Peter Bogdanovich

Peter Bogdanovich

Peter Bogdanovich (1973)
Prawdziwe imię i nazwisko	Petar Bogdanović
Data i miejsce urodzenia	30 lipca 1939 Kingston
Data i miejsce śmierci	6 stycznia 2022 Los Angeles
Zawód	reżyser, producent filmowy, scenarzysta, aktor, krytyk filmowy, pisarz
Współmałżonek	Polly Platt (1962-1971; rozwód) Louise Stratten (1988-2001; rozwód)
Lata aktywności	1956–2020
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Peter Bogdanovich (ur. 30 lipca 1939 w Kingston w stanie Nowy Jork, zm. 6 stycznia 2022 w Los Angeles^[1]) – amerykański reżyser, producent filmowy, scenarzysta, aktor, krytyk filmowy i pisarz^[2].

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się w rodzinie serbskich emigrantów^[3], uciekających z Europy do Ameryki przed nazizmem^[4]. Ojciec, Borislav Bogdanovich, był malarzem i pianistą^[4], a matka, Herma (z domu Robinson), pochodziła z bogatej rodziny austriackich Żydów^[4]. Miał starszego brata, który zginął w wypadku w 1938, mając 18 miesięcy, po tym, jak spadł na niego garnek wrzącej zupy, choć Bogdanowich dowiedział się o bracie dopiero w wieku siedmiu lat i nie znał okoliczności jego śmierci dopóki nie był dorosły^[5]. Jego rodzice przybyli do USA w maju 1939 na wizach dla gości, wraz z najbliższą rodziną matki, w przededniu II wojny światowej^[6].

W 1957 ukończył nowojorską niezależną szkołę dla chłopców Collegiate School i studiował aktorstwo w Konserwatorium Stelli Adler^[7].

Początki kariery

W latach 1956–1958 występował na Nowojorskim Festiwalu Szekspirowskim^[7]. Był reżyserem i producentem przedstawień off-broadwayowskich: Wielki nóż (The Big Knife, 1959)^[8], Camino Real Tennessee Williamsa (1961), Dziesięciu małych Indian (Ten Little Indians, 1961), Rakieta na księżyc (Rocket to the Moon, 1961) i Raz w życiu (Once in a Lifetime, 1964)^[9]. Jako maniak kina i namiętny czytelnik wpływowego francuskiego pisma „Cahiers du Cinéma”, w 1961 dał się poznać jako krytyk filmowy w „Esquire” i „The New York Times”^[7].

W 1964 przeniósł się do Hollywood w Kalifornii. Dwa lata później pełnił funkcję drugiego reżysera filmu sensacyjnego Dzikie anioły (The Wild Angels, 1966) w reżyserii Rogera Cormana, mistrza niskobudżetowego „kina klasy B”, z Peterem Fondą.

Rozwój kariery

W 1968 pod pseudonimem Derek Thomas wyreżyserował swój pierwszy film fantastycznonaukowy Podróż na planetę prehistorycznych kobiet (Voyage to the Planet of Prehistoric Women) z Mamie Van Doren, którego producentem był Roger Corman^[10]. Następnie był reżyserem, scenarzystą i producentem dreszczowca kryminalnego Żywe tarcze (Targets, 1968) z udziałem Borisa Karloffa, którego operatorem był László Kovács.

Trzeci film okazał się najlepszym w jego karierze^[1]. Ostatni seans filmowy z 1971, nostalgiczny obraz prowincjonalnej Ameryki, zwiastujący koniec świata odchodzących wartości, został nominowany do Oskara w ośmiu kategoriach (w tym dla Bogdanovicha jako reżysera), a statuetki zdobyli Cloris Leachman i Ben Johnson za role drugoplanowe. W filmie debiutowała Cybill Shepherd, zaś pierwsze poważne role zagrali Jeff Bridges i Randy Quaid.

Innym znanym filmem Bogdanovicha jest Maska z 1985 – prawdziwa historia wrażliwego chłopca Rockyego Dennisa cierpiącego na rzadką chorobą kości twarzy (tzw. choroba lwa) – w tej roli Eric Stoltz – i jego niezwykłej matki (za tę rolę Cher otrzymała główną nagrodę dla aktorki na Festiwalu w Cannes). Film zdobył Oscara w mało prestiżowej kategorii – charakteryzacja, Cher i Stoltz byli nominowani do Złotych Globów, zaś Bogdanovich był nominowany do Złotej Palmy w Cannes^[11].

Pozostałe filmy Bogdanovicha nie wzbudziły już takiego entuzjazmu, choć wspomnieć należy o komediach Papierowy księżyc (z czasów wielkiego kryzysu) z oskarową rolą 10-letniej Tatum O’Neal, grającej u boku swego ojca Ryana O’Neala i Nickelodeon (alternatywny polski tytuł Ktoś tu kręci) o początkach przemysłu filmowego – z tą sama parą aktorów, a także Daisy Miller – ekranizacji klasycznej noweli Henry’ego Jamesa.

Bogdanovich jest także autorem cenionej biografii wielkiego reżysera Orsona Wellesa, z którym się zresztą przyjaźnił, a także biografii Alfreda Hitchcocka, Johna Forda, Howarda Hawksa i Fritza Langa.

Można było oglądać Bogdanovicha jako psychiatrę dr. Kupferberga w serialu Rodzina Soprano. Zagrał także gościnnie, samego siebie w 22. odcinku 5. serii amerykańskiego serialu Jak poznałem waszą matkę oraz w 11. odcinku 5. serii amerykańskiego serialu Żona idealna. Reżyser słynął ze wspierania młodych twórców, a jednym ze sposobów było występowanie w filmach aspirujących artystów.

Bogdanovich powrócił do roli reżysera po wielu latach za sprawą przyjaźniących się z nim młodych reżyserów – Wesa Andersona (debiut tego twórcy wyprodukowała żona Bogdanovicha – Polly Platt) i Noaha Baumbach (Bogdanovich wcześniej wstąpił w dwóch jego filmach). Komedia Dziewczyna warta grzechu (2014) stała się zwieńczeniem jego twórczości.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmy w reżyserii Petera Bogdanovicha.

Życie prywatne

W czerwcu 1962 ożenił się z Polly Platt, z którą miał dwie córki – Antonię i Alexandrę^[9]. W czerwcu 1972 doszło do rozwodu^[9]. W latach 1971–1978 był związany z Cybill Shepherd^[9]. Poza planem filmowym komedii romantycznej Śmiechu warte spotykał się z Dorothy Stratten^[12], kanadyjską byłą modelką i gwiazdą „Playboya”. Wkrótce po zakończeniu zdjęć, 14 sierpnia 1980 Stratten została zastrzelona przez swojego męża Paula Snidera, który był zazdrosny o jej romans z Bogdanovichem. Tę historię przedstawiają filmy: Death of a Centerfold: The Dorothy Stratten Story (polski tytuł Śmierć króliczka, 1981) z Jamie Lee Curtis i Star 80 (1983) Boba Fosse z Mariel Hemingway. Sam Bogdanovich opisał historię Stratten we własnej książce The Killing Of The Unicorn – Dorothy Stratten 1960-1980^[13]. 30 grudnia 1988 poślubił Louise Stratten (Hoogstraten)^[9], siostrę zamordowanej byłej kochanki Dorothy Stratten. W 2001 rozwiedli się^[9].

Filmografia

Reżyser

Filmy

• 1967: The Great Professional: Howard Hawks – film dokumentalny
• 1968: Voyage to the Planet of Prehistoric Women
• 1968: Żywe tarcze
• 1971: Directed by John Ford – film dokumentalny
• 1971: Ostatni seans filmowy
• 1972: No i co, doktorku?
• 1973: Papierowy księżyc
• 1974: Daisy Miller
• 1975: Ostatnia miłość
• 1976: Nickelodeon
• 1979: Saint Jack
• 1981: Śmiechu warte
• 1985: Maska
• 1988: Nielegalnie twój
• 1990: Texasville
• 1992: Czego nie widać
• 1993: W pogoni za sukcesem
• 1995: Never Say Goodbye Aids Benefit by Yoko Ono
• 1996: Nauczyciel z przedmieścia 2 – film telewizyjny
• 1997: Cena współczucia – film telewizyjny
• 1997: Opowieść o odwadze: Dwie kobiety – film telewizyjny
• 1998: Niebezpieczne miasto: Zabójcze święta – film telewizyjny
• 1999: Zamiana ról – film telewizyjny
• 2001: Zakazana namiętność
• 2004: Stracić wszystko – film telewizyjny
• 2004: Historia Natalie Wood – film telewizyjny
• 2007: Tom Petty and the Heartbreakers: Runnin' Down a Dream – film dokumentalny
• 2009: The Broken Code
• 2014: One Lucky Moon
• 2014: Dziewczyna warta grzechu
• 2018: Niepowtarzalny Buster Keaton – film dokumentalny

Seriale TV

• 1993 – 1995: Upadłe anioły
• 1994: Galeria obrazów
• 1999 – 2007: Rodzina Soprano

Scenarzysta

• 1966: Dzikie anioły
• 1968: Żywe tarcze
• 1971: Ostatni seans filmowy
• 1971: Directed by John Ford
• 1975: Ostatnia miłość
• 1976: Nickelodeon
• 1979: Saint Jack
• 1981: Śmiechu warte
• 1990: Texasville
• 1995: Never Say Goodbye Aids Benefit by Yoko Ono
• 2014: One Lucky Moon
• 2014: Dziewczyna warta grzechu

Aktor

Filmy

• 1966: Dzikie anioły
• 1967: Podróż
• 1968: Żywe tarcze – Sammy Michaels
• 1968: Vienna
• 1969: Lwia miłość
• 1972: The Other Side of the Wind – Brooks Otterlake
• 1977: Premiera
• 1979: Saint Jack – Eddie Schuman
• 1981: Śmiechu warte – DJ
• 1997: Zazdrośnik – doktor Howard Poke
• 1997: Impreza za imprezą – Frank
• 1997: Kobiety mafii – Vito Giancamo
• 1998: Już nadchodzi – Bartholomew
• 1998: Lick the Star – dyrektor
• 1998: Klub 54 – klient
• 1999: Claire Makes It Big – Arturo Mulligan
• 2000: Tylko dla dorosłych – film professor
• 2001: Festiwal w Cannes – Milo
• 2006: Bez skrupułów – Bennett Cerf
• 2007: Selekcjoner – Peter
• 2007: Szukając miłości – Irving Mann
• 2007: Dedykacja – Roger Spade
• 2007: The Dukes – Lou
• 2007: Piąty pacjent – Birani
• 2008: Hrabstwo Humboldt – profesor Hadley
• 2010: Bez śladu – dr Markus Bensley
• 2010: Queen of the Lot – Pedja Sapir
• 2013: The Between – mężczyzna
• 2013: Cold Turkey – Poppy
• 2013: Duet na żółtych papierach – sędzia Harlan Plath
• 2014: The Tell-Tale Heart – stary mężczyzna
• 2015: Pearly Gates – Marty
• 2015: Too Late – Gordy Lyons

Seriale

• 1990 – 1995: Przystanek Alaska – odc. 70 Różyczka jako Peter Bogdanovich
• 1994: Galeria obrazów – Lucca
• 1999 – 2007: Rodzina Soprano – dr Elliot Kupferberg
• 2003: Coś nie tak- Zach

Producent

• 1968: Żywe tarcze
• 1972: No i co, doktorku?
• 1973: Papierowy księżyc
• 1974: Daisy Miller
• 1975: Ostatnia miłość
• 1984: City girl
• 1988: Nielegalnie twój
• 1990: Texasville
• 1992: Poza sceną

Montaż

• 1966: Dzikie anioły
• 1968: Żywe tarcze
• 1971: Ostatni seans filmowy

Autor książek

• 1961: The Cinema of Orson Welles
• 1962: The Cinema of Howard Hawks
• 1963: The Cinema of Alfred Hitchcock
• 1967: John Ford (rozszerzone wydanie 1978)
• 1969: Fritz Lang in America
• 1970: Allan Dwan: The Last Pioneer
• 1973: Pieces of Time (rozszerzone wydanie 1985)
• 1984: The Killing Of The Unicorn – Dorothy Stratten 1960-1980. – William Morrow and Company.
• 1992: This is Orson Welles. – HarperPerennial.
• 1995: A Moment with Miss Gish. – Santa Barbara: Santa Teresa Press.
• 1997: Who The Devil Made It: Conversations with Legendary Film Directors. – Alfred A. Knopf.
• 1999: Peter Bogdanovich’s Movie of the Week.
• 2004: Who the Hell’s in It: Conversations with Hollywood’s Legendary Actors. – Alfred A. Knopf.

Nagrody

• Nagroda BAFTA 1971: Najlepszy scenariusz za Ostatni seans filmowy
• Nagroda na MFF w Wenecji 1979: Nagroda Włoskich Dziennikarzy Filmowych za Saint Jack

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Peter Bogdanovich w bazie IMDb (ang.)
• Peter Bogdanovich w bazie Filmweb
• Peter Bogdanovich w bazie Notable Names Database (ang.)
• Peter Bogdanovich w bazie Discogs.com (ang.)