy
Achillea × schroeteri F.O.Wolf
Achillea sedelmeyeriana Sosn.
Achillea × serbani Prodan
Achillea sergievskiana Shaulo & Shmakov
Achillea setacea Waldst. & Kit. – krwawnik szczecinkolistny
Achillea × siegfriedii Brügger
Achillea sieheana Stapf
Achillea sintenisii Hub.-Mor.
Achillea sipikorensis Hausskn. & Bornm.
Achillea sivasica Çelik & Akpulat
Achillea spinulifolia Fenzl ex Boiss.
Achillea stepposa Klokov & Krytzka
Achillea stojanoffii Prodan
Achillea × submicrantha Tzvelev
Achillea × subtaurica Tzvelev
Achillea talagonica Boiss.
Achillea taygetea Boiss. & Heldr.
Achillea tenuifolia Lam.
Achillea teretifolia Willd.
Achillea × thessalica J.Wagner
Achillea thracica Velen. – krwawnik tracki
Achillea tomentosa L. – krwawnik wełnisty
Achillea × travignolensis Sünd.
Achillea trevidiciana Sennen
Achillea tuzsonii Ujhelyi
Achillea × tymphaea Hausskn.
Achillea × tzvelevii Mosyakin
Achillea umbellata Sm. – krwawnik baldaszkowy
Achillea × valesiaca Suter
Achillea × vandasii Velen.
Achillea vermicularis Trin. – krwawnik robaczkowaty
Achillea virescens (Fenzl) Heimerl – krwawnik zieleniejący
Achillea × wagneri Prodan
Achillea wilhelmsii K.Koch
Achillea wilsoniana (Heimerl ex Hand.-Mazz.) Hand.-Mazz.

Zastosowanie

Niektóre gatunki, np. krwawnik pospolity i kichawiec mają własności lecznicze. Liczne gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Niektóre gatunki uprawiane^[13]

krwawnik ćmy (Achillea obscura Nees)
krwawnik drobny (Achillea nana L.)
krwawnik kaukaski (Achillea ptarmicifolia (Willd.) Heimerl)
krwawnik kichawcowaty (Achillea ptarmicoides Maxim.)
krwawnik klaweński (Achillea clavenae L.)
krwawnik serbski (Achillea serbica Petrov.)
krwawnik szarozielony (Achillea griseo-virens Alb.)
krwawnik tarczowaty Achillea clypeolata Sm.
krwawnik wełnisty (Achillea tomentosa L.)
krwawnik wiązówkowaty, k. talerzowaty (Achillea filipendulina Lam.)
krwawnik wrotyczolistny (Achillea tanacetifolia All.)
krwawnik zieleniejący (Achillea virescens Heim.)
krwawnik zwarty (Achillea compacta Willd.)
krwawnik żeniszkolistny (Achillea ageratifolia (Lindl.) Boiss.)
Achillea × kellereri Sund.
Achillea × lewisii S. Arn.

Uprawa

Wszystkie uprawiane gatunki są odporne na mróz^[7]. Są łatwe w uprawie, rosną na każdej glebie, ale preferują stanowiska słoneczne i suche. Wytwarzają kłącza, za pomocą których szybko się rozrastają. Najłatwiej rozmnażać je przez podział bryły korzeniowej bardzo wczesną wiosną. Po przekwitnięciu należy usuwać kwiatostany. Pędy można zostawić na zimę, ale wiosną należy je silnie przyciąć. Wiosną wskazane nawożenie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Achillea L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew .
↑ ^a ^b ^c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 368. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Debra K.D.K. Trock Debra K.D.K., Achillea Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-10-04] .
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 22, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Kopaliński W. 1991. Słownik mitów i tradycji kultury. PIW, Kraków, ISBN 83-06-02157-6, str. 14.
↑ Genus Achillea L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-09-26].
↑ Achillea. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 13-14. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.