Pokrowa

Opieka Matki Bożej
Ilustracja
Obchody święta w cerkwi Opieki Matki Bożej w Düsseldorfie, Oberbilku (2009).
Dzień

1/14 października[a]

Typ święta

chrześcijańskie

Religie

prawosławie, katolicyzm (katolickie Kościoły wschodnie)

Znaczenie

opieka Boża nad ludźmi za wstawiennictwem Maryi

Symbole

maforion

Inne nazwy

Pokrowa
święto Opieki Najświętszej Bogurodzicy

Zobacz multimedia związane z tematem: Pokrowa
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Pokrowa
Dominująca swoją wielkością Matka Boska otula swym płaszczem (maforionem – symbolem opieki) stojącą po obu jej stronach prawie 30-osobową grupę ludzi w różnym wieku i reprezentujących różne grupy społeczne, m.in. dzieci, starcy, kalecy, kobiety, chorzy, szlachta, chłopi, duchowni różnych szczebli w szatach liturgicznych według obrządku bizantyjskiego. Wokół głowy Bogurodzicielki promienisty nimb, wokół głów Maryi i pozostałych ludzi filakterie z napisami cyrylicą.
Kozacka ikona Pokrowy łącząca elementy sztuki wschodniego i zachodniego chrześcijaństwa (poł. XVII wieku, Stara Sól, obecnie Narodowe Muzeum Sztuki w Kijowie(inne języki)).

Pokrowa, Pokrow – święto Opieki Najświętszej Bogurodzicy lub Wstawiennictwa Bogurodzicy i Zawsze Dziewicy Maryi obchodzone w Kościołach prawosławnych i katolickich Kościołach wschodnich tradycji bizantyjskiej, poświęcone opiece Bożej nad ludźmi za wstawiennictwem Maryi.

Dzień obchodów

Święto szczególnie popularne jest w Rosji, na Białorusi i Ukrainie. W tamtejszej tradycji prawosławnej, ukształtowanej pod wpływem ruskiej metropolii kijowskiej oraz Cerkwi rosyjskiej, celebruje się je jako najważniejsze święto po 12 głównych wielkich świętach. Uroczystość Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy przypada na 1 października według kalendarza juliańskiego lub 14 października według „nowego stylu”.

Dzień Pokrowy ma także bogate odbicie w kulturze ludowej Słowian wschodnich jako kończący sezon jesiennych prac polowych i rozpoczynający okres pierzaków i swatów[1].

Nieprzypadkowo tego dnia ogłoszono powstanie Ukraińskiej Powstańczej Armii. W 1999 roku dzień ten prezydent Ukrainy Łeonid Kuczma ogłosił 14 października Dniem Ukraińskiego Kozactwa[2], zaś w 2014 prezydent Piotr Poroszenko ustanowił na ten dzień obchody Dnia Obrońcy Ukrainy[3], likwidując obchodzony uprzednio na sowiecką modłę Dzień Obrońcy Ojczyzny 23 lutego.

W greckim kalendarzu święto Opieki Matki Bożej (gr. Αγίας Σκέπης Θεοτόκου) zostało przeniesione na 28 października. Jest to od 1940 roku[4] państwowe święto, dzień wolny od pracy, Dzień Ochi(inne języki) (gr.Επέτειος του Όχι; "Nie" – 'Όχι') upamiętniający odmowę kapitulacji podczas II wojny światowej[5].

Ikona

Pokrowa to także rodzaj ikony Matki Boskiej jako orędowniczki, pośredniczki i opiekunki ludzkości. Przedstawia ono Bogurodzicę trzymającą w dłoniach rozpostarty szal, unoszącą się nad zgromadzonym ludem (postacie świętych, duchownych, władców i in.) i mającą po bokach świętych lub aniołów. Inne warianty tego przedstawienia pokazują Maryję z rozłożonymi rękami, zaś wspomniana szata jest trzymana przez aniołów.

Odpowiednikiem tego rodzaju ikonografii maryjnej w sztuce zachodniego chrześcijaństwa jest Matka Miłosierdzia (łac. Mater Misericordiae), zwana też Schutzmantelmadonna (z niem. 'Madonna z płaszczem obrony')[6]. Do znanych przedstawień tego typu należy m.in. Madonna z Ravensburga.

Nazwa

Starocerkiewnosłowiański słowo Покровъ (Pokrow - przykrycie), jak i podobne słowa z języków słowiańskich (biał. Покрыва, Пакроў, ros. Покров, ukr. Покрова), a również greckie Σκέπη (Sképē ), mają złożone znaczenie: odnoszą się do płaszcza lub całunu, ale oznaczają również ochronę lub wstawiennictwo. Słowo "pochrowa" lub pokrowce używane jest też na określenie bielizny kielichowej osłaniającej patenę i kielich. Z tego powodu nazwa święta jest różnie tłumaczona. Współcześnie w Polsce zarówno w PAKP, jak i w UGKC używa się określenia „Opieka”.

Geneza

Święto Pokrowy wywodzi się z żywego w Cesarstwie Bizantyńskim kultu relikwii Matki Bożej. W kościołach Bizancjum przechowywano m.in. pasek i chustę Maryi. Niejednokrotnie ocalenie miasta przed atakiem nieprzyjacielskiej floty przypisywano bezpośredniej interwencji Matki Bożej, na przykład w roku 626 podczas oblężenia Konstantynopola[7] czy w 860 podczas ataku Rusów, gdy po zanurzeniu w morzu szala Maryi miały rzekomo powstać olbrzymie fale, które zniszczyły nieprzyjacielskie okręty[8].

Według wschodniej tradycji prawosławnej objawienie Opieki Matki Bożej miało miejsce za panowania Leona VI Filozofa w 910 w kościele Matki Bożej(inne języki) w dzielnicy Konstantynopola Blacherny(inne języki), gdzie były przechowywane relikwie Maryi (szata, welon, część jej pasa)[5]. W tym czasie mury miasta oblegały wrogie wojska – według różnych przekazów – Saraceni[9][10] lub Rusowie. Przerażeni mieszkańcy zebrali się we wspomnianym kościele na całonocnym czuwaniu modlitewnym. W niedzielę 1 października nad ranem św. Andrzej(inne języki), jurodiwy, który był niewolnikiem pochodzenia słowiańskiego, zobaczył otwartą kopułę kościoła i Matkę Bożą unoszącą się w powietrzu, jaśniejącą w otoczeniu aniołów i świętych. Maryja rozpostarła swój welon (właściwie maforion) nad wszystkimi ludźmi w kościele jako znak swojej opieki nad światem.

Święty Andrzej znalazł potwierdzenie swojego widzenia u swego ucznia, św. Epifaniusza, który stał obok niego. On również ujrzał to cudowne zjawisko.

Świątynie

Cerkwie pod wezwaniem Opieki Matki Bożej (Pokrowy; ros. Покровский собор, sobór Pokrowski, Церковь Покрова Пресвятой Богородицы, cerkiew Pokrowa Najświętszej Bogurodzicy) pojawiły się na Rusi w XII wieku. Oprócz świątyń miano to mają także liczne monastery.

W Polsce omawiane wezwanie noszą (lub nosiły) m.in.: Katedra Pokrowa Matki Bożej w Olsztynie, dawna cerkiew w Szlachtowej[11] (obecnie kościół Matki Boskiej Pośredniczki Łask[12]), cerkiew w Choroszczy, Puchłach, Gródku, Turkowicach, Sławatyczach, Nowosiółkach Dydyńskich, Zubaczach i Wysowej-Zdroju.

Za analogiczne można też uznać wezwania katedry Najświętszej Maryi Panny w Sydney (Mary, Help of Christians, Najświętszej Maryi Panny Wspomożycielki Wiernych), Church of the Intercession, New York Kościoła Episkopalnego w Stanach Zjednoczonych i wiele innych.

Toponimy

O popularności kultu Pokrowy świadczą liczne toponimy:

  • Federacja Rosyjska: Pokrow (Покров, w tym miasto Pokrow), Pokrowka (Покровка), Pokrowsk (Покровск): m.in. Pokrowsk w Jakucji i dawna nazwa Engelsa, Pokrowski, Pokrowskij (Покровский), Nowo-Pokrowski(inne języki) (Ново-Покровский), Nowopokrowski(inne języki) (Новопокровский), Pokrowskaja(inne języki) (Покровская), Pokrowskoje (Покровское): m.in. Pokrowskoje;
  • Białoruś: Pakrowka (Пакроўка);
  • Ukraina: Pokrow, Pokrowka (Покровка), Pokriwka(inne języki) (Покрівка), Pokrowce (Покрівці), Pokrowsk (Покровськ), Pokrowśke (Покровське);
  • Mołdawia: Pocrovca;
  • Polska: Pokrówka, dawny Pokrowsk[13].

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

  1. ↑ Ул. А. Васілевіч: Беларускі народны каляндар. Starbel.narod.ru, 1992. [dostęp 2013-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-29)]. (biał.).
  2. ↑ Указ Президента України Про День Українського козацтва від 7 серпня 1999. Zakon1.rada.gov.ua, 1999-08-07. [dostęp 2013-02-18]. (ukr.).
  3. ↑ Rozporządzenie. Ukraińska Prawda. [dostęp 2014-10-14]. (ukr.).
  4. ↑ Anna Oistros: 28th of October in Greece, the OXI day. Ovi Magazine, 2006-10-29. [dostęp 2013-02-11]. (gr.).
  5. ↑ a b o. Mariusz Synak i Piotr Makal: Święto Opieki Najświętszej Bogurodzicy. Serwis Cerkiew.pl. [dostęp 2013-02-18].
  6. ↑ Grzegorz M. Bartosik OFMConv: Maryja – Obrończyni wiary. Polskie Towarzystwo Mariologiczne. [dostęp 2011-02-18]. (pol.).
  7. ↑ Aleksander Naumow: Ikony Matki Bożej w obronie grodów. "Przegląd Prawosławny". [dostęp 2013-02-18]. (pol.).
  8. ↑ Stephen Turnbull: The Walls of Constantinople, AD 324–1453. Oxford: Osprey Publishing, 2004, s. 48-49. ISBN 1-84176-759-X.
  9. ↑ Serafin (Cziczagow): Слово на Покров Пресвятой Богородицы. Pravoslavie.ru. [dostęp 2013-02-18]. (ros.).
  10. ↑ Сергей В. Перевезенцев: Покров Пресвятой Богородицы над Русью. Portal-slovo.ru. [dostęp 2013-02-18]. (ros.).
  11. ↑ Kościół w Szlachtowej Matki Boskiej Pokrownej. [dostęp 2011-12-30].
  12. ↑ Szlachtowa - historia parafii. [dostęp 2011-12-30].
  13. ↑ Zobacz też Pokrow, Pokrowa i inne nazwy pokrewne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 544 . oraz Pokrowce, Pokrówka i inne nazwy pokrewne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 481 .

Bibliografia

  • MieczysławM. Gębarowicz MieczysławM., Mater Misericordiae-Pokrow-Pokrowa w sztuce i legendzie środkowo-wschodniej Europy, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986, ISBN 83-04-01788-1, OCLC 835892829 .
  • G. Gharib, Le icone mariane. Storia e culto, Roma 1987, s. 235-237.

Linki zewnętrzne

  • Aleksander Naumow: Ikony Matki Bożej w obronie grodów. „Przegląd Prawosławny”. [dostęp 2011-12-29]. (pol.).
  • Grzegorz M. Bartosik OFMConv: Maryja – Obrończyni wiary. Polskie Towarzystwo Mariologiczne. [dostęp 2011-12-29]. (pol.).