Metonimia

Nie mylić z: metionina.

Metonimia (gr. μετωνυμία metōnymía)^[1][2], inaczej zamiennia – zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności^[3]. Celem może być zwiększenie wyrazistości wypowiedzi lub nadanie jej skrótowości.

W przypadku metonimii desygnaty nie wykazują podobieństwa, ale dzielą pewien związek skojarzeniowy: bliskość w przestrzeni lub w czasie, powiązanie przyczynowo-skutkowe itp. Styczność w przestrzeni może doprowadzić do przeniesienia nazwy pewnego obszaru geograficznego na przedmiot lub wyrób pochodzący z tego miejsca i usankcjonowania takiego określenia w praktyce językowej. Na przykład nazwa wyspy Cypr została przeniesiona na miedź (np. łac. cuprum, ang. copper), a nazwa chińskiej prowincji stała się określeniem na porcelanę (np. ros. фарфор, pol. przestarzałe farfura, farfury). Metonimia jest również częsta w kontekście odcinków czasu. Okres zmiany faz księżyca (28 dni), funkcjonujący jako podstawowa jednostka podziału roku, jest oznaczany w wielu językach za pomocą słowa „księżyc” (np. ros. месяц)^[3].

Rodzaje

Można wyróżnić następujące rodzaje metonimii:

• metonimia autora, np. „czytam Słowackiego” zamiast „czytam utwory Słowackiego”,
• metonimia skutku, np. „pot” zamiast „wysiłek”,
• metonimia miejsca, np. „Pałac Prezydencki ogłosił…” zamiast „Prezydent RP ogłosił…”,
• metonimia narzędzia, np. „najlepsza trąbka w historii” zamiast „najlepszy trębacz w historii”,
• metonimia pojemnika, np. „kufel” zamiast „piwo”
• metonimia oznaki, np. „berło” zamiast „król”
• metonimia konkretu, np. „głowa” zamiast „rozum”
• metonimia czynności, np. „wstaw” wodę na herbatę zamiast „zagotuj” wodę na herbatę.

Szczególną odmianą jest synekdocha, w tym:

• pars pro toto (część zamiast całości),
• totum pro parte (całość zamiast części),
• singularis pro plurari (liczba pojedyncza zamiast mnogiej),
• pluralis pro singulari (liczba mnoga zamiast pojedynczej).

W ogólniejszym sensie, w rozumieniu nurtu myślenia zwanego strukturalizmem, metonimia to zgrupowanie pojęć i przedmiotów według związków między nimi, np.:

• zdanie jest utworzone z części mowy zgodnie z pewnymi regułami tworzenia (związek zgody, związek rządu itd.),
• konkretny strój składa się z pewnych części garderoby,
• konkretna linia melodyczna składa się z dźwięków, motywów, fraz itd.

Pojęciem dopełniającym jest metafora. Dualizm metafora-metonimia po raz pierwszy został zaproponowany przez Romana Jakobsona w 1956 r., a w tak ogólnym znaczeniu spopularyzowany przez antropologa Claude'a Lévi-Straussa.

Zobacz też

Zobacz hasło metonimia w Wikisłowniku

• polisemia

Przypisy

Bibliografia

• JerzyJ. Ziomek JerzyJ., Metafora a metonimia: refutacje i propozycje, bazhum.muzhp.pl, 1984 [dostęp 2018-07-15] .
• CzesławC. Lachur CzesławC., Zarys językoznawstwa ogólnego, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2004, ISBN 83-7395-082-6, OCLC 749715998 .
• ·Anna Sulikowska: Kognitive Aspekte der Phraseologie. Konstituierung der Bedeutung von Phraseologismen aus der Perspektive der Kognitiven Linguistik. Berlin: Peter Lang,  2019, s. 153-163. ISBN 978-3-631-77189-1.

Linki zewnętrzne

• MonikaM. Chrzanowska MonikaM., Metonimia w ujęciu R. Jakobsona [online], poetyka.wordpress.com [dostęp 2018-07-15] .