Ontogeneza

Ten artykuł dotyczy rozwoju organizmów. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Ontogeneza, rozwój osobniczy (gr. óntos – byt, będące, istniejące, génesis – pochodzenie) – przemiany anatomiczne i fizjologiczne osobnika od powstania w wyniku rozmnażania do śmierci^[1][2][3].

W zależności od tego czy organizm rozmnaża się płciowo czy bezpłciowo początek ontogenezy wyznacza zapłodnienie albo oddzielenie się od organizmu macierzystego^[3][2].

Na ontogenezę może składać się u niektórych organizmów embriogeneza^[3]. U człowieka wyróżnia się wiele okresów rozwojowych.

Zaczątek organizmu w rozmnażaniu bezpłciowym jest wielokomórkowy. Na jego rozwój osobniczy składają się dwa procesy:

• morfogeneza
• wzrost

W rozmnażaniu płciowym powstanie zaczątku nowego organizmu poprzedza gametogeneza. Po zapłodnieniu komórki jajowej lub jej pobudzeniu do rozwoju dzieworodnego bez udziału plemnika organizm ze względu na prostą budowę bywa nazywany zarodkiem^[4].

Ontogeneza jest badana przez biologię rozwoju.

Wyróżnia się trzy rodzaje czynników wpływających na rozwój ontogenetyczny:

• czynniki endogenne (genetyczne) – determinanty rozwoju,
• czynniki endogenne (paragenetyczne) – stymulatory rozwoju,
• czynniki egzogenne – modyfikatory rozwoju.

Czynniki genetyczne warunkują predyspozycje danego osobnika do określonego tempa rozwoju, do osiągnięcia odpowiednich rozmiarów ciała, sprawności fizycznej i umysłowej. Np.: płeć jest cechą wiążącą się z zasadniczymi różnicami w rozwoju chłopców i dziewcząt.

Czynniki paragenetyczne to te właściwości organizmu matki, które mogą dodatkowo (pozagenowo) wpłynąć na rozwój płodu, co wynika ze ścisłego kontaktu organizmu matki i dziecka w jego życiu płodowym, np.: tryb życia matki w czasie ciąży. Czynniki egzogenne dzielą się na czynniki biogeograficzne, np.: cechy klimatu, zasoby naturalne zamieszkiwanego terenu, i czynniki społeczno-kulturowe, takie jak pochodzenie społeczne, wielkość zamieszkiwanej miejscowości, wielkość rodziny. Na rozwój ontogenetyczny składają się trzy procesy: różnicowanie (progresywne narastanie odrębności w strukturze i funkcji komórek), wzrost (stały przyrost masy ogólnej) i morfogeneza (wykształcenie formy i przyjmowanie nowego kształtu). W poszczególnych etapach rozwoju jeden z tych procesów dominuje, decydując o charakterze kolejnych zmian w organizmie.

Zobacz też

Zobacz kolekcję cytatów związanych z ontogenezą w Wikicytatach

• biomorfoza
• filogeneza
• teoria rekapitulacji

Przypisy