Ostatnie chwile Ferdynanda IV Pozwanego

Ostatnie chwile Ferdynanda IV Pozwanego

Últimos momentos de Fernando IV el Emplazado

Autor	José Casado del Alisal
Data powstania	1860
Medium	olej na płótnie
Wymiary	318 × 245 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Pałac Senacki w Madrycie
Multimedia w Wikimedia Commons

Ostatnie chwile Ferdynanda IV Pozwanego (hiszp. Últimos momentos de Fernando IV el Emplazado lub Los Carvajales) – obraz olejny hiszpańskiego malarza José Casady del Alisala przedstawiający Ferdynanda IV Pozwanego, króla Kastylii i Leónu, na łożu śmierci^[1].

Ferdynand IV Pozwany był królem Kastylii i Leónu w latach 1295–1312. Zmarł w Jaén 7 września 1312, bez świadków, co jest niezwykłe w przypadku monarchy^[2]. Przydomek Pozwany, który otrzymał pośmiertnie, wiąże się z legendą powstałą wokół jego tajemniczej śmierci^[3].

Legenda – Los Carvajales

Kroniki z epoki opisują, że w czasie pobytu w Palencii, król został poinformowany o śmierci swojego faworyta, rycerza Juana de Benavides^[4]. Został on zamordowany nocą przez uzbrojonych mężczyzn. Za sprawców natychmiast, na podstawie wcześniejszych wydarzeń, uznano dwóch rycerzy zakonu Kalatrawy braci Pedra i Juana Carvajal. W 1310 roku doszło do konfrontacji wpływowych szlacheckich rodzin Carvajales i Benavides. Bracia Carvajales zarzucili Benavidesowi poważny afront i wyzwali go do walki, którą ostatecznie przegrali, okrywając się jeszcze większą hańbą^[5].

W sierpniu 1312, przekonany o winie braci, król udał się z Jaén do pobliskiej miejscowości Martos, gdzie odnalazł i aresztował braci Carvajal. Zostali skazani na śmierć, a ich zapewnienia o niewinności i lojalności wobec króla nie zostały wysłuchane. Zamknięto ich w żelaznej klatce, a następnie zrzucono ze szczytu Peña de Martos^[5]. Wielka Kronika Alfonsa XI informuje, że wyrok wykonano 7 sierpnia 1312^[6]. Przed straceniem bracia Carvajal pozwali króla, aby za 30 dni stawił się przed obliczem Boga, który sprawiedliwie osądziłby ich trzech. W ten sposób król miał odpowiedzieć przed Bogiem, a w razie winy, sam ponieść śmierć^[5]. Ferdynand IV zmarł dokładnie miesiąc później, dnia 7 września, kiedy upływał termin wyznaczony przez braci^[4].

Historyk i archeolog Francisco Simón y Nieto pochodzący z Palencii uważał, że przyczyną śmierci króla był prawdopodobnie zakrzep, ale mógł to być także krwotok mózgowy, ostry obrzęk płuc, dusznica, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu itp.^[4]

Opis obrazu

Płótno przedstawia komnatę, w której Ferdynand IV ułożył się do snu. Leżącemu w łóżku królowi ukazują się duchy braci Carvajal. Młody król (w chwili śmierci miał dwadzieścia sześć lat) ubrany jest w czerwoną tunikę, kontrastującą z bielą poduszki i prześcieradła oraz żółcią koca. Ma na sobie pas rycerski, a miecz ozdobiony herbem królestwa Kastylii i Leonu stoi oparty o przykryty czerwonym płótnem stolik, na którym leży także królewska korona^[3]. Teatralny gest rozpaczy i cierpienia zapowiada nieuchronną śmierć króla^[7].

Nad królewskim łożem stoją duchy braci Carvajal. Mężczyźni są ubrani w białe szaty ozdobione krzyżem liliowym, symbolem zakonu Kalatrawy, do którego należeli. Jeden z braci, patrząc na króla, uniesioną w górę ręką wskazuje na niebo. Daje mu w ten sposób znać, że za chwilę umrze i zostanie osądzony przez Boga. Drugi wskazuje królowi trzymaną w ręce klepsydrę, dając mu do zrozumienia, że wyznaczony termin trzydziestu dni właśnie dobiega końca^[3].

Analiza

Jest to pierwszy obraz o tematyce historycznej namalowany przez Casadę del Alisala, który później wyróżniał się w tej dziedzinie. Kompozycja jest prosta, uwagę zwraca akademickie przedstawienie anatomii braci. Ich twarze są surowe, lecz nie ma w nich okrucieństwa. Malarz Vicente Palmaroli, który mieszkał razem z Casadą w czasie jego stypendium w Rzymie, miał pozować do obrazu jako jeden z braci Carvajal^[8].

Pomimo że kroniki z epoki opisują, że Ferdynand IV przed śmiercią ułożył się do snu, Casado del Alisal nie namalował króla w nocnym stroju, ale w płaszczu, butach i rycerskim pasie. Król jest w ten sposób „ubrany na śmierć”, gdyż w przeciwnym razie efekt wizualny obrazu byłby znacznie mniejszy. Jest to typowy zabieg w malarstwie romantycznym, przez który wprowadza się element tragiczny i podkreśla biografię umierającej osoby^[7].

Wizerunek Ferdynanda IV był krytykowany jako zbyt tragiczny, przesadzony, ze względu na wykrzywioną minę i lewą rękę chwytającą poduszkę^[3]. Kolorystyka obrazu ujawnia wpływ malarza Federico Madrazo^[8].

Proweniencja

W 1860 Casado del Alisal przedstawił obraz na Krajowej Wystawie Sztuk Pięknych^[8], za który otrzymał medal I klasy^[1]. W tym samym roku obraz został zakupiony przez państwo i włączony do zbiorów Prado^[3]. Od 1881 jest eksponowany w Pałacu Senackim w Madrycie. Szkic przygotowawczy do tego dzieła jest przechowywany w zarządzie prowincji Palencia^[3].

Przypisy