Polska Liga Koszykówki, od sezonu 2023/2024 również Orlen Basket Liga (w skrócie OBL) – najwyższa w hierarchii klasa męskich ligowych rozgrywek koszykarskich w Polsce, będąca jednocześnie najwyższym szczeblem centralnym (I poziom ligowy). Zmagania w jej ramach toczą się cyklicznie (co sezon), systemem kołowym, od sezonu 1984/1985 dodatkowo z fazą play-off na zakończenie każdego z sezonów i przeznaczone są dla najlepszych polskich klubów koszykarskich. Jej triumfator zostaje mistrzem Polski, zaś najsłabsze drużyny relegowane są do I ligi polskiej. Czołowe zespoły klasyfikacji końcowej każdego sezonu uzyskują prawo występów w europejskich pucharach w sezonie następnym (Eurocup, Liga Mistrzów FIBA, oraz FIBA Europe Cup).
PLK jest ligą zawodową, od października 2001 członkiem Unii Europejskich Lig Koszykarskich (ULEB), a od września 2005 również akcjonariuszem spółki Euroleague Commercial Assets SA (ECA). Do udziału w jej rozgrywkach zostają dopuszczone wyłącznie kluby posiadające status profesjonalny (tj. działające w formie spółki handlowej), które – po spełnieniu wszelkich niezbędnych kryteriów – otrzymały roczną licencję na występy na tym szczeblu (możliwe jest również wydawanie tzw. licencji warunkowych).
Historia
Decyzję o przeprowadzaniu mistrzostw Polski koszykówce mężczyzn w formule ligowej podjęto w 1946, a pierwsza edycja ligi odbyła się w sezonie 1947/1948[1]. Na przestrzeni lat zmianom ulegała zarówno nazwa rozgrywek, jak i system ich przeprowadzania (klasyczna formuła ligowa, formuła ligowa z późniejszym podziałem na grupę mistrzowską i grupę spadkową, formuła ligowa z fazą play-off), różna była też liczba drużyn przystępujących do rywalizacji (od 9 do 17). Do końca sezonu 1996/1997 organizatorem zmagań ligowych wszystkich szczebli w Polsce był Polski Związek Koszykówki (PZKosz.). Na mocy licencji, przyznanej przez Urząd Kultury Fizycznej i Sportu, od sezonu 1997/1998 zarządzaniem rozgrywkami najwyższego szczebla zajmuje się – utworzony w tym celu – podmiot o nazwie Polska Liga Koszykówki SA (organizacja założona w 1995 pod nazwą Polska Liga Koszykówki Sp. z o.o., jako spółka akcyjna od 2000), natomiast PZKosz. administruje wszystkimi pozostałymi klasami rozgrywkowymi (tj. od I ligi w dół). Od sezonu 2000/2001 PLK jest ligą profesjonalną, bowiem w 2000 dokonano zmiany statusu prawnego klubów i samej PLK SA (kluby stały się sportowymi spółkami akcyjnymi, zaś PLK Sp. z o.o. przeistoczyła się w PLK SA)[2].
Oficjalne nazwy ligi
Od sezonu 1947/1948 do sezonu 1996/1997 najważniejszą klasę rozgrywkową koszykówki mężczyzn określano mianem I ligi polskiej, bądź Ekstraklasy polskiej. Później – na przestrzeni lat – oficjalna nazwa najwyższego szczebla męskich rozgrywek koszykarskich ulegała kilkukrotnym zmianom, co było uwarunkowane nazwami sponsorów tytularnych ligi:
Polska Liga Koszykówki (PLK) – od sezonu 1997/1998 do sezonu 1998/1999;
Nazwa wynikała z racji przekształcenia rozgrywek w ligę zawodową (wówczas jeszcze bez strategicznego i tytularnego sponsora);
Lech Basket Liga (LBL) – od sezonu 1999/2000 do sezonu 2000/2001;
Nazwa wynikała z racji umowy sponsoringowej z Dominet Bankiem SA, którą podpisano 21 listopada 2005 (w trakcie sezonu 2005/2006)[3]. Na jej mocy liga dostawała ponad 2 mln zł rocznie[4];
Dominet Bank Ekstraliga (DBE) – od sezonu 2006/2007 do sezonu 2007/2008;
Nazwa wynikała z racji umowy sponsoringowej z Dominet Bankiem SA i obowiązywała od 13 października 2006 do 30 września 2008[5];
Polska Liga Koszykówki (PLK) – w sezonie 2008/2009;
Zarząd PLK nie znalazł żadnego sponsora strategicznego i tytularnego dla ligi;
Polska Liga Koszykówki/Tauron Basket Liga (PLK/TBL) – w sezonie 2009/2010;
Zarząd PLK nie znalazł żadnego sponsora strategicznego i tytularnego dla ligi przed rozpoczęciem sezonu. Dopiero w trakcie rozgrywek, 27 kwietnia 2010 PLK SA podpisała umowę sponsoringową z Tauron Polska Energia SA na okres do końca sezonu 2009/2010[6];
Tauron Basket Liga (TBL) – w sezonie 2010/2011;
Umowa sponsoringowa została podpisana 9 września 2010 z Tauron Polska Energia SA[7];
Tauron Basket Liga (TBL) – od sezonu 2011/2012 do sezonu 2015/2016;
Umowa sponsoringowa została podpisana 29 sierpnia 2011 z Tauron Polska Energia SA[8], a wygasła 30 czerwca 2016;
Polska Liga Koszykówki (PLK) – w sezonie 2016/2017;
Zarząd PLK nie znalazł żadnego sponsora strategicznego i tytularnego dla ligi. Jesienią 2016 PLK SA prowadziła zaawansowane negocjacje w tej sprawie z PZU SA, jednak do podpisania umowy nie doszło;
Polska Liga Koszykówki/Energa Basket Liga (PLK/EBL) – w sezonie 2017/2018;
Zarząd PLK nie znalazł żadnego sponsora strategicznego i tytularnego dla ligi przed rozpoczęciem rozgrywek. W listopadzie 2017 partnerem głównym Polskiej Ligi Koszykówki na sezon 2017/2018 został Totalizator Sportowy[9]. W październiku i listopadzie 2017 prowadzono negocjacje dotyczące partnerstwa tytularnego z Grupą Kapitałową Energa[10], a umowę w tej sprawie podpisano w grudniu 2017 (oficjalnie zaś ów fakt ogłoszono 9 stycznia 2018)[11]. Umowa obowiązywała do końca sezonu 2017/2018[12];
Energa Basket Liga (EBL) – od sezonu 2018/2019 do sezonu 2022/2023;
Orlen Basket Liga (OBL) – od sezonu 2023/2024
Transmisje w telewizji
Maskotki Stelmetu i Tauron Basket Ligi (czerwiec 2014)
Do sezonu 1992/1993 nieregularne transmisje z rozgrywek najwyższej polskiej ligi koszykarskiej przeprowadzała wyłącznie Telewizja Polska (TVP), najczęściej na antenach poszczególnych ośrodków regionalnych TVP 3. W sezonach 1993/1994 i 1994/1995 mecze Ekstraklasy zaczęły być również w miarę regularnie prezentowane przez Polsat. Od edycji 1995/1996 regularne bezpośrednie relacje pojawiły się w TVP, która oprócz pasm lokalnych rozpoczęła również dość znacząco popularyzować koszykówkę na antenie ogólnodostępnej TVP1 oraz w TV Polonia. W momencie utworzenia ligi profesjonalnej Telewizja Polska stała się pierwszym w historii oficjalnym partnerem medialnym najwyższej klasy rozgrywkowej. Dlatego w różnych kanałach do niej należących sezon po sezonie regularnie prezentowano spotkania PLK (od 5 listopada 2005 także w iTVP[13]). Współpracę tę zakończono po sezonie 2005/2006, z uwagi na słabnącą popularność koszykówki w Polsce oraz niezadowalające wyniki oglądalności. Dlatego we wrześniu 2006 PLK podpisała umowę z Telewizją Polsat o prawo do pokazywania rozgrywek na wyłączność oraz emisję magazynu ligowego podsumowującego każdą kolejkę, począwszy od edycji 2006/2007 (została ona zawarta na dwa sezony, z możliwością przedłużenia o kolejny)[5]. Mecze były prezentowane w Polsacie Sport, Polsacie Sport Extra oraz TV4[14]. Po upływie terminu obowiązywania umowy Polsat – z uwagi na zaangażowanie się w większą popularyzację siatkówki – nie był jednak zainteresowany przedłużeniem jej o kolejny rok, dlatego w lipcu 2008 Zarząd PLK podjął rozmowy z TVP w sprawie ponownego objęcia patronatu nad ligą przez tę stację[15]. Ostatecznie udało się osiągnąć porozumienie i obydwie strony podpisały trzyletnią umowę, która miała związek z rozpoczęciem ponownej akcji popularyzacji koszykówki w kontekście finałów męskich Mistrzostw Europy 2009. Od sezonu 2008/2009 spotkania oraz magazyn ligowy („Za trzy”) prezentowane były w TVP Sport[4]. 29 sierpnia 2011 zadecydowano o przedłużeniu umowy z TVP Sport. Od sezonu 2013/2014 rozgrywki są transmitowane na sportowych kanałach Grupy Polsat.
Klasyfikacja najlepszych strzelców w historii najwyższej klasy rozgrywkowej koszykówki mężczyzn w Polsce, opracowana na podstawie danych, zebranych przez Wydział Gier i Dyscypliny Polskiego Związku Koszykówki od roku 1976 (dopiero od tego roku prowadzone są bowiem oficjalne statystyki indywidualne zawodników). Wszystkie dane według stanu na 1 stycznia 2017[17].
Na poniższej mapie zaznaczono miasta, które posiadały (bądź nadal posiadają) drużyny występujące w najwyższej klasie rozgrywkowej w Polsce (później PLK), na przestrzeni całej historii rozgrywek ligowych w kraju.
ŁKS Łódź – Włókniarz Łódź – YMCA Łódź (w 1949, w wyniku reorganizacji polskiego sportu, YMCA została rozwiązana, a cała jej drużyna weszła w skład Łódzkiego Klubu Sportowego stając się jedną z jego sekcji, który wkrótce zmienił nazwę na Włókniarz Łódź)
Enea Stelmet Zastal Zielona Góra – Enea Zastal BC Zielona Góra – Zastal Enea BC Zielona Góra – Stelmet Enea BC Zielona Góra – Stelmet BC Zielona Góra – Stelmet Zielona Góra – Zastal Zielona Góra
WKS Śląsk Wrocław – PCS Śląsk Wrocław – Śląsk Eska Wrocław – Zepter Śląsk Wrocław – Zepter Idea Śląsk Wrocław – Idea Śląsk Wrocław – Deichmann Śląsk Wrocław – Era Śląsk Wrocław – ASCO Śląsk Wrocław – BASCO Śląsk Wrocław
Wisła Kraków – Gwardia Kraków
Zagłębie Sosnowiec – Victoria Sosnowiec
Ciekawostki
Pierwszym czarnoskórym graczem w lidze był Kent Washington (Start Lublin 1978−1981, Zagłębie Sosnowiec 1981−1983). Zagrał także epizod w „Misiu” jako Ryszard Ochódzki w młodości – „kiedy był Murzynem i grał w kosza”;
Pierwszym zawodnikiem w PLK, który wcześniej grał w NBA, był Ricky Calloway w sezonie 1996/1997. Reprezentował AZS Toruń, a w sezonie 1990/1991, grał w Sacramento Kings;
Rekord frekwencji na meczu Polskiej Ligi Koszykówki wynosi 10 152 osoby, a ustanowiono go 14 kwietnia 2012 w trójmiejskiejErgo Arenie podczas spotkania Trefl Sopot – Asseco Prokom Gdynia (73:77)[36][37]. Poprzedni rekord wynosił 10 015 widzów i padł 21 listopada 2010, również w Ergo Arenie podczas meczu Trefl Sopot – Asseco Prokom Gdynia (69:79)[38].
Zwycięstwo najwyższą różnicą punktów – 96, w meczu Legia Warszawa – King Szczecin 137:43 (28 marca 2021 r.)[39].
↑Łukasz Szewczyk: Koszykówka w Polsacie. [dostęp 2006-08-18]. (pol.).
↑sportowefakty.pl: TVP będzie transmitować mecze PLK. [dostęp 2008-07-28]. (pol.).
↑K. Łaszkiewicz, Polska Koszykówka Męska 1928–2004.
↑plkhistory.ugu.pl: Historia PLK. [dostęp 2017-01-01]. (pol.).
↑Adam Wójcik. plkhistory.ugu.pl. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-03)]. (pol.).
↑Jerzy Binkowski. plkhistory.ugu.pl. [dostęp 2016-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑Mariusz Bacik. plkhistory.ugu.pl. [dostęp 2016-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑Maciej Zieliński. plkhistory.ugu.pl. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑Andrzej Pluta. plkhistory.ugu.pl. [dostęp 2016-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑Henryk Wardach. plkhistory.ugu.pl. [dostęp 2016-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑Dominik Tomczyk. plkhistory.ugu.pl. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑W czerwcu 2002 wybrany na funkcję Prezesa Zarządu (miał ją pełnić od listopada 2002), jednak zrezygnował przed faktycznym objęciem stanowiska (w październiku 2002).
↑Tajemnicza rezygnacja prezesa PLK. sport.pl, 2002-10-23. [dostęp 2002-10-23]. (pol.).
↑Od 06.11.2009 faktycznie obowiązki Prezesa Zarządu pełnił Roman Ludwiczuk.
↑Janusz Wierzbowski prezesem Polskiej Ligi Koszykówki. sport.pl, 2002-11-15. [dostęp 2002-11-15]. (pol.).
↑Nowy Zarząd PLK SA. plk.pl, 2010-01-19. [dostęp 2010-01-19]. (pol.).
↑Jacek Jakubowski nowym szefem PLK SA. sportowefakty.wp.pl, 2010-01-19. [dostęp 2010-01-19]. (pol.).
↑Marcin Widomski nowym prezesem PLK SA. plk.pl, 2015-11-18. [dostęp 2015-11-18]. (pol.).
↑Grzegorz Bachański nowym prezesem PLK SA. sportowefakty.pl, 2017-09-11. [dostęp 2017-09-11]. (pol.).
↑Radosław Piesiewicz nowym prezesem PLK SA. plk.pl, 2018-01-04. [dostęp 2018-01-04]. (pol.).
↑PLK ma prezesa – ale kim jest Radosław Piesiewicz?. polskikosz.pl, 2018-01-04. [dostęp 2018-01-04]. (pol.).
↑Słynny koszykarz nowym prezesem Polskiej Ligi Koszykówki. Niedawno zakończył karierę [online] [dostęp 2023-06-29](pol.).
↑Koszykarze Asseco znów lepsi od Trefla. W derby stawka jak nigdy, wynik jak zawsze. trojmiasto.sport.pl, 2012-04-14. [dostęp 2017-01-02]. (pol.).
↑Walka o rekord frekwencji. Ponad 3 tys. biletów sprzedanych na koszykarskie derby Trójmiasta. trojmiasto.sport.pl, 2013-02-26. [dostęp 2017-01-02]. (pol.).
↑Legia Warszawa 137-43 King Szczecin. legionisci.com, 2021-03-28. [dostęp 2023-05-03]. (pol.).
Bibliografia
Krzysztof Łaszkiewicz: Polska koszykówka męska 1928-2004. Inowrocław: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy „Pozkal”, 2004. ISBN 83-89390-20-5.brak strony w książce
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona internetowa PLK.
Oficjalna strona internetowa PZKosz.
Historia i statystyki koszykarskich rozgrywek ligowych.
2023/2024 
Osobny artykuł: Mistrzostwa Polski w koszykówce mężczyzn.
Medale PLK
Złoty medal
Srebrny medal
Brązowy medal
Prokom Trefl Sopot
Andrej Urlep – trenerska osobowość PLK
Hala Turowa Zgorzelec – marzec 2008
