Oliwiny

Ten artykuł od 2011-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Oliwiny – grupa minerałów zaliczana do krzemianów. Mają zazwyczaj barwę zieloną w odcieniach, ale też brązową, czarną, a wyjątkowo są białe lub bezbarwne.

Ogólny wzór chemiczny oliwinów to (Mg,FeII
)
2SiO
4.

Właściwości

Oliwiny są głównie krzemianami: magnezu (forsteryt), żelaza (fajalit) oraz manganu (tefroit(inne języki)) i znacznie rzadziej niklu.
Często zawierają izomorficzne domieszki chromu, glinu, tytanu, sporadycznie też: wapnia – monticellit i kirschtenit.
Większość z nich stanowi roztwory stałe (kryształy mieszane), będące członami szeregu izomorficznego: forsteryt – fajalit (oliwiny magnezowo -żelazowe).
wszystkie oliwiny krystalizują w układzie rombowym.
tworzą zazwyczaj kryształy słupkowe i tabliczkowe
występują w skupieniach ziarnistych, zbitych, czasami występują jako pojedyncze ziarna, niekiedy występują w postaci ziarnistych skupień zwanych „bombami oliwinowymi”,
są kruche i stosunkowo twarde,
są bardzo mało odporne i szybko ulegają przeobrażeniu w różne minerały z grupy serpentynu,
czasami wykazują specjalne zjawiska optyczne: efekt kociego oka i asteryzm.

Oliwiny są bardzo podatne na przeobrażenia (procesy pomagmowe, wietrzenie, procesy hydrotermalne).

Typowe dla nich procesy przeobrażeń to:

serpentynizacja
iddyngsytyzacja
bowlingityzacja
oraz zastępowanie przez węglany takie jak magnezyt, dolomit czy kalcyt

Są jednymi z głównych składników meteorytów.

Występowanie

Przeważnie występują w zasadowych i ultrazasadowych skalach magmowych: perydotytach, dunitach, iherzolitach, bazaltach oliwinowych, melafirach i diabazach.
oliwiny zasobne w magnez lub mangan (forsteryt i tefroit) są składnikami różnych utworów zmetamorfizowanych (żelaza, manganu, skarnów, metasomatytów itd.),
oliwiny występują w niektórych meteorytach,
w niektórych serpentynitach jako minerał reliktowy
w niektórych skałach okruchowych: piaskach i żwirach.

Miejsca występowania: Egipt – kryształy ponad 5 cm; Kenia; Tanzania; Etiopia; USA; Meksyk; Czechy; Rosja – kryształy fajalitu ok. 10 cm (Kołyma), kryształy forsterytu ok. 16cm (Ural); Polska – na Dolnym Śląsku (w trzeciorzędowych bazaltach – najczęściej jest to chryzolit).

Zastosowanie

stanowią surowiec do produkcji materiałów ogniotrwałych
stanowią surowiec do produkcji technicznego szkła kwarcowego
mają znaczenie naukowe
są poszukiwane i cenione przez kolekcjonerów
znajdują zastosowanie w jubilerstwie

Porównanie forsterytu, oliwinu właściwego i fajalitu

Dane przedstawione poniżej są opisem składu chemicznego modeli wyidealizowanych. W przyrodzie naturalne "czyste" człony szeregu izomorficznego forsteryt-fajalit nie występują.

Forsteryt

Wzór empiryczny: Mg
2SiO
4
Masa cząsteczkowa g/cm³: 140,69
- magnez (Mg) – 34,55% (57,29% MgO)
- krzem (Si) – 19,96% (42,71% SiO
  2)
- tlen (O) – 45,49%

Oliwin właściwy

Wzór empiryczny: [Mg_1,6,FeII0,4]SiO
4
Masa cząsteczkowa g/cm³: 153,31
- magnez (Mg) – 25,37% (42,06% MgO)
- żelazo (Fe) – 14,57% (18,75% FeO)
- krzem (Si) – 18,32% (39,19% SiO
  2)
- tlen (O) – 41,74%

Fajalit

Wzór empiryczny: FeII2SiO₄
Masa cząsteczkowa g/cm³: 203,78
- żelazo (Fe) – 54,81% (70,51% FeO)
- krzem (Si) – 13,78% (29,49% SiO
  2)
- tlen (O) – 31,41%