Mononukleoza zakaźna

Nie mylić z: zespołem Pfeiffera – chorobą genetyczną.

Mononukleoza zakaźna (łac. Mononucleosis infectiosa, inne nazwy: gorączka gruczołowa, angina monocytowa, choroba Pfeiffera, choroba pocałunków) – częsta choroba wirusowa spowodowana najczęściej pierwotną infekcją wirusem Epsteina-Barr (EBV)^[1][2]. Istotą choroby jest podlegający samoczynnemu zahamowaniu proces limfoproliferacyjny. Zakażenie następuje drogą kropelkową, poprzez przetoczenie krwi albo przez przeszczep komórek krwiotwórczych lub narządów^[1]. Okres wylęgania wynosi 30-50 dni^[3], a zaraźliwość utrzymuje się przeważnie do 5 dni od pojawienia się wysokiej gorączki^{[potrzebny przypis]}, ale EBV może utrzymywać się w ślinie osoby chorej ok. 6 miesięcy, czasami nawet do 1,5 roku^[1]. Choroba pozostawia trwałą odporność.

Epidemiologia

Około 95% populacji przebyło kiedyś infekcję wirusem Epsteina-Barr, ale mononukleoza zakaźna pojawia się u niewielkiej liczby zarażonych^[4]. Występuje ona najczęściej w okresie dojrzewania i wczesnej młodości (między 15 i 24 rokiem życia)^[4].

Objawy i przebieg

Choroba objawia się bólami głowy, złym samopoczuciem, utratą łaknienia, apatią, rozkojarzeniem, przewlekłym zmęczeniem, ogólnym osłabieniem. Następnie pojawia się gorączka, która z reguły wynosi 38-39 °C. Utrzymuje się ona przeważnie od dwóch dni do miesiąca i dłużej. Tuż przed jej wystąpieniem, w trakcie, rzadziej po jej spadku następuje powiększenie węzłów chłonnych, przede wszystkim na szyi i z tyłu głowy oraz angina. Stałym objawem jest również powiększenie śledziony i wątroby. Obrzęk śledziony może być tak duży, że niewielki uraz doprowadza do jej pęknięcia. Niekiedy rozwija się stan zapalny wątroby, prowadzący do żółtaczki. Typowym objawem dla mononukleozy jest obrzęk powiek. Czasami w przebiegu choroby może dochodzić do zapalenia płuc lub powikłań nerwowych, takich jak zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, czy też nerwów obwodowych. Bardzo często występują punktowe, krwotoczne plamki na granicy podniebienia miękkiego i twardego.

W okresie zdrowienia może pojawić się zespół przewlekłego zmęczenia (ang. chronic fatigue syndrome), charakteryzujący się trudnościami w koncentracji, uczuciem ciągłego zmęczenia, obniżeniem aktywności życiowej. Po podaniu ampicyliny, amoksycyliny lub innych antybiotyków (np. cefalosporyn lub makrolidów) może wystąpić swędząca osutka plamisto-grudkowa na skórze i błonach śluzowych^[5]. W niektórych badaniach wykazano, że u 80–90% osób z mononukleozą, którym podano ampicylinę, występuje rozsiana, czerwona wysypka^[6].

Rozpoznanie

W morfologii krwi obwodowej stwierdza się leukocytozę (10–20 tys./mm³) z limfocytozą i limfocytami atypowymi, > 10% ogólnej liczby krwinek białych. Często stwierdza się wzrost aktywności aminotransferaz. Rutynowa diagnostyka serologiczna opiera się nadal na obecności w surowicy krwi przeciwciał heterofilnych (odczyn Paula-Bunnella-Davidsohna). U dzieci, zwłaszcza poniżej 5 roku życia, przeciwciała heterofilne wykrywa się znacznie rzadziej niż u osób dorosłych. Obecnie u dzieci bada się przeciwciała swoiste, zwykle przeciwko antygenowi kapsydowemu (anty VCA) w klasie IgM.

W diagnostyce różnicowej należy uwzględniać cytomegalię oraz ostrą chorobę retrowirusową, która jest następstwem zakażenia wirusem HIV, i której objawy są bardzo podobne do mononukleozy.

Powikłania

Poważne powikłania występują w mniej niż 5% przypadków^[7][8][9]:

• powikłania hematologiczne: ostra małopłytkowość, niedokrwistość hemolityczna, agranulocytoza, pancytopenia.
• powikłania ze strony OUN – porażenia nerwów czaszkowych (najczęściej nerwu twarzowego), padaczka, psychozy, zespół Guillaina-Barry’ego, zapalenie mózgu, poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego
• rzadko występuje zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie trzustki.
• utrudnienie oddychania (duszność ze stridorem)
• pęknięcie śledziony (rzadko)
• zapalenie wątroby (5-10% przypadków)

Onkogenność EBV

Po przebyciu zakażenia pierwotnego wirus EB zostaje w ustroju w postaci latentnej. Miejscem latencji są limfocyty B, komórki nabłonka jamy ustnej i gardła, migdałki podniebienne. Reaktywacja EBV może prowadzić do monoklonalnej, niekontrolowanej limfoproliferacji. Uważa się, że EBV ma potencjał onkogenny i może mieć związek z ziarnicą złośliwą, chłoniakiem Burkitta^[10][11], rakiem migdałków podniebiennych i ślinianek przyusznych oraz chłoniakami ośrodkowego układu nerwowego u chorych z AIDS i biorców przeszczepów.

Leczenie

Chorobę leczy się objawowo poprzez podawanie leków przeciwbólowych oraz przeciwgorączkowych^[12], pozostanie w łóżku, stosowanie diety bogatej w witaminy. W przypadkach choroby z nasiloną obturacją górnych dróg oddechowych, małopłytkowością, powikłaniami neurologicznymi stosuje się kortykosterydy^[12]. Leczenie przeciwwirusowe nie jest zalecane, rozważa się zastosowanie gancyklowiru i acyklowiru jedynie w przypadku współwystępowania u pacjenta zespołu limfoproliferacyjnego^[12]. Nie ma szczepionki przeciwko mononukleozie^[9].

Wskazane jest ograniczenie wysiłku fizycznego w przypadku powiększenia śledziony^[12].

Klasyfikacja ICD10

Zobacz też

• odczyn Paula-Bunnella-Davidsohna
• limfadenopatia
• splenomegalia

Przypisy

Bibliografia

• Pediatria. Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego. Anna Dobrzańska, Józef Ryżko (red.). Wrocław: Urban&Partner, 2005, s. 718-719. ISBN 83-89581-25-6.
• Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2017. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017. ISBN 978-83-7430-517-4.

Linki zewnętrzne

• Mononukleoza zakaźna w źródłach CDC (ang.)
• dr med. Ewa Duszczyk, Mononukleoza zakaźna, Medycyna Praktyczna [dostęp: 3.12.2012]