Powieść

Ten artykuł należy dopracować:

od 2012-06 → zweryfikować treść i dodać przypisy,
→ usunąć/zweryfikować prawdopodobną twórczość własną.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Powieść – gatunek literatury pięknej, utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg zdarzeń.

Podstawowymi elementami powieści są: wielowątkowa fabuła, obejmująca historie licznych bohaterów i środowisk społecznych, a także świat przedstawiony zgodny z wiedzą autora. Powieść jest najczęściej pisana prozą, a styl narracji jest zależny od autora tekstu. Często spotykanymi formami wypowiedzi w powieściach są m.in. dialogi i mowa zależna, a najpowszechniejszymi sposobami narracji są trzecioosobowa lub pierwszoosobowa. Ważną cechą powieści jest swobodna oraz elastyczna kompozycja, która nie narzuca formy podstawowej^[1].

Powieść może być podzielona na odpowiednie fragmenty, często stosowane są do tego celu rozdziały. W niektórych wypadkach powieść wyróżnia prolog i epilog. Stosowane są również tomy, części, czy też księgi^[2].

Współcześni autorzy powieści często odchodzą od form znanych w przeszłości, eksperymentując z podstawowymi elementami definiującymi powieść, takimi jak idea fabuły. Narracja takich powieści podlega wielu rozbudowanym zabiegom stylistycznym^[1].

Historia

Pierwsze powieści powstały już w czasach antycznych. W Grecji autorem powieści był m.in. Ksenofont z Efezu (Opowieści efeskie). Był to typ powieści awanturniczej i melodramatycznej. W Rzymie autorami powieści byli Petroniusz (Satyricon) i Apulejusz (Metamorfozy albo Złoty osioł). Dzieła ich operowały zróżnicowaną narracją, od opisu realistycznego po groteskę, przynosiły też bogate studium psychologiczne bohaterów.

Ogniwem w rozwoju gatunku był średniowieczny epos rycerski. Najważniejszymi poprzednikami powieści w średniowieczu były zapewne sagi islandzkie. W epoce renesansu ważną powieść, ujętą groteskowo dał François Rabelais (Gargantua i Pantagruel). W okresie baroku wybitną powieść napisał Miguel de Cervantes (Don Kichot). Okresem rozwoju gatunku było oświecenie, a potem XIX wiek. Wykrystalizowanie się powieści jako odrębnego gatunku miało miejsce w Anglii. Pionierami byli Daniel Defoe, Jonathan Swift, Henry Fielding i Samuel Richardson. Wczesnym eksperymentatorem był Laurence Sterne. Pierwszą polską powieścią są Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki z 1775 r. autorstwa Ignacego Krasickiego.

Typologia powieści

Informacje w projektach siostrzanych

Teksty źródłowe w Wikiźródłach

Cytaty w Wikicytatach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Franz Karl Stanzel zaproponował trzy podstawowe typy powieści, ze względu na rodzaj narracji, który to podział przyjął się dość powszechnie w teorii literatury:

powieść auktorialna – w której narrator komentuje wydarzenia, ale między nim a światem przedstawionym istnieje dystans; narrator nie jest bohaterem, nie występuje w świecie przedstawionym – w grupie tej mieści się powieść klasyczna
powieść pierwszoosobowa – w której narrator występuje w świecie przedstawionym w tym samym miejscu i czasie, co bohaterowie oraz opowiada, co przeżył lub czego dowiedział się od innych; narrator jednak wie więcej niż pozostali bohaterowie – jest to najczęstsza forma powieści autobiograficznej
powieść personalna – w której trudno wyczuć obecność narratora, gdyż czytelnik patrzy na akcję oczami bohatera; brak w niej komentarzy do działań bohaterów, występuje tylko opis ich zachowań i myśli.

Ze względu na formę występują następujące rodzaje powieści:

powieść epistolarna – pisaną w formie zbioru listów
powieść dialogowa – pisana w formie czystego dialogu – bez fragmentów opisowych i czysto-narracyjnych
powieść rzeka – stanowiąca zbiór minipowieści, pisanych w porządku chronologicznym tworzących jedną całość
powieść szkatułkowa – pisana w formie zbioru pozornie z sobą niezwiązanych opowiadań – np. opowiadających tę samą historię z punktu widzenia różnych narratorów, lub zbudowanej w formie "opowiadania w opowiadaniu".
strumień świadomości – powieść nieopisująca wydarzeń zewnętrznych lecz stanowiąca "zapis myśli"

Szczególnymi gatunkami powieści są:

powieść tendencyjna – pisana od początku w celu udowodnienia pewnej, narzuconej z góry tezy
powieść traktat – w której opisywane wydarzenia są wyłącznie pretekstem do przekazania treści światopoglądowo-filozoficznych
powieść edukacyjna – w której opisywane wydarzenia służą głównie do przekazania w przyjemnej formie określonego zasobu wiedzy
powieść parabola – w której opisywane wydarzenia są symboliczną formą przedstawienia pewnej tezy, niezwiązanej bezpośrednio z samymi wydarzeniami
powieść biograficzna – biografia pisana w formie powieści
powieść z kluczem – w której podobieństwo bohaterów do osób istniejących, a niekiedy także poszczególnych zdarzeń do wydarzeń zachodzących w rzeczywistości jest zamierzone (np. powieść Leopolda Tyrmanda Życie towarzyskie i uczuciowe).

Ze względu na zakres tematyczny, rozróżnia się następujące gatunki powieści:

Przypisy

↑ ^a ^b powieść, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-10-08] .
↑ Czym jest powieść? [online], Poradnik Pisarza, 11 listopada 2021 [dostęp 2022-05-10] (pol.).