Maksymilian Jatowt
 Maksymilian Jatowt (ok. 1864) | |||
| Data i miejsce urodzenia | ok. 1823 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 27 listopada 1895 | ||
 | |||
| |||
| |||
Maksymilian Jatowt, ps. „Jakub Gordon” (ur. ok. 1823 w Wilnie, zm. 27 listopada 1895 we Lwowie) – polski działacz niepodległościowy, sybirak, literat, wydawca.
Życiorys
Urodził się ok. 1823 w Wilnie[1][2]. Pochodził z litewskiej rodziny Jatowtów[1][3]. Miał rodzeństwo: brata, który został pułkownikiem artylerii w Armii Imperium Rosyjskiego oraz siostry, z których jedna została żoną prof. Uniwersytetu Warszawskiego Karola Jurkiewicza, a druga zamieszkiwała w Lublinie wraz z zesłańcem syberyjskim (towarzyszem Ludwika Zielonki)[1].
Uczył się w gimnazjum w Lublinie[1]. W 1840 mając 17 lat został wciągnięty w Warszawie do spisku przez prowokatora tajnej policji carskiej[1]. Po wykryciu został aresztowany wraz z innymi konspiratorami w Hotelu Wileńskim na Tłumackiem[1][3]. Przez kilka miesięcy był więziony w Cytadeli, po czym został skazany na wygnanie w głąb Imperium Rosyjskiego[1][3]. Podczas drogi zbiegł i udał się do Francji[1][3]. W 1848 przybył do Polski jako emisariusz[3][1]. Został wykryty jako uczestnik konspiracji krakowskiej[4] i skazany na roty sołdackie, które przez kilka lat odbywał jako szeregowy żołnierz w Orenburgu[1][3]. Przebywał wówczas ze skazanym na zesłanie Tarasem Szewczenką[1]. W trakcie wojny krymskiej zamierzał jako ochotnik wziąć udział w kampanii sewastopolskiej w szeregach armii bojowej, co było dopuszczalne dla więźniów politycznych celem dosłużenia się przez nich stopni oficerskich[1][3]. Po uzyskaniu zezwolenia rządu rosyjskiego otrzymał środki finansowe na przejazd oraz karty legitymacyjne[1][3]. W drodze do Sewastopola zbiegł i po raz drugi udał się na emigrację[1][3].
Od tego czasu przebywał we Francji[1][3][4]. W Paryżu pełnił funkcję sekretarza przybocznego Adama Jerzego Czartoryskiego (dzięki znajomości języka francuskiego odczytywał księciu wydawnictwa prasowe)[1]. Następnie był nauczycielem matematyki w Tuluzie[1]. Wówczas był nakłaniany przez bp. Félixa Dupanloupa do zostania księdzem i udania się na wschód jako misjonarz, jednak nie odczuwając powołania odmówił[1]. Później wyjechał do Ameryki Północnej[3][4]. W Nowym Orleanie ponownie uczył matematyki w szkole francuskiej[1]. Rozpoczął działalność literacką[1]. Publikował utwory, przede wszystkim pamiętniki i wspomnienia, bazujące głównie na latach swoich przeżyć[3][4]. Jako literat funkcjonował pod pseudonimem „Jakub Gordon”[3][5]. Jego dzieła początkowo były drukowane jako felietony w czasopismach „Czas”, „Głos” i w innych[1]. Przed 1863 powrócił z Ameryki do Europy[1]. Wówczas jego utwory były publikowane w serii „Biblioteka Pisarzy Polskich” nakładem wydawnictwa Brockhaus z Lipska[1]. Podczas powstania styczniowego przebywał poza ziemiami polskimi, następnie w Wiedniu[1]. Stamtąd w 1864 przybył do Lwowa posługując się paszportem amerykańskim, otrzymał poddaństwo austriackie i osiadł w tym mieście na stałe, zamieszkując w nim do końca życia[1][3]. Wyjątkiem od tego był okres dwóch lat, kiedy od 1869 do 1870 przebywał w Sanoku, wydając dwutygodnik polityczno-literacki „Reforma”, którego wydawcą był miejscowy drukarz Karol Pollak, a redaktorem odpowiedzialnym Aleksander Krzyżanowski[1][3]. W uznaniu swoich zasług na polu literackim otrzymał od Sejmu Krajowego posadę urzędnika archiwisty przy Wydziale Krajowym, w związku z czym ponownie zamieszkał we Lwowie[1][3]. Na emeryturę przeszedł z uwagi na niezdolność do dalszej pracy wskutek utraty zdrowia[1]. We Lwowie wydał jeszcze kilka swoich prac[1][3]. Kilka z jego utworów zostało przetłumaczonych na języki obce, tym francuski, niemiecki i czeski[1][3].
Zmarł 27 listopada 1895 we Lwowie w wieku 72 lat[6][1][3][4].
Publikacje
- Moskwa. Pamiętniki J. G. Polaka z Korony obywatela Stanów Zjednoczonych Ameryki (1861, Paryż)
- Mes prisons en Russie. Mémoires de J. Gordon (1861, Lipsk)
- Mes Prisons. On l'exil en Sibérie (1862, Genewa)[7]
- Meine Kerker in Russland (1863, Lipsk, przedruk z Wanderera)
- Obrazki caryzmu. Pamiętniki J. Gordona (1863, Lipsk; 1883, Lwów)[3][7]
- Sechs Jahre in Orenburg (1864, Drezno)[7]
- Sołdat czyli Sześć lat w Orenburgu i Uralsku. Nowe pamiętniki J. Gordona (1864/1865, Bruksela/Lipsk)[7]
- przekład na język czeski w czasopiśmie „Zlata Praha” (1865)[7]
- Kaukaz czyli ostatnie dni Szymala. Powieść historyczna (1865, Lipsk)[3][7]
- Przechadzki po Ameryce (1866, Berlin/Poznań)[3]
- Podróż do Nowego Orleanu (1867, Lipsk)[3]
- Obrazki galicyjskie (1869, Sanok)[3]
- Szkice i ramotki (1870, Lwów)
- Gdy się było młodym. Wspomnienia z podróży po szerokim świecie (1871, Lipsk)
- Turysta z musu. Tom I (1873, Lwów)
- Turysta z musu. Tom II (1873, Lwów)
- Mały kantonista[1]
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af Kronika. Zmarli. „Gazeta Narodowa”. Nr 332, s. 2-3, 30 listopada 1895. Kronika. „Nowa Reforma”. Nr 278, s. 2, 3 grudnia 1895.
- ↑ W źródłach podano, że Maksymilian Jatowt w 1895 zmarł mając 72 lat. Ponadto źródła wskazały, że w 1840 został aresztowany w wieku 17 lat. W świetle obu informacji wynika, że urodził się ok. 1823. W niektórych współczesnych źródłach podaje się, że urodził się w 1826 lub w 1927, np. biblioteki cyfrowe oraz Jatowt Maksymilian, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-01-26] .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x † Jakób Gordon. „Gazeta Sanocka”. Nr 35, s. 3, 1 grudnia 1895.
- ↑ a b c d e Jatowt Maksymilian, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-01-26] .
- ↑ Edward Minkowiecki: Wykaz pseudonymów używanych przez autorów polskich. Warszawa: 1888, s. VIII, XXI.
- ↑ Kronika. Zmarli. „Gazeta Lwowska”. Nr 275, s. 3, 29 listopada 1895.
- ↑ a b c d e f Jakub Gordon: Obrazki galicyjskie. Sanok: Drukarnia Karola Pollaka, 1869, s. 246.
Linki zewnętrzne
- Maksymilian Jatowt – publikacje w bibliotece Polona
Kontrola autorytatywna (osoba):
- PWN: 3917292
