Piaskowiec

Ten artykuł dotyczy skały. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Piaskowiec jest to drobnoziarnista skała osadowa. Występuje jako jedna z najczęstszych skał tego typu. Tworzy zwykle warstwy wodonośne. W warstwach piaskowców występują złoża ropy oraz gazu ziemnego^[1].

Podział

Wyróżnia się następujące jej typy:

piaskowiec kwarcowy, ponad 80% kwarcu, często barwy białej, czasami żółtej (w zależności od rodzaju spoiwa)^[2]
piaskowiec arkozowy – odmiana bogata w skalenie, zazwyczaj szara, różowa lub czerwonawa^[3]
piaskowiec szarogłazowy – odmiana bogata w okruchy skał magmowych. Barwa ciemna, szarozielona, niebiesko-szara do niemal czarnej^[4]

Zastosowanie

Jest to od wieków najczęstszy materiał rzeźbiarski. Znajduje zastosowanie jako surowiec w produkcji płyt okładzinowych, materiałów izolacyjnych i ściernych. Jest też wykorzystywany w przemyśle ceramicznym, szklarskim, hutniczym, jako tłuczeń drogowy^[4] (piaskowiec szarogłazowy), a także jako dekoracja. Dawniej z piaskowców wyrabiano żarna. W roku 1995 w USA wydobyto 145 000 ton piaskowca^[5].

Powstawanie

Piaskowiec powstaje w wyniku lityfikacji (cementacji) piasku pochodzącego z wietrzenia skał. Cementacja zachodzi za pomocą spoiwa, którego rodzaj decyduje o właściwościach skały i w znacznym stopniu o jej barwie. Budowa od drobno- do gruboziarnistej, ziarna wielkości 0,06–2 mm^[6]. Barwa od białej i szarej, poprzez żółtą i jasnobrązową po zieloną, czerwoną, brunatną i czarną.

Skład

W skład piaskowca wchodzą jako szkielet ziarnowy kwarc, ortoklaz, mikroklin, plagioklazy, muskowit, biotyt, minerały ciężkie (magnetyt, ilmenit, cyrkon, granat, turmaliny i monacyt), glaukonit, okruchy skał, szczątki organiczne. Spoiwo może być kwarcowe, ilaste, żelaziste lub kalcytowe.

W Polsce piaskowiec występuje m.in. w następujących miejscach:

piaskowiec kwarcowy: Mechowo, Kaszuby, Pasmo Łysogórskie, Ciosowa, Tumlin, Bolesławiec^[7], Złotoryja, Lwówek Śląski, Góry Stołowe, Górnośląskie Zagłębie Węglowe, Beskidy oraz Roztocze
piaskowiec arkozowy: Kwaczała, Małopolska
piaskowiec szarogłazowy: Bardo, Góry Świętokrzyskie

Piaskowiec
Kamieniołom piaskowca w Długopolu Górnym
Piaskowiec w Coyote Gulch (Utah)
Złoża piaskowca w Polsce (kliknij, by powiększyć)

Przypisy

↑ Sandstone: Sedimentary Rock - Pictures, Definition & More [online], geology.com [dostęp 2020-06-24] .
↑ wielu autorów: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 3. M-R. Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 505.
↑ wielu autorów: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 1. A-F. Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 131.
↑ ^a ^b wielu autorów: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. R-Z. Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 242.
↑ James Hieb: Sandstone Center of the World. 2007. ISBN 978-0-615-14653-9.
↑ Geology - rocks and minerals [online], flexiblelearning.auckland.ac.nz [dostęp 2020-06-24] .
↑ Kopalnie Piaskowca S.A. [online], www.kopalniepiaskowca.com.pl [dostęp 2017-09-10] .