Lucjusz Cyncjusz Alimentus

Lucjusz Cyncjusz Alimentus (łac. Lucius Cincius Alimentus; II poł. III w. p.n.e.) – rzymski polityk i historyk, uczestnik II wojny punickiej.

Był autorem zaginionej pracy poświęconej historii Rzymu, którą napisał zainspirowany dziełem Kwintusa Fabiusza Piktora. Zaliczany jest do annalistów starszych.

Życiorys

Pochodził ze stanu senatorskiego, był niewiele młodszy od Fabiusza Piktora i działał równolegle z nim. Czynny w dobie II wojny punickiej, w 210 roku p.n.e. piastował urząd pretora. Skierowany na Sycylię, walczył tam z Kartagińczykami, dowodząc legionami „kanneńskimi”, czyli złożonymi z żołnierzy, którzy przeżyli bitwę pod Kannami. Dwa lata później prowadził kampanię przeciw siłom Hannibala Barkidy w południowej Italii. Dostał się wówczas do niewoli^[a], podczas walk o Locri. Miał za zadanie opanować to miasto, lecz został pojmany, prawdopodobnie kiedy poprowadził wypad, zaskoczony nagłym przybyciem oddziału Numidów w służbie punickiej. Tylko części spośród jego żołnierzy udało się dotrzeć z powrotem na okręty, którymi przypłynęli z Sycylii. Cyncjusz Alimentus spędził w niewoli kolejne siedem lat, aż do końca wojny, dobrze traktowany z racji przynależności do arystokracji. Wówczas to poznał osobiście Hannibala^[1]. Jego dalsze losy nie są znane, niektóre opracowania przypisują mu posłowanie do Grecji w 155 roku p.n.e.^[2]

Dzieło

Cyncjusz Alimentus był drugim (po Fabiuszu Piktorze) historykiem rzymskim, zalicza się go do grupy annalistów starszych^[3]. Napisał po grecku dzieło poświęcone dziejom Miasta Wilczycy od jego założenia po czasy sobie współczesne, w układzie rocznikarskim. Nie wiadomo jaki nosiło tytuł^[4]. Całość pracy zaginęła, zachowało się zaledwie kilka fragmentów^[b]. Ich niewielka liczba uniemożliwia próbę jej zrekonstruowania czy oceny różnic względem pracy poprzednika^[5].

Przypisywano mu również kilka łacińskich prac antykwarycznych, traktujących o dawnym prawie i instytucjach publicznych w Rzymie, takich jak De fastis, De comitiis czy De consulum poteste, lecz ich prawdziwym autorem był niejaki Lucjusz Cyncjusz, żyjący najpewniej w I wieku p.n.e.^[6]

Najprawdopodobniej dla pretora bodźcem do napisania dzieła historycznego, podobnie jak u Fabiusza Piktora, była świadomość znaczenia zwycięstwa nad Kartaginą oraz chęć przeciwstawienia się prokartagińskim opiniom i wykorzystanie historii jako środka propagandowego, by odpowiednio przedstawić Rzymian światu hellenistycznemu. Dlatego pisał po grecku, co również wynikało z uniwersalnego charakteru tego języka, jak i mogło wynikać z ówczesnego braku prac historycznych po łacinie^[7].

Na podstawie zachowanych fragmentów można przypuszczać, że narracja jego dzieła była urozmaicona, Cyncjusz Alimentus przytaczał legendy, a wypowiedzi starał się komponować w sposób dramatyczny. Wykazywał pewne zainteresowanie informacjami antykwarycznymi (np. podał, że alfabet, który dotarł do Rzymu za pośrednictwem Ewandera był pochodzenia fenickiego) i etymologicznymi^[8].

Zapewne jego głównym źródłem była praca Fabiusza Piktora, być może, tak jak on, najwięcej miejsca poświęcił przedstawieniu epoki królewskiej i wydarzeniom III wieku. Niewykluczone jednak, że mógł w odmienny sposób ująć dzieje Rzymu, dodać więcej uwag na przykład w opisie II wojny punickiej. Na pewno inaczej niż poprzednik datował powstanie Rzymu – na rok 729/728 p.n.e.^[9], co może oznaczać, iż zrelacjonował antyczne spory na temat chronologii tego wydarzenia^[10]. Przypuszczalnie uwzględnił część kartagińskiego punktu widzenia, dzięki bezpośrednim kontaktom z Hannibalem, który, wedle informacji Tytusa Liwiusza, przekazał mu choćby informację o stratach swojej armii od momentu przekroczenia Rodanu. Być może zaczerpnął je jednak nie od samego słynnego wodza, tylko jego otoczenia, niewykluczone, że poznał też dziejopisów towarzyszących Barkidzie, Silenosa i Sosylosa, co pozwoliło mu szerzej potraktować problematykę kartagińską^[11]. Dla Liwiusza był istotnym i ocenianym przezeń jako wiarygodne źródłem informacji dotyczącym liczebności sił kartagińskich, choć jednak we współczesnej historiografii wskazuje się na błąd w tych danych, być może wynik celowego zawyżenia, by przedstawić Kartaginę jako godnego przeciwnika Rzymu^[12].

Z pracy Cyncjusza Alimentusa korzystał Kwintus Enniusz przy pracy nad eposem o II wojnie punickiej, być może sięgnął po nią Katon Starszy przy tworzeniu swojego dzieła historycznego Origo (Początki), natomiast najpewniej była nieznana Polibiuszowi. Wiadomo, że stanowiła źródło dla Dionizjosa z Halikarnasu, Tytusa Liwiusza i anonimowego zarysu Origo gentil Romanae (Początki narodu rzymskiego) z najprawdopodobniej IV wieku n.e., części Corpus Aurelianum. Brak odwołań do pracy pretora u Cycerona, natomiast pojawiają się u Gajusza Marka Wiktoryna i Serwiusza^[13].

M. Cary i H.H. Scullard zaliczają Cyncjusza Alimentusa, obok Fabiusza Piktora oraz poetów Newiusza i Enniusza, do autorów, którzy nadali literacki kształt tradycjom o początkach Rzymu^[14]. Jednak jego dzieło, jak można sądzić, nie było dużo lepsze niż Piktora, stan zachowania i niezbyt liczne odwołania u innych autorów wskazują na małą poczytność tej pracy^[15].

Ocalałe fragmenty wydano w zbiorach Historicorum Romanorum reliquiae Hermanna Petera, L’annalistique romaine Martine Chassignet oraz Die frühen römischen Historiker Hansa Becka i Uwe Waltera^[8].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Mieczysław Brożek: Historia literatury rzymskiej w starożytności. Zarys. Wyd. II, popr.. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
• Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna. przeł. Jerzy Schawkopf. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992. ISBN 83-06-01859-1.
• Maria Cytowska, Hanna Szelest: Literatura grecka i rzymska w zarysie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983. ISBN 978-83-01-02224-2.
• Maria Cytowska, Hanna Szelest, Ludwika Rychlewska: Literatura rzymska. Okres archaiczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-12096-7.
• Adrian Goldsworthy: Upadek Kartaginy. Historia wojen punickich. przeł. Norbert Radomski i Janusz Szczepański. Wyd. I. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2022. ISBN 978-83-8188-634-5.
• Andrzej F. Grabski: Dzieje historiografii. wprowadzenie Rafał Stobiecki. Wyd. 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006. ISBN 83-7177-424-9.
• Krzysztof Kęciek: Wojna Hannibala. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005, seria: Wielkie bitwy. Wielcy dowódcy. ISBN 83-11-10230-9.
• Józef Korpanty: Historiografia rzymska epoki archaicznej i cycerońskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Polska Akademia Nauk, 1977, seria: Nauka dla wszystkich, nr 273.
• John F. Lazenby: Wojna Hannibala. Historia militarna drugiej wojny punickiej. przeł. Tomasz Ładoń. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-20-7.
• Ignacy Lewandowski: Historiografia rzymska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. ISBN 83-7177-406-0.
• Mała encyklopedia kultury antycznej A – Z. wyd. VI, red. Zdzisław Piszczek. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 152 (hasło Cincii). ISBN 83-01-03529-3.
• Edward Alfred Mierzwa: Historia historiografii. T. I: Starożytność – Średniowiecze. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2002. ISBN 83-7322-055-0.
• Herbert Myśliwiec: Cincius Alimentus, Lucius. W: Słownik pisarzy antycznych. red. Anna Świderkówna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1982, s. 142–143. ISBN 83-214-0141-4.
• Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. praca zbiorowa pod red. Ewy Wipszyckiej. Wyd. 2 zmienione. T. I/II: Źródłoznawstwo starożytności klasycznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13594-8.
• Miron Wolny: Hannibal w Italii (218–217 p.n.e.). Studia nad uwarunkowaniami początkowych sukcesów kartagińskich. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2007. ISBN 978-83-7299-508-7.