Pełnogłos

Zobacz hasło pełnogłos w Wikisłowniku

Pełnogłos (ros. полногласие, ukr. повноголосся, biał. поўнагалоссе, łac. pleophonia) – zjawisko typowe dla języków wschodniosłowiańskich (rosyjskiego, ukraińskiego, białoruskiego), polegające na występowaniu pomiędzy spółgłoskami grup typu -oro-, -olo-, -ere-, którym w innych językach słowiańskich odpowiadają grupy z jedną tylko samogłoską^[1][2] .

Prasłowiańskie grupy *-or-, *-ol-, *-er-, *-el- stojące między spółgłoskami uległy w językach zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich zjawisku metatezy (przestawki) i niekiedy także wzdłużenia samogłoski^[3]. Z kolei w językach wschodniosłowiańskich wykształciły się z nich grupy z dwiema samogłoskami otaczającymi spółgłoskę [r] lub [l]^[2] [4] wskutek działania prawa otwartych sylab. Powstały w ten sposób połączenia dwusylabowe, w których ta sama samogłoska występuje przed spółgłoską i po niej, co schematycznie można zapisać następująco (T oznacza dowolną spółgłoskę)^[5]:

• *TorT > ToroT
• *TolT > ToloT
• *TerT > TereT
• *TelT > ToloT (nie TeleT, gdyż prasłowiańskie *TelT przeszło już wcześniej w językach wschodniosłowiańskich w *TolT)

Przykładowo w języku polskim występują w tym miejscu grupy -ro- (-ró-), -ło-, -rze- (-rzo-), -le-^[6][7].

Pełnogłos jest jednym z najważniejszych wyróżników języków wschodniosłowiańskich i uważany jest (obok silnego akcentu swobodnego ruchomego) za typową cechę tej grupy, zupełnie niewystępującą poza nią^[6][8].

Zjawisko to zaszło około roku 1000: w Ewangeliarzu Ostromira (1056 r.) pojawiają się pierwsze przykłady pełnogłosu, choć zapisy u Konstantyna Porfirogenety z 949 roku wykazują jeszcze stan zgodny z prasłowiańskim, bez pełnogłosu^[7].

W języku polskim pełnogłos można zaobserwować w pożyczkach z języków wschodniosłowiańskich, na przykład w wyrazie połonina^[2] .

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Lehr-Spławiński: Prasłowiańska wspólnota językowa. W: Tadeusz Lehr-Spławiński, Władysław Kuraszkiewicz, Franciszek Sławski: Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1954, s. 11–42. (pol.).
• Władysław Kuraszkiewicz: Języki wschodnio-słowiańskie. W: Tadeusz Lehr-Spławiński, Władysław Kuraszkiewicz, Franciszek Sławski: Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1954, s. 77–122. (pol.).
• Władysław Kuraszkiewicz: Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych. Wyd. drugie, zmienione i rozszerzone. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963. (pol.).
• Zbigniew Gołąb, Adam Heinz, Kazimierz Polański: Słownik terminologii językoznawczej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968, s. 417. (pol.).
• KazimierzK. Polański KazimierzK., Pełnogłos, [w:] KazimierzK. Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 429, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
• pełnogłos, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2017-12-21] .