Portulaka

Portulaka wielkokwiatowa

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

portulakowate

Rodzaj

portulaka

Nazwa systematyczna

Portulaca L.
Sp. Pl. 445. 1753^[3]

Typ nomenklatoryczny

Portulaca oleracea L.^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Portulaka (Portulaca L.) – rodzaj roślin z rodziny portulakowatych. Obejmuje ok. 100–150 gatunków rozprzestrzenionych szeroko na całym świecie, ale najbardziej zróżnicowanych w strefie tropikalnej i subtropikalnej, zwłaszcza w Afryce i Ameryce Południowej^[4]^[5]. Szeroko rozprzestrzenionym gatunkiem w uprawie jest ozdobna portulaka wielkokwiatowa (P. grandiflora) pochodząca z Brazylii i Urugwaju. W Polsce rośnie dziko tylko portulaka pospolita (P. oleracea) (jako zadomowiony antropofit)^[6]. Nazwa naukowa pochodzi od łacińskiego słowa portula oznaczającego "małe drzwi, drzwiczki" w nawiązaniu do wieczka torebki (owocu)^[5]. Rośliny z tego rodzaju rosną głównie w miejscach skalistych i ruderalnych, często na przydrożach^[7].

Morfologia

Pokrój: Zwykle niewielkie (o średnicy do 30 cm), zwykle płożące rośliny jednoroczne^[7]. Jedyną byliną jest P. suffrutescens. Łodygi pokładające się lub rzadziej wzniesione, rozgałęzione, mięsiste i zazwyczaj nagie, czasem z włoskami w węzłach i w obrębie kwiatostanu^[5].
Liście: Mięsiste, skrętoległe lub pozornie naprzeciwległe^[5], zazwyczaj siedzące^[5]. Blaszka cylindryczna lub spłaszczona^[5].
Kwiaty: Pojedyncze na końcach rozgałęzień, często bardzo skróconych, stąd bywają skupione w końcowych odcinkach pędów^[5], czasem na kształt główki^[4]. Wsparte są okrywą z liści. Pozorny kielich tworzą dwie niewielkie, ale trwałe przysadki, zachodzące na siebie. Właściwe działki kielicha w liczbie 6–7 wykształcają się w postaci barwnych, czasem efektownych listków okwiatu i często bywają określane mianem płatków korony, które w istocie są zredukowane i nieobecne^[7]. Efektowne listki okwiatu otwierają się zwykle tylko w pełnym słońcu^[5]. Pręcików jest 7 lub więcej. Zalążnia jest jednokomorowa, wpółdolna lub dolna, z pojedynczą szyjką zwieńczoną 3–9 znamionami^[7]^[5].
Owoce: Błoniaste torebki, zwykle o kształcie zbliżonym do kulistego, zawierające liczne nasiona^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany systemu APG IV z 2016)

Rodzaj zaliczany do monotypowej w tym ujęciu rodziny portulakowatych, wchodzącej w skład rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych.

Pozycja systematyczna w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa Caryophyllidae Takht., nadrząd Caryophyllanae Takht., rząd goździkowce (Caryophyllales Perleb), podrząd Portulacineae Engl., rodzina portulakowate (Portulacaceae Juss.), podrodzina Portulacoideae Burnett, plemię Portulaceae Dumort., rodzaj portulaka (Portulaca L.)^[8]. W tym ujęciu portulaka jest jednym z 25 rodzajów.

Wykaz gatunków^[9]

Portulaca africana (Danin & H.G.Baker) Danin
Portulaca almeviae Ocampo
Portulaca amilis Speg.
Portulaca anceps A.Rich.
Portulaca argentinensis Speg.
Portulaca aurantiaca Proctor
Portulaca australis Endl.
Portulaca bicolor F.Muell.
Portulaca biloba Urb.
Portulaca brevifolia Urb.
Portulaca bulbifera M.G.Gilbert
Portulaca californica D.Legrand
Portulaca canariensis Danin & Reyes-Bet.
Portulaca cardenasiana D.Legrand
Portulaca caulerpoides Britton & P.Wilson
Portulaca centrali-africana R.E.Fr.
Portulaca chacoana D.Legrand
Portulaca ciferrii Chiov.
Portulaca clavigera R.Geesink
Portulaca colombiana D.Legrand
Portulaca commutata M.G.Gilbert
Portulaca confertifolia Hauman
Portulaca conoidea S.M.Phillips
Portulaca constricta M.G.Gilbert
Portulaca conzattii P.Wilson
Portulaca coralloides S.M.Phillips
Portulaca cryptopetala Speg.
Portulaca cubensis Britton & P.Wilson
Portulaca cyclophylla F.Muell.
Portulaca cypria Danin
Portulaca daninii Galasso, Banfi & Soldano
Portulaca decipiens Poelln.
Portulaca decorticans M.G.Gilbert
Portulaca dhofarica M.G.Gilbert
Portulaca diegoi Mattos
Portulaca digyna F.Muell.
Portulaca dodomaensis M.G.Gilbert
Portulaca echinosperma Hauman
Portulaca edulis Danin & Bagella
Portulaca elatior Mart. ex Rohrb.
Portulaca elongata Rusby
Portulaca eruca Hauman
Portulaca erythraeae Schweinf.
Portulaca fascicularis Peter
Portulaca filifolia F.Muell.
Portulaca filsonii J.H.Willis
Portulaca fischeri Pax
Portulaca foliosa Ker Gawl.
Portulaca fragilis Poelln.
Portulaca frieseana Poelln.
Portulaca fulgens Griseb.
Portulaca gilliesii Hook.
Portulaca giuliettiae T.Vieira & A.A.Coelho
Portulaca goiasensis T.Vieira & A.A.Coelho
Portulaca gracilis Poelln.
Portulaca grandiflora Hook. – portulaka wielkokwiatowa
Portulaca grandis Peter
Portulaca granulatostellulata (Poelln.) Ricceri & Arrigoni
Portulaca greenwayi M.G.Gilbert
Portulaca guanajuatensis Ocampo
Portulaca halimoides L.
Portulaca hatschbachii D.Legrand
Portulaca hereroensis Schinz
Portulaca heterophylla Peter
Portulaca hirsutissima Cambess.
Portulaca hoehnei D.Legrand
Portulaca humilis Peter
Portulaca impolita (Danin & H.G.Baker) Danin
Portulaca insignis Steyerm.
Portulaca intraterranea J.M.Black
Portulaca johnstonii Henrickson
Portulaca juliomartinezii Ocampo
Portulaca kermesina N.E.Br.
Portulaca kuriensis M.G.Gilbert
Portulaca lutea Sol. ex G.Forst.
Portulaca macbridei D.Legrand
Portulaca macrantha Ricceri & Arrigoni
Portulaca macrorhiza R.Geesink
Portulaca macrosperma D.Legrand
Portulaca masonii D.Legrand
Portulaca massaica S.M.Phillips
Portulaca matthewsii Ocampo
Portulaca mauritiensis Poelln.
Portulaca mexicana P.Wilson
Portulaca meyeri D.Legrand
Portulaca minensis D.Legrand
Portulaca minuta Correll
Portulaca molokiniensis Hobdy
Portulaca monanthoides Lodé
Portulaca mucronata Link
Portulaca mucronulata D.Legrand
Portulaca nivea Poelln.
Portulaca nogalensis Chiov.
Portulaca oblonga Peter
Portulaca obtusa Poelln.
Portulaca obtusifolia D.Legrand
Portulaca okinawensis E.Walker & Tawada
Portulaca oleracea L. – portulaka pospolita
Portulaca oligosperma F.Muell.
Portulaca olosirwa S.M.Phillips
Portulaca papulifera D.Legrand
Portulaca papulosa Schltdl.
Portulaca perennis R.E.Fr.
Portulaca philippii I.M.Johnst.
Portulaca pilosa L.
Portulaca psammotropha Hance
Portulaca pusilla Kunth
Portulaca pygmaea Steyerm.
Portulaca quadrifida L.
Portulaca ragonesei D.Legrand
Portulaca ramosa Peter
Portulaca rausii Danin
Portulaca rhodesiana R.A.Dyer & E.A.Bruce
Portulaca rotundifolia R.E.Fr.
Portulaca rubricaulis Kunth
Portulaca rzedowskiana Ocampo
Portulaca samhaensis A.G.Mill.
Portulaca samoensis Poelln.
Portulaca sanctae-martae Poelln.
Portulaca sardoa Danin, Bagella & Marrosu
Portulaca saxifragoides Welw. ex Oliv.
Portulaca sclerocarpa A.Gray
Portulaca sedifolia N.E.Br.
Portulaca sedoides Welw. ex Oliv.
Portulaca sicula Danin, Domina & Raimondo
Portulaca smallii P.Wilson
Portulaca socotrana Domina & Raimondo
Portulaca somalica N.E.Br.
Portulaca stellulatotuberculata Poelln.
Portulaca stuhlmannii Poelln.
Portulaca suffrutescens Engelm.
Portulaca suffruticosa Wight
Portulaca sundaensis Poelln.
Portulaca teretifolia Kunth
Portulaca thellusonii Lindl.
Portulaca tingoensis J.F.Macbr.
Portulaca trianthemoides Bremek.
Portulaca trituberculata Danin, Domina & Raimondo
Portulaca tuberculata León
Portulaca tuberosa Roxb.
Portulaca umbraticola Kunth – portulaka zakryta^[10]
Portulaca werdermannii Poelln.
Portulaca wightiana Wall. ex Wight & Arn.
Portulaca yecorensis Henrickson & T.Van Devender
Portulaca zaffranii Danin

Zastosowanie

Rozpowszechnioną w uprawie, zwłaszcza w strefie tropikalnej jest jednoroczna portulaka wielkokwiatowa (P. grandiflora) pochodząca z Brazylii i Urugwaju. Ozdobna z powodu efektownych, barwnych kwiatów otwierających się w pełnym słońcu^[7]. Gatunkiem uprawianym dawniej (w starożytności i średniowieczu) jako warzywo jest portulaka pospolita (P. oleracea subsp. sativa). Współcześnie rzadko jest wykorzystywana, głównie w krajach Beneluksu i Francji, gdzie spożywana jest na surowo w sałatkach lub przyrządzana jest tak jak szpinak warzywny^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-26].
↑ ^a ^b ^c Portulaca. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-11-28]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ James F. Matthews: Portulaca. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-11-28]. (ang.).
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 138, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 88. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Portulaca. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22]. (ang.).
↑ Portulaca L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-26].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 146. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Dorothee Seeliger (red.): Owoce i warzywa. Monachium: Teubner, 2008, s. 231.