Lex sacrata

Lex sacrata (l.mn. leges sacratae, dosł. prawo uświęcone lub święte) – rzymska formuła prawno-religijna przyjęta przez określoną grupę obywateli rzymskich w formie plebiscytu i wzmocniona uroczystą przysięgą[1][2]. Ważnym elementem legum sacratarum była sankcja religijna: łamiący objęte nią przepisy miał spotkać się z potępieniem ludzi i bogów, automatycznie stawał się człowiekiem przeklętym i każdy obywatel mógł bezkarnie pozbawić go życia[1]. Formuły takie same z siebie nie stanowiły części prawa rzymskiego, a raczej deklarację określonej grupy osób, która wszelako w praktyce bywała traktowana jako obowiązująca na równi z ustawami senatu[2].

Instytucja legis sacratae prawdopodobnie wzorowana była na podobnych rozwiązaniach przyjętych przez ludy italskie, takie jak Samnici i Wolskowie, które w razie zagrożenia powoływały pod broń wszystkich zdolnych do jej noszenia, a lojalność rekrutów miała zapewnić specjalna przysięga[2]. Powiązanie rzymskiej formuły prawnej z przysięgą wojskową było jasne także dla starożytnych Rzymian, choć brak jest w źródłach wzmianek o wykorzystaniu przez nich instytucji podobnych do tych stosowanych przez ich sąsiadów[2].

W historii Rzymu notuje się przynajmniej sześć praw opatrzonych formułą prawa uświęconego[3][1].

Najlepiej znanym przykładem legis sacratae było przyjęcie przez plebejuszy podczas secessio plebis w 494 p.n.e. uchwały o stworzeniu urzędu trybuna ludowego, który miał reprezentować plebs w sporze z patrycjuszami, bronić jego interesów i praw[4][5][6][2]. Jednocześnie przedstawiciele niższych warstw społeczeństwa rzymskiego biorący udział w zgromadzeniu zaprzysięgli, że zabiją każdego, kto zechce skrzywdzić ich wybrańców, którzy zyskali tym samym status sacrosancti, a więc nietykalnych ze względu na sankcję boską[4][5][6][2]. Osoba naruszająca nietykalność konsula była, zgodnie z tradycją przyjętą dla świętokradców, uznawana za sacri, człowieka przeklętego i wyjętego spod prawa[2].

Poza nimi podobną legitymację posiadały także[1]:

  • wprowadzone w 509 p.n.e. przez Publiusza Waleriusza prawo do Provocatio ad populum, czyli odwołania się do ludu (konkretnie do trybuna ludowego) w przypadku skazania na śmierć[7];
  • wprowadzone w 456 p.n.e. przez trybuna ludowego Lucjusza Iciliusa prawo Lex Icilia de Aventino monte pozwalające Rzymianom na swobodną zabudowę wcześniej nie zajętych części wzgórza awentyńskiego, z pominięciem przepisów wynikających z Prawa Dwunastu Tablic[8];
  • wprowadzone w 449 p.n.e. za konsulatu Lucjusza Waleriusza i Marka Horacego prawa leges Valeria Horatiae regulujące prawo do apelacji, wzmacniające prawo do wolności osobistej i zakazujące tworzenia nowych urzędów bez prawa do odwołania od ich decyzji[9];
  • wprowadzone ok. 345 p.n.e. przez dyktatora prawo wojskowe zakazujące zwalniania żołnierzy ze służby bez ich zgody i zakazujące pełnienia funkcji centuriona osobom, które wcześniej pełniły urząd trybuna wojskowego[10];
  • prawo Marka Antoniusza z 44 p.n.e. znoszące urząd dyktatora, nakładające karę śmierci i infamii za wspieranie zapędów dyktatorskich i wyznaczające cenę za głowę takich osób[11].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Botsford 1909 ↓, s. 265.
  2. ↑ a b c d e f g Cornell 1995 ↓, s. 259–260.
  3. ↑ Herzog 1887 ↓, s. 147.
  4. ↑ a b Byrd 1995 ↓, s. 22–23.
  5. ↑ a b Lendering 2015 ↓, s.v. „In c.490…”.
  6. ↑ a b Botsford 1909 ↓, s. 264–265.
  7. ↑ Liwiusz ↓, II.8.2.
  8. ↑ Liwiusz ↓, III.31.
  9. ↑ Liwiusz ↓, III.55.4.
  10. ↑ Liwiusz ↓, VII.41.3–5.
  11. ↑ Kasjusz Dion ↓, XLIV.51.2.

Bibliografia

Źródła starożytne
  • publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Lucius Cassius Dio Cocceianus, Dio’s Roman history, EarnestE. Cary (tłum.), Herbert BaldwinH.B. Foster (tłum.), wyd. 1, Loeb Classical Library, 9 volumes, Greek texts and facing English translation, London: W. Heinemann, 1914–1927, OCLC 40441397  (ang. • koine).
  • Titus Livius, Livy. History of Rome, Volume IV: Books VIII-X With An English Translation, Benjamin OliverB.O. Foster (red.), F.G.F.G. Moore (tłum.), wyd. 1, Loeb Classical Library, vol. 191, 1926, ISBN 978-0-674-99210-8, OCLC 10518056  (ang. • łac.).
Źródła współczesne
  • George WillisG.W. Botsford George WillisG.W., The Roman Assemblies: From Their Origin to the End of the Republic, The Lawbook Exchange, 1909, ISBN 978-1-58477-165-4  (ang.).
  • Robert C.R.C. Byrd Robert C.R.C., The Senate of the Roman Republic: addresses on the history of Roman constitutionalism, seria Senate documents, 103-23, Washington: US Government Printing Office, 1995, ISBN 978-0-16-058996-6, OCLC 31240979  (ang.).
  • TimT. Cornell TimT., The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c. 1000-264 BC), Psychology Press, 1995, ISBN 978-0-415-01596-7  (ang.).
  • Ernst vonE. Herzog Ernst vonE., Geschichte und System der römischen Staatsverfassung: Bd. Die Kaiserzeit von der Dictatur Cäsars bis zum Regierungsantritt Diocletians: 1. Abt. Geschichtliche übersicht, B. G. Teuber, 1887  (niem.).
  • publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać JonaJ. Lendering JonaJ., Gn. Marcius Coriolanus, [w:] Livius: Articles on ancient history [online], livius.org, 2015 [dostęp 2015-12-29]  (ang.).