Nagietek
 Morfologia (nagietek lekarski) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | astrowce | ||
| Rodzina | astrowate | ||
| Podrodzina | Asteroideae | ||
| Rodzaj | nagietek | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Calendula L. Sp. Pl. 921. 1 Mai 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Calendula officinalis L.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Nagietek (Calendula L.) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Należy do niego 12 gatunków[4]. Występują one w rejonie Morza Śródziemnego i południowo-zachodniej Azji, od Azorów i Wysp Kanaryjskich po Pakistan i Tadżykistan[5][4][6], poza tym na wielu obszarach rosną jako introdukowane. W Polsce rzadkim chwastem polnym jest nagietek polny C. arvensis[7], często uprawianym gatunkiem i przejściowo dziczejącym jest nagietek lekarski C. officinalis[8][9].
Niektóre gatunki mają znaczenie użytkowe, zwłaszcza nagietek lekarski. Uprawiany jest od dawna i w licznych odmianach ozdobnych, poza tym wykorzystywany jest jako roślina lecznicza i kosmetyczna, płatki stosowane są do barwienia masła i zup oraz jako dodatek do sałatek[10].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne i wiecznie zielone byliny, rzadziej drewniejące u nasady pędów półkrzewy. Zwykle o pędach ogruczolonych i aromatycznych[11], osiągające do 0,5 m wysokości[6].
- Liście
- Skrętoległe, siedzące, pojedyncze, całobrzegie lub ząbkowane[11], zwykle aromatyczne[6].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki. Okrywa z listkami ułożonymi w jednym lub dwóch szeregach. Kwiaty języczkowe na skraju koszyczka są żółte lub pomarańczowe, żeńskie. Wewnętrzną część koszyczka zajmują kwiaty rurkowate męskie, żółte do czerwonych[11].
- Owoce
- Niełupki o bardzo zróżnicowanych kształtach – często silnie wygięte, dziobowate, oskrzydlone, bez puchu kielichowego[11], odmienne w zależności od położenia w koszyczku[6].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w obrębie której klasyfikowany jest do podrodziny Asteroideae i plemienia Calenduleae[12].
- Wykaz gatunków[4]
- Calendula arvensis L. – nagietek polny
- Calendula eckerleinii Ohle
- Calendula karakalensis Vassilcz.
- Calendula lanzae Maire
- Calendula maroccana (Ball) B.D.Jacks.
- Calendula meuselii Ohle
- Calendula officinalis L. – nagietek lekarski
- Calendula pachysperma Zohary
- Calendula palaestina Boiss.
- Calendula stellata Cav.
- Calendula suffruticosa Vahl – nagietek drewniejący[13]
- Calendula tripterocarpa Rupr.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
- ↑ a b c d Calendula L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-08].
- ↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 374. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce : dodatek, Kraków: Instytut Botaniki, 2019, s. 42, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 46, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2007, s. 493, ISBN 83-01-14342-8, OCLC 183208377 .
- ↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 148, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d J.W.J.W. Kadereit J.W.J.W., CharlesCh. Jeffrey CharlesCh. (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 243, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805 .
- ↑ Genus Calendula L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-06].
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 44. ISBN 978-83-925110-5-2.
Encyklopedia internetowa:
- Britannica: plant/calendula
- Treccani: calendula
- SNL: ringblomst
- Catalana: 0087306
- DSDE: morgenfrue
Identyfikatory zewnętrzne:
