Nawłoć

Nawłoć
Ilustracja
Nawłoć pospolita
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

nawłoć

Nazwa systematyczna
Solidago L.
Sp. Pl. 878. 1753
Typ nomenklatoryczny

Solidago virgaurea L.[3]

Synonimy
  • Actipsis Raf.
  • Brachychaeta Torr.
  • Dasiorima Raf.
  • Dectis Raf.
  • Doria Fabr.
  • Leioligo Raf.
  • Lepiactis Raf.
  • Oligoneuron Small
  • Unamia Greene[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Nawłoć kanadyjska
Nawłoć późna

Nawłoć (Solidago L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należy do niego ponad 130 gatunków[4]. Większość z nich występuje w Ameryce Północnej, pojedyncze gatunki rosną naturalnie w Europie, Azji i Ameryce Południowej[5][6]. W Polsce rodzimym gatunkiem jest tylko nawłoć pospolita S. virgaurea, w niektórych ujęciach systematycznych wyodrębniana jest z niej także nawłoć alpejska S. alpestris. W Eurazji inwazyjnie rozprzestrzeniają się introdukowane z Ameryki północnej gatunki – zwłaszcza nawłoć kanadyjska S. canadensis i nawłoć późna S. gigantea[4].

Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne[6]. Mieszańce ogrodowe określane bywają zbiorczo nazwą nawłoć ogrodowa S. hybrida[7]. Niektóre gatunki wykorzystywane są też lokalnie jako rośliny lecznicze[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Nawłoć wysoka
Nawłoć pospolita

Większość gatunków z rodzaju występuje w Ameryce Północnej na północ od Meksyku. W Meksyku rośnie 8 gatunków, w Ameryce Południowej – 4[8] (w niektórych ujęciach uznawane są one za pojedynczy, polimorficzny gatunek[6]). Pojedyncze gatunki rosną naturalnie w Eurazji[8][9]. W Europie w zależności od ujęcia wymieniany jest jeden gatunek – nawłoć pospolita Solidago virgaurea[6], ewentualnie wyodrębnianych jest kilka gatunków (S. alpestris[10], S. litoralis, S. macrorhiza)[11]. Introdukowane do Eurazji niektóre gatunki północnoamerykańskie stały się tu uciążliwymi roślinami inwazyjnymi, dotyczy to zwłaszcza: nawłoci kanadyjskiej S. canadensis, nawłoci późnej S. gigantea i nawłoci wysokiej S. altissima[6][12].

Gatunki flory Polski[10]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Ponadto w Polsce występuje gatunek mieszańcowy nawłoć Niederedera Solidago ×niederederi Khek, którego gatunkami rodzicielskimi są nawłoć pospolita i kanadyjska[13] oraz przejściowo dziczejąca nawłoć Snarskisa Solidago ×snarskisii Gudž. & Žaln.[10]

Morfologia

Pokrój
Byliny z kłączem lub drewniejącą szyją korzeniową, z łodygą podnoszącą się lub prosto wzniesioną, nierozgałęzioną lub rozgałęziającą się zwykle w górnej części, nagą lub owłosioną, nierzadko szczeciniasto[8].
Liście
Skrętoległe, odziomkowe i łodygowe (te pierwsze nierzadko zamierają przed kwitnieniem), ogonkowe (zwykle tylko dolne) lub siedzące[8]. Blaszka równowąska do jajowato-lancetowatej, całobrzega lub ząbkowana, czasem gruczołowato punktowana[14], naga lub owłosiona, czasem szczeciniasto lub gruczołowato[8].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki, a te z kolei zwykle w maczugowate lub piramidalne wiechowate, groniaste lub baldachogroniaste kwiatostany złożone, czasem z koszyczkami jednostronnie skupionymi wzdłuż osi kwiatostanów złożonych, często osie te łukowato przewisają. Liczba koszyczków w kwiatostanach złożonych u różnych gatunków wynosi od pojedynczych do ponad 1,5 tysiąca. Okrywy koszyczków są dzwonkowate do walcowatych, przy czym podczas owocowania często rozpościerają się. Osiągają od 2 do 10 mm średnicy i od 3 do 12 mm długości. Listki okryw wyrastają w 3–5 rzędach, mają kształt równowąsko-lancetowaty do jajowatego, są równej lub nierównej długości, na brzegach obłonione, nagie lub owłosione. Dno koszyczków jest lekko wypukłe, dołeczkowane, bez plewinek. Zewnętrzne w koszyczku kwiaty języczkowe są słupkowe (żeńskie) i płodne, jest ich od 2 do 15 (rzadko mniej lub więcej) i mają barwę żółtą, rzadko białawą[8]. Ich języczek (zrośnięte płatki) zwykle podwija się[14]. Wewnątrz koszyczka znajduje się od kilku do kilkudziesięciu kwiatów rurkowatych o żółtych koronach, z 5 łatkami trójkątnymi lub lancetowatymi, wzniesionymi lub rozpostartymi[8], często głęboko rozciętymi[14].
Owoce
Niełupki walcowate lub wąskostożkowate, czasem mniej lub bardziej ścieśnione, zwykle z 8–10 żebrami, nagie lub drobno, szczecinkowato owłosione. Puch kielichowy trwały, z dwoma rzędami 25–45 pierzastych włosków i (od zewnątrz) ze szczecinkowatymi łuskami[8].

Systematyka

Solidago flexicaulis
Solidago caesia
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Astereae z podrodziny Asteroideae w obrębie rodziny astrowatych Asteraceae[15]. Gatunki z podrodzaju Euthamia Nutt.[11] wyodrębniane są w osobny rodzaj Euthamia (Nutt.) Cass.[4]

Wykaz gatunków[4][16][7]
  • Solidago albopilosa E.L.Braun
  • Solidago altiplanities C.E.S.Taylor & R.John Taylor
  • Solidago altissima L. – nawłoć wysoka
  • Solidago arenicola B.R.Keener & Kral
  • Solidago argentinensis Lopez Laphitz & Semple
  • Solidago arguta Aiton – nawłoć wyrazista
  • Solidago × asperula Desf
  • Solidago auriculata Shuttlew. ex S.F.Blake
  • Solidago austrina Small
  • Solidago austrocaroliniana Semple & J.B.Nelson
  • Solidago × bartramiana Fernald
  • Solidago × beaudryi B.Boivin
  • Solidago × bernardii B.Boivin
  • Solidago bicolor L. – nawłoć dwubarwna
  • Solidago brachyphylla Chapm. ex Torr. & A.Gray
  • Solidago brendae Semple
  • Solidago buckleyi Torr. & A.Gray
  • Solidago caesia L. – nawłoć sina
  • Solidago × calcicola Fernald
  • Solidago canadensis L. – nawłoć kanadyjska
  • Solidago capulinensis Cockerell & D.M.Andrews
  • Solidago chapmanii A.Gray
  • Solidago chilensis Meyen
  • Solidago chlorolepis Fernald
  • Solidago chrysopsis Small
  • Solidago compacta Turcz. – nawłoć zwarta
  • Solidago confinis A.Gray
  • Solidago correllii Semple
  • Solidago cuprea Juz.
  • Solidago curtisii Torr. & A.Gray
  • Solidago dahurica (Kitag.) Kitag. ex Juz.
  • Solidago decurrens Lour.
  • Solidago delicatula Small
  • Solidago drummondii Torr. & A.Gray
  • Solidago durangensis G.L.Nesom
  • Solidago elongata Nutt.
  • Solidago erecta Banks ex Pursh
  • Solidago ericamerioides G.L.Nesom
  • Solidago × erskinei B.Boivin
  • Solidago fallax (Fernald) Semple
  • Solidago faucibus Wieboldt
  • Solidago fistulosa Mill.
  • Solidago flexicaulis L. – nawłoć szerokolistna
  • Solidago gattingeri Chapm. ex A.Gray
  • Solidago georgiana Semple
  • Solidago gigantea Aiton – nawłoć późna, n. olbrzymia
  • Solidago gillmanii (A.Gray) E.S.Steele
  • Solidago glomerata Michx. – nawłoć skupiona
  • Solidago gracillima Torr. & A.Gray
  • Solidago guiradonis A.Gray
  • Solidago gypsophila G.L.Nesom
  • Solidago hintoniorum G.L.Nesom
  • Solidago hispida Muhl. ex Willd. – nawłoć szczeciniasta
  • Solidago horieana Kadota
  • Solidago houghtonii Torr. & A.Gray
  • Solidago jejunifolia E.S.Steele
  • Solidago juliae G.L.Nesom
  • Solidago juncea Aiton
  • Solidago kralii Semple
  • Solidago × krotkovii B.Boivin
  • Solidago kuhistanica Popov
  • Solidago lancifolia (Torr. & A.Gray) Chapm.
  • Solidago latissimifolia Mill.
  • Solidago leavenworthii Torr. & A.Gray
  • Solidago leiocarpa DC. – nawłoć Cutlera
  • Solidago × leiophallax Friesner
  • Solidago lepida DC.
  • Solidago litoralis Savi
  • Solidago ludoviciana Small
  • Solidago × lutescens (Lindl. ex DC.) B.Boivin
  • Solidago × luteus (A.Perry) Brouillet & Semple
  • Solidago macrophylla Banks ex Pursh – nawłoć wielkolistna
  • Solidago macvaughii G.L.Nesom
  • Solidago × maheuxii B.Boivin
  • Solidago maya Semple
  • Solidago mexicana L.
  • Solidago minutissima (Makino) Kitam.
  • Solidago missouriensis Nutt.
  • Solidago mollis Bartl. – nawłoć miękka
  • Solidago muelleri Standl.
  • Solidago multiradiata Aiton – nawłoć wielopromienista
  • Solidago nana Nutt.
  • Solidago nemoralis Aiton – nawłoć gajowa
  • Solidago × niederederi Khek
  • Solidago nipponica Semple
  • Solidago nitida Torr. & A.Gray
  • Solidago odora Aiton – nawłoć wonna
  • Solidago ohioensis Riddell – nawłoć ohijska
  • Solidago ontarioensis (G.S.Ringius) Semple & J.A.Peirson
  • Solidago orientalis (G.L.Nesom) G.L.Nesom
  • Solidago ouachitensis C.E.S.Taylor & R.John Taylor
  • Solidago ovata Friesner
  • Solidago pacifica Juz.
  • Solidago pallida (Porter) Rydb.
  • Solidago paniculata DC.
  • Solidago patagonica Phil.
  • Solidago patula Muhl. ex Willd. – nawłoć otwarta
  • Solidago patuliginosa Friesner
  • Solidago petiolaris Aiton
  • Solidago pinetorum Small
  • Solidago plumosa Small
  • Solidago polyglossa DC.
  • Solidago pringlei Fernald
  • Solidago ptarmicoides (Torr. & A.Gray) B.Boivin
  • Solidago puberula Nutt.
  • Solidago pulchra Small
  • Solidago racemosa Greene
  • Solidago radula Nutt.
  • Solidago randii (Porter) Britton
  • Solidago riddellii Frank – nawłoć Riddella
  • Solidago rigida L. – nawłoć sztywna
  • Solidago rigidiuscula (Torr. & A.Gray) Porter
  • Solidago roanensis Porter
  • Solidago rugosa Mill. – nawłoć pomarszczona
  • Solidago rupestris Raf.
  • Solidago sciaphila E.S.Steele
  • Solidago sempervirens L. – nawłoć wieczniezielona
  • Solidago shortii Torr. & A.Gray – nawłoć Shorta
  • Solidago simplex Kunth
  • Solidago × snarskisii Gudž. & Žaln.
  • Solidago spathulata DC.
  • Solidago speciosa Nutt. – nawłoć okazała
  • Solidago spectabilis (D.C.Eaton) A.Gray
  • Solidago spellenbergii Semple
  • Solidago sphacelata Raf.
  • Solidago spithamaea M.A.Curtis ex A.Gray
  • Solidago squarrosa Nutt. – nawłoć kostropata
  • Solidago stricta Aiton
  • Solidago tarda Mack. ex Small
  • Solidago tortifolia Elliott
  • Solidago turnerorum Semple
  • Solidago uliginosa Nutt. – nawłoć błotna
  • Solidago ulmicaesia Friesner
  • Solidago ulmifolia Muhl. ex Willd. – nawłoć wiązolistna
  • Solidago velutina DC.
  • Solidago veracruziensis Semple
  • Solidago verna M.A.Curtis ex Torr. & A.Gray
  • Solidago villosicarpa LeBlond
  • Solidago virgata Michx.
  • Solidago virgaurea L. – nawłoć pospolita
  • Solidago vossii J.S.Pringle & Laureto
  • Solidago wrightii A.Gray
  • Solidago yambaruensis S.Sakag. & Mot.Ito
  • Solidago yokusaiana Makino
  • Solidago zedia (R.E.Cook & Semple) Semple & J.B.Beck

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15]  (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. ↑ a b c d e f Solidago L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-25] .
  5. ↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
  6. ↑ a b c d e f David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 868, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
  7. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 170. ISBN 978-83-925110-5-2.
  8. ↑ a b c d e f g h John C.J.C. Semple John C.J.C., Rachel E.R.E. Cook Rachel E.R.E., Solidago Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-25] .
  9. ↑ Yilin Chen & John C.Y.Ch.& J.C. Semple Yilin Chen & John C.Y.Ch.& J.C., Solidago Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-25] .
  10. ↑ a b c d ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 169, ISBN 978-83-62975-45-7 .
  11. ↑ a b Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., D.M. Moore, Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1984, s. 110. ISBN 0-521-08717-1.
  12. ↑ SzymuraS. M. SzymuraS., SzymuraS. T.H. SzymuraS., The dynamics of growth and flowering of invasive Solidago species, „Steciana”, 19 (3), 2015, s. 143-152 [dostęp 2023-02-25] .
  13. ↑ ArturA. Pliszko ArturA. i inni, An updated distribution of Solidago ×niederederi (Asteraceae) in Poland, „Acta Musei Silesiae, Scientiae Naturales”, 66, 2017, s. 253-258, DOI: 10.1515/cszma-2017-0026  (ang.).
  14. ↑ a b c J.W.J.W. Kadereit J.W.J.W., CharlesCh. Jeffrey CharlesCh. (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 325, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805 .
  15. ↑ Genus Solidago L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-02-25] .
  16. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
Encyklopedia internetowa (takson):
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 37721
  • Flora of China: 130659
  • Flora of North America: 130659
  • GBIF: 5388868
  • identyfikator iNaturalist: 48678
  • IPNI: 11048-1
  • ITIS: 36223
  • NCBI: 59293
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:60436299-2
  • Tela Botanica: 87240
  • identyfikator Tropicos: 40001882
  • USDA PLANTS: SOLID