Olga Boznańska

Olga Boznańska

Olga Boznańska w 1930 roku
Imię i nazwisko	Olga Helena Karolina Boznańska
Data i miejsce urodzenia	15 kwietnia 1865 Kraków
Data i miejsce śmierci	26 października 1940 Paryż
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	realizm postimpresjonizm modernizm
Ważne dzieła
Bretonka Dziewczynka z chryzantemami Portret panny Dygat
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Olga Helena Karolina Boznańska (ur. 15 kwietnia 1865 w Krakowie, zm. 26 października 1940 w Paryżu) – polska malarka, portrecistka, przedstawicielka modernizmu; od 1898 zamieszkała w Paryżu, członkini szkoły monachijskiej, Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (1898) i Société Nationale des Beaux-Arts (1901).

Życiorys

Była córką inżyniera Adama Nowiny Boznańskiego i Francuzki Eugenii de Mondain^[1]. Ojciec Boznańskiej ukończył wiedeńską politechnikę, matka interesowała się sztuką, sama rysowała^[1]. Olga miała siostrę Izabellę Antoninę Ewelinę.

Olga Boznańska swoją przygodę z rysunkiem zaczęła w wieku 6 lat^[2], pierwszych lekcji rysunku udzielała jej matka^[3]. Malarstwa uczyła się u Antoniego Adama Piotrowskiego, Kazimierza Pochwalskiego, a następnie na Kursach Malarskich imienia Adriana Baranieckiego. W 1886 wyjechała kontynuować naukę w Monachium. Jako kobieta nie miała wstępu do Akademii Sztuk Pięknych, kształciła się więc w prywatnych, monachijskich szkołach Karla Kricheldorfa i Wilhelma Dürra. W 1892 umarła jej matka.

W 1896 zrezygnowała z nauczycieli i wynajęła własną pracownię. W tym samym roku po raz pierwszy wystawiła w Paryżu swój obraz^[4]. W tym czasie zaczęła wystawiać swoje prace w Monachium, Warszawie, Berlinie, Wiedniu. Dwa lata później nadeszły pierwsze sukcesy. Za Portret malarza Pawła Nauena otrzymała z rąk arcyksięcia Karola Ludwika w Wiedniu złoty medal, a w Londynie za Portret miss Mary Breme – wyróżnienie. W 1896 jury paryskiego Société des Beaux-Arts przyjęło na wystawę jej obraz. Po tych sukcesach dostała propozycję objęcia katedry malarstwa na wydziale kobiet w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, którą odrzuciła.

W 1898 przeprowadziła się do Paryża. W tym też roku została członkiem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. W tym samym roku urządziła pierwszą indywidualną wystawę^[5]. W 1900 na wystawie w New Gallery w Londynie dostała złoty medal. Na Wystawie Światowej w Paryżu otrzymała wyróżnienie. Tego samego roku doszło do zerwania jej długoletniego narzeczeństwa z malarzem Józefem Czajkowskim. W 1901 po raz pierwszy wystawiała w Pittsburghu. Rząd francuski zakupił jej Bretonkę i Portret panny Dygat do państwowych zbiorów sztuki. Została członkiem Société Nationale des Beaux Arts. Uczyła w Académie de la Grande Chaumière.

W 1906 umarł jej ojciec. Rok później Carnegie Institute w Pittsburghu przyznał jej srebrny medal. W 1912 na wystawie w Pittsburghu, wraz z Claude’em Monetem i Augustem Renoirem, reprezentowała Francję. W Amsterdamie na międzynarodowej wystawie zdobyła srebrny medal. W 1914 warszawska Szkoła Sztuk Pięknych zaproponowała jej stanowisko profesora. W 1923 ponownie reprezentowała szkołę francuską w Pittsburghu wśród takich artystów jak Pierre Bonnard czy Maurice Denis.

Jej sława powoli malała. Miała coraz mniej zamówień na portrety, głównym źródłem utrzymania stał się dla niej czynsz z krakowskiej kamienicy. W 1932 po raz ostatni przyjechała do Krakowa. W 1934 otrzymała nagrodę m. st. Warszawy za sztukę plastyczną^[6]. W 1937 na Wystawie Światowej w Paryżu otrzymała Grand Prix. Na weneckim Biennale w 1938 sprzedała pięć obrazów, w tym Portret pani Dygatowej, który zakupił król włoski. Był to jej ostatni sukces. Dwa lata później umarła^[7]. Boznańska została pochowana na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem.

• 
  Autoportret, 1893
• 
  Olga Boznańska na fotografii z 1898
• 
  Autoportret, data nieznana
• 
  Autoportret, 1906
• 
  Łucja Bałzukiewicz, Portret Olgi Boznańskiej, 1909

Twórczość

Była portrecistką, w każdym razie to portrety przyniosły jej największą sławę. Malowała głównie w pracowni. Częstym motywem jej obrazów są wnętrza pracowni lub widoki z okna.

Farbę kładła małymi dotknięciami pędzla i czekała, aż podeschnie. Metoda ta gwarantowała, że jej paleta nie będzie sprawiała wrażenia „brudnej” (mimo używania odcieni szarości i ciemnych brązów). Już w okresie pobytu w Monachium zrezygnowała z pokrywania gotowych obrazów werniksem. Z czasem coraz częściej zamiast na płótnie, malowała na lekko zagruntowanej tekturze, dzięki czemu uzyskiwała matowość, która pozwalała jej na wyrafinowane efekty kolorystyczne.

Boznańska a impresjonizm

Błędem jest łączenie Boznańskiej z impresjonizmem. Często stosowała barwy lokalne i czerń, kolory odrzucane przez impresjonistów. Różnił ją też stosunek do natury. Zmysłowy zachwyt powierzchnią zjawisk w świetle leżący u podstaw impresjonizmu zastępowała w swych portretach wnikliwą analizą psychologiczną i dążeniem do silnej ekspresji^[8].

Stosowana przez nią zasnuta mgłą paleta ma niewiele wspólnego z feerią barw typowych dla Moneta, van Gogha czy Renoira. Podczas gdy impresjoniści opuszczali pracownie i badali wpływ światła słonecznego na kolor, Boznańska niemal nigdy nie malowała w plenerze. Nie traktowała też (jak impresjoniści) postaci ludzkich jako elementu krajobrazu lub każdego innego motywu malarskiego. Koncentrowała się na portrecie psychologicznym, odzwierciedlającym wewnętrzną prawdę o portretowanej postaci, a nie ulotną chwilę lub iskrzącą plamę barwną. W jej obrazach światło żyje własnym życiem i nie jest uzależnione od pogody czy pory dnia^[9].

Około 1900 r. miała już ukształtowany własny styl. W jej malarstwie dominował walor, gra tonów i półtonów, nadających obrazom specyficzną mglistość i tajemniczość. Ówcześni krytycy paryscy słusznie więc nie dopatrywali się związku Boznańskiej z impresjonizmem^[10]. Sama artystka zapytana kiedyś o swoją zależność od impresjonizmu uznała takie pytanie za absurdalne: „Ja i impresjonizm?”^[11].

Jej twórczość zaliczana jest do nurtu postimpresjonizmu^[12].

Wybrane dzieła

• Anemony, 1901, olej na tekturze, 49 × 36 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Autoportret z japońską parasolką, 1892, olej na płótnie, 65 × 52 cm, Muzeum Narodowe we Wrocławiu
• Dziewczynka z chryzantemami, 1894, olej na tekturze, 88,5 × 69 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Dziewczynka z koszem jarzyn w ogrodzie, 1891, olej na płótnie, 124 × 85 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie;
• Imieniny babuni, 1889, olej na płótnie, 79 × 60 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Kwiaciarki, 1889, olej na płótnie, 65 × 85 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Kwiaty, po 1920, olej na desce, 29,5 × 41 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret Gabrieli Reval, 1912, olej na tekturze, 120 × 90 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Martwa natura z kwiatami, ok. 1930, olej na tekturze, 70 × 50 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Martwa natura z wazą, 1918, olej na tekturze, 38,5 × 57,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Młoda kobieta z dzieckiem, 1902, olej na tekturze, 58,5 × 46,5 cm, Kolekcja prywatna Marka Michniczuka, Paryż
• Motyw z Paryża, ok. 1903, olej na desce, 33 × 24 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• W oranżerii, 1890, olej na płótnie, 235 × 180 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Portret chłopca w gimnazjalnym mundurku, ok. 1890, olej na płótnie, 180 × 100 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Portret dwojga dzieci na schodach, 1898, olej na płótnie, 102 × 75 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Portret dwóch dziewczynek, 1896, olej na tekturze, 70 × 49,5 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
• Portret Feliksa Jasieńskiego, 1907, olej na płótnie, 84,5 × 71 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret Gertrudy Dziewickiej (córki Seweryna Dziewickiego), 1897, olej na tekturze, 78 × 39 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret Heleny Chmielarczykowej, 1909, olej na płótnie, 110 × 80 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
• Portret rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego, ok. 1906, olej na tekturze, 76 × 63 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
• Portret pani w białym kapeluszu, 1906, olej na tekturze, 107 × 80 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
• Portret kobiety (Cyganka), 1888, olej na płótnie, 165 × 53 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret kobiety w białej sukni, 1890, olej na płótnie, 150 × 100 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret Paula Nauena, 1893, olej na płótnie, 121 × 91 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret Jadwigi z Sanguszków Sapieżyny, 1910, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret młodej kobiety w bieli, 1912, olej na tekturze, 113 × 88 cm, Musée d’Orsay, Paryż
• Portret pani D., 1913, olej na tekturze, 117 × 71,5 cm, Musée d’Orsay, Paryż

• Portret panny Dygat, 1903, olej na tekturze, 82 × 60 cm, Musée d’Orsay, Paryż
• W Wielki Piątek (Zakonnica, Zakonnica modląca się w kościele), 1890, olej na płótnie, 240 × 158 cm, Kościół Mariacki w Krakowie
• Portret Kazimierza Wizego, ok. 1905 – ok. 1909, olej na tekturze, 71 × 42,5, Muzeum Narodowe w Warszawie.
• Żyd przy winie, 1887, olej na płótnie, 81,5 × 65 cm, Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1938)^[13]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1924)^[14]
• Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[15]
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja, 1912)

Upamiętnienie

W Krakowie Boznańska mieszkała w domu przy ul. Piłsudskiego 21 (kiedyś Wolska 21), w którym miała własną pracownię. Dom został wybudowany przez jej ojca. Po jego śmierci dom przypadł Oldze i Izabeli. Na budynku znajduje się tablica pamiątkowa wykonana przez rzeźbiarza, pracownika Wydziału Form Przemysłowych Tadeusza Banasia w 2000 roku w 135 rocznicę urodzin artystki i 60 rocznicę jej śmierci. Swoją część budynku w testamencie Olga zapisała Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (część budynku należąca do Izy Boznańskiej przypadła Gminie Kraków).

Jest patronką ulic m.in. w: Bogatyni, Częstochowie, Katowicach, Kielcach, Krakowie, Kutnie, Lubinie, Ostrowie Wielkopolskim, Stargardzie, Sycowie, Tarnowie, Warszawie^[16], Wrocławiu. W Śremie jedną z ulic nazwano Zaułek Olgi Boznańskiej.

Galeria

• 
  Zabudowania miejskie I, 1885
• 
  Zabudowania II, 1886
• 
  Żyd przy winie, 1887
• 
  Studium zakonnicy, 1887
• 
  Portret kobiety – Cyganka, 1888
• 
  Kwiaciarki, 1889
• 
  Bretonka, 1889
• 
  Ze spaceru, 1889
• 
  W Wielki piątek, ok. 1890
• 
  Motyw krajobrazowy, ok. 1890
• 
  Wesoła Baśka, 1891
• 
  Portret Paula Nauena, 1893
• 
  Dziewczynka z chryzantemami, 1894
• 
  Portret Ireny z Serdów Zbigniewiczowej, 1896
• 
  Studium wnętrza pracowni artystki w Krakowie, 1896
• 
  Złote róże, 1896
• 
  Kwiaty na tarasie, 1903
• 
  Portret Kazimierza Wize, ok. 1905 – ok. 1909
• 
  Kompozycja z nasturcjami, 1906
• 
  Portret Władysława Chmielarczyka, 1907
• 
  Portret Feliksa Jasieńskiego, 1907
• 
  Portret muzyka Antoniego Dietha, 1908
• 
  Portret pani Horainowej, 1908
• 
  Widok z okna pracowni, ok. 1912
• 
  Portret Elzy Krauzowej, 1912
• 
  Portret Gabrieli Reval, pisarki francuskiej, 1912
• 
  Portret Henryka Sienkiewicza, 1913
• 
  Kwiaty, 1913
• 
  Portret Łucji Dettloff, 1917
• 
  Portret malarza Marcina Samlickiego, 1919
• 
  Portret pani Gościeńskiej, 1925
• 
  Portret Jana Rubczaka, ok. 1930
• 
  Gladiole, 1930
• 
  Portret rzeźbiarza Stefana Zbigniewicza, ok. 1930

Przypisy

Bibliografia

• HelenaH. Blum HelenaH., Olga Boznańska, Warszawa: Prasa – Książka – Ruch, 1974 .
• HelenaH. Blum HelenaH., Olga Boznańska. Zarys życia i twórczości, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1964 .brak strony (książka)
• Anna Król, Olga Boznańska, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2002 (W Zwierciadle Sztuki), ISBN 83-7023-971-4.
• Tadeusz Dobrowolski, Helena Blum, Historia sztuki polskiej, t. 3, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1965.
• LilianaL. Sonik LilianaL., Olga Boznańska, Siechnice: Eaglemoss Polska, 2000 (Wielcy Malarze; nr 15) .brak strony (książka)
• Olga Boznańska, Poznań: Oxford Educational, 2008 (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy; 46), ISBN 978-83-252-0125-8.
• IgnacyI. Witz IgnacyI., Polscy malarze, polskie obrazy, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1970 .
• Maria Rostworowska, Portret za mgłą. Opowieść o Oldze Boznańskiej, wyd. 2, Kraków: Lexis, 2005, ISBN 83-89425-21-1.
• Olga Boznańska, film dokumentalny, reż. Przemysław Młyńczyk z udziałem Teresy Budzisz-Krzyżanowskiej i muzyką Michała Urbaniaka, produkcja Fundacji Młodego Kina 2000.

Linki zewnętrzne

• Olga Boznańska na portalu NiezlaSztuka.net
• Biografia i liczna galeria dzieł artystki
• M.Rostworowska „Portret Olgi Boznańskiej za mgłą”
• Olga Boznańska – Helena Blumówna 1949 r.. polskidomaukcyjny.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-17)].
• Wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie 25 października 2014 – 1 lutego 2015
• Co się wydarzyło w pracowni Boznańskiej?. Program 2 Polskiego Radia, 2015-03-01. [dostęp 2015-03-01].
• Fotografie Olgi Boznańskiej na platformie PAUart ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu
• Olga Boznańska w Muzeum Narodowym w Krakowie
• Opisy bibliograficzne na temat Olgi Boznańskiej w Bibliografii Małopolski
• Portret, który wywyłał skandal. O tym, jak obraz Boznańskiej stał się dowodem rzeczowym w sądzie. dlakultury.pl