Ostrożeń siedmiogrodzki
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | astrowce | ||
| Rodzina | astrowate | ||
| Podrodzina | Carduoideae | ||
| Rodzaj | ostrożeń | ||
| Gatunek | ostrożeń siedmiogrodzki | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Cirsium decussatum Janka Linnaea 30: 582 (1859-61)[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
Ostrożeń siedmiogrodzki[4] (Cirsium decussatum Janka) – gatunek roślin wieloletnich z rodziny astrowatych.
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje tylko w Europie Środkowej i Wschodniej: na Ukrainie, w Rumunii, na Węgrzech, a także na Słowacji i w Polsce, w której osiąga zachodnią granicę swojego zasięgu. W Polsce występuje tylko w Karpatach na Pogórzu Przemyskim. Znane są tutaj jego stanowiska w dolinach rzeki Wiar, potoku Cisowianka, na wzniesieniach pomiędzy Łętownią a Wapowcami oraz pod Zawadą. Na dawniej podawanych stanowiskach na Wyżynie Lubelskiej i w Beskidzie Żywieckim już wyginął[5].
Morfologia
- Korzeń
- Palowy, pojedynczy, gruby[5].
- Łodyga
- Do 250 cm wysokości, bruzdkowana, wzniesiona, górą rozgałęziona[6].
- Liście
- Ulistnienie skrętoległe. Liście pierzastosieczne, na górnej stronie obficie kolczasto owłosione, na dolnej kutnerowate. Odcinki dolne całobrzegie, górne karbowane, z kolcami. Posiadają w środku bardzo gruby nerw[5][6].
- Kwiaty
- Ciemnopurpurowe, zebrane w kuliste koszyczki o średnicy 5-8 cm, pokryte gęstym, szarym, pajęczynowatym owłosieniem. Koszyczki wyrastają z kątów kilku liści. Łuski okrywy wzniesione, lancetowate, pod szczytem łopatkowato rozszerzone, po bokach bardzo gęsto okryte szczeciniastymi kolcami. Są przejściową formą między liśćmi łodygowymi a właściwymi łuskami okrywy znajdującymi się pod nimi[6].
- Owoc
- Niełupka o długości 5-6 mm z puchem kielichowym o długości 22-32 mm[6].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W pierwszym roku wykształca różyczkę liściową, w drugim – pęd kwiatostanowy. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Po przekwitnięciu zazwyczaj zamiera. Nasiona rozsiewane przez wiatr[5].
- Siedlisko
- Rośnie na suchych wzgórzach, na obrzeżach lasów i zarośli[6], na wysokich miedzach, śródpolnych łąkach, wypasanych pastwiskach, w opuszczonych kamieniołomach i żwirowniach oraz świeżych osuwiskach nadrzecznych. Preferuje żyzne mady i próchniczne rędziny, ale rośnie także na płytkich rędzinach fliszowych[5].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n=34[5].
Zagrożenia i ochrona
Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w grupie gatunków rzadkich, potencjalnie zagrożonych wyginięciem (kategoria zagrożenia R)[7]. W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię VU (narażony)[8]. Znajduje się także w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (2001) w kategorii LR (niższego ryzyka). W wydaniu z 2014 roku otrzymała kategorię VU (narażony)[9]. Głównym czynnikiem, który przyczynił się do zmniejszenia się liczebności tego gatunku było rozpoczęcie systematycznego koszenia ugorów, nieużytkowanych łąk i pastwisk. Stało się to opłacalne dzięki dotacjom z UE. Drugim czynnikiem, ale o mniejszym znaczeniu stało się wypalanie traw i zjadanie bądź zadeptywanie młodych roślin przez zwierzęta. Jest to bowiem gatunek o szczególnych wymaganiach siedliskowych; może rosnąć tylko na polanach, ugorach i pastwiskach, ale nie mogą one być corocznie koszone. Optymalne byłoby przemienne, pasmowe koszenie w cyklu co najmniej trzyletnim (tak, by przynajmniej dwa lata każdy pas pozostawał nieskoszony). Równocześnie w miejscach jego występowania należy usuwać pojawiające się zadrzewienia, szczególnie miedz. Gatunek ten jest uprawiany w ogrodzie Arboretum w Bolestraszycach[5].
Od 2014 r. gatunek objęty jest w Polsce ochroną częściową[10].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-13].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c d e Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny polskie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
