Ludwik Birkenmajer

Ludwik Birkenmajer

Data i miejsce urodzenia	18 maja 1855 Lipsko
Data i miejsce śmierci	20 listopada 1929 Kraków
Profesor nauk matematycznych
Specjalność: fizyka i astronomia
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Doktorat	1879
Profesura	1919
Polska Akademia Umiejętności
Status	członek korespondent
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Ludwik Antoni Birkenmajer (ur. 18 maja 1855 w Lipsku, zm. 20 listopada 1929 w Krakowie) – polski historyk nauki, fizyk, astronom, pedagog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Życiorys

Pochodził z rodziny o korzeniach niemieckich, osiadłej w Polsce w czasie wojen napoleońskich; był synem Józefa Hermana i Petroneli ze Stefanowskich. Kształcił się w Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie (1865-1873), następnie studiował na Uniwersytecie Lwowskim fizykę i matematykę (do 1878). Uzupełniał studia na uniwersytecie w Wiedniu (1879-1880). W 1879 obronił doktorat na Uniwersytecie Lwowskim na podstawie pracy O ogólnych metodach całkowania funkcyj algebraicznych i przestępnych. Od 1878 przez kilkadziesiąt lat był nauczycielem matematyki i fizyki w gimnazjum rolniczym w Czernichowie koło Krakowa. W 1897 dzięki wysokim osiągnięciom naukowym mianowano go profesorem na Uniwersytecie Jagiellońskim, z którym pozostał związany do końca życia.

Był na uniwersytecie początkowo profesorem nadzwyczajnym, od 1919 profesorem zwyczajnym; kierował Katedrą Historii Nauk Ścisłych, wykładał historię matematyki, fizyki, astronomii i geografii fizycznej. W 1893 został powołany na członka korespondenta AU, w 1927 – członka czynnego PAU. W 1901 był w gronie założycieli Komisji Bibliograficznej AU, w latach 1910-1913 pełnił funkcję sekretarza Komisji Historii Nauk Matematyczno-Przyrodniczych AU, a następnie PAU (krótko przed śmiercią został przewodniczącym tej komisji). Był również członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu oraz Międzynarodowej Unii Astronomicznej w Oksfordzie. W 1923 brał aktywny udział w obchodach rocznicowych 450-lecia urodzin Kopernika, wygłosił wówczas serię odczytów, m.in. w Krakowie, Toruniu, Poznaniu i Warszawie.

Przeprowadził analizę dzieła Kopernika O obrotach sfer niebieskich; doszedł do wniosku, że teoria heliocentryczna powstała przed poznaniem przez Kopernika dzieła Ptolemeusza Almagest. Opracował materiały biograficzne z życia Kopernika do 1500, a także odkrył nieznany wcześniej list astronoma do króla Zygmunta Starego w sprawie zakonu krzyżackiego. Zajmował się również dorobkiem naukowym Marcina z Olkusza. Opracował historię geodezji i grawimetrii. Przygotował do druku m.in. Misura universale Tito Livio Burattiniego (1897), Geometrię praktyczną Marcina Króla z Żurawicy (1895), Commentariolum super theoreticas planetarum Wojciecha z Brudzewa (1900). Ponadto w pracy naukowej zajmował się fizyką teoretyczną, astronomią, funkcjami algebraicznymi i geofizyką.

W 1883 zdobył nagrodę konkursową AU w dziedzinie geometrii. Był m.in. odznaczony szwedzkim Orderem Gwiazdy Polarnej oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1924^[1]). Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie^[2].

Był protoplastą znanej rodziny uczonych. Ożenił się z Zofią, córką Franciszka Karlińskiego, profesora astronomii UJ (odziedziczył po teściu zbiór książek matematycznych i fizycznych); synami Ludwika i Zofii byli:

• Aleksander Ludwik (historyk kultury i nauk ścisłych, bibliotekoznawca),
• Józef (poeta, tłumacz, historyk literatury),
• Alfred (major Wojska Polskiego, pracownik wywiadu wojskowego, dziennikarz)
• Wincenty (nauczyciel polonista, taternik).

Wnukiem Ludwika był Krzysztof Birkenmajer (profesor geologii).

Publikacje

Niektóre publikacje naukowe:

• O rozszerzalności ciał (1876)
• O całkowaniu algebraicznem funkcyj algebraicznych (1879)
• O przezroczystości powietrza (1879)
• O kształcie i grawitacyi sferoidu ziemskiego (1885)
• Marcin Bylica z Olkusza oraz instrumenta astronomiczne, legowane przez niego Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w roku 1493 (1892-1893)
• Mikołaj Kopernik. Studya nad pracami Kopernika oraz materyały biograficzne (1900)
• Marco Beneventano, Kopernik, Wapowski a najstarsza karta geograficzna Polski (1901)
• Mikołaj Kopernik jako uczony, twórca i obywatel (1923)
• Stromata Copernicana (1924)
• Mikołaj Wodka z Kwidzyna, zwany Abstemius (1926)

Przypisy

Bibliografia

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983

Linki zewnętrzne

• Prace Ludwika Birkenmajera dostępne w Sieci (Katalog HINT)
• Publikacje Ludwika Birkenmajera w bibliotece Polona
• Ludwik Birkenmajer, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-04-06].