Przegorzan

Przegorzan kulisty

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Carduoideae

Rodzaj

przegorzan

Nazwa systematyczna

Echinops L.
Sp. Pl. 814. 1753

Typ nomenklatoryczny

Echinops sphaerocephalus L.^[3]

Synonimy

Acantholepis Less.
Echinanthus Neck.
Echinopsus St.-Lag.
Echinopus Mill.
Psectra (Endl.) Tomšovic
Ruthrum Hill
Sphaerocephalus Kuntze^[4]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Przegorzan (Echinops L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 216 gatunków^[4]. Rośliny te występują głównie w Eurazji (bez najbardziej północnej jej części oraz południowo-wschodniej Azji), nieliczne rosną także w Afryce, z wyjątkiem jej części południowej^[4]^[5]. Zasiedlają zwykle miejsca nasłonecznione, suche i skaliste^[5]. W strefie międzyzwrotnikowej rośliny te rosną w górach^[6]. Jako rośliny introdukowane występują w północnej Europie, w Ameryce Północnej oraz Australii^[4]. W Polsce rosną dwa gatunki introdukowane i już zadomowione: przegorzan kulisty E. sphaerocephalus i przegorzan węgierski E. exaltatus^[7], inne są uprawiane (zwłaszcza przegorzan pospolity E. ritro^[7], a poza tym: tauryjski E. banaticus, nastroszony E. orientalis, niski E. humilis i śnieżny E. niveus^[8]).

Rośliny z tego rodzaju uprawiane są jako ozdobne, dla charakterystycznych, kulistych kwiatostanów^[6]. Są też cenionymi roślinami miododajnymi, których wydajność miodowa sięga kilkuset kg z ha (u przegorzana kulistego przy odpowiedniej, ciepłej pogodzie do 800 kg/ha)^[9].

Nazwa naukowa rodzaju powstała z greckiej nazwy jeży w nawiązaniu do kształtu kwiatostanów^[5].

Morfologia

Pokrój: Tęgie rośliny zielne^[10], byliny lub rośliny dwuletnie, rzadko jednoroczne^[11]. Pędy są prosto wzniesione, rozgałęzione w górnej części^[11]. Osiągają do 200 cm wysokości^[12]^[5]. Rośliny kolczaste, zwykle wełnisto owłosione, czasem też gruczołowato^[11].
Liście: Odziomkowe i łodygowe, siedzące i ogonkowe^[12], o blaszce niepodzielonej i całobrzegiej, ząbkowanej lub pierzastowcinanej i klapowanej^[10]^[12], czasem nawet trzykrotnie^[12]. Klapy i zęby liści kończą się kolcami^[12]. Od spodu liście zwykle biało owłosione^[5].
Kwiaty: Tworzą jednokwiatowe koszyczki, otulone okrywami i licznymi kolcami, zebrane we wtórne, kuliste (u E. orientalis półkuliste) kwiatostany główkowate. Okrywy poszczególnych, jednokwiatowych koszyczków tworzone są przez liczne listki ułożone w wielu rzędach. Te najbardziej zewnętrzne są oskrzydlone i na szczycie nieco frędzlowate, środkowe są silniej oskrzydlone i kolczaste na szczycie, najbardziej wewnętrzne są równowąskolancetowate, gładkie, zielone lub zielonobrązowe, zrośnięte z wyjątkiem końców nie zakończonych kolczasto. Korony kwiatów są niebieskie, fioletowe, czerwone, zielonkawe lub białe^[10]. Łatki korony są równowąskie^[12], na końcach często drobno, gęsto ząbkowane^[10]. Główki pręcików są niebieskoszare^[11].
Owoce: Podługowate niełupki^[10], pokryte długimi i przylegającymi włoskami. Puch kielichowy wykształcony w postaci łusek wolnych lub zrośniętych^[11].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, z podrodziny Carduoideae, plemienia Cardueae i monotypowego podplemienia Echinopsinae^[13]. W osobny rodzaj Acantholepis Less. w niektórych ujęciach wyodrębniany był przegorzan nastroszony Echinops orientalis (jako A. orientalis Less.)^[10].

Wykaz gatunków^[4]

Echinops abazariae Mozaff.
Echinops aberdaricus R.E.Fr.
Echinops abstersibilis Iljin
Echinops abuzinadianus Chaudhary
Echinops acantholepis Jaub. & Spach
Echinops adenocaulos Boiss.
Echinops adenoclados (Hedge) C.Vural
Echinops afghanicus Gilli
Echinops albicaulis Kar. & Kir.
Echinops albidus Boiss. & Spruner
Echinops amoenus Rech.f.
Echinops amplexicaulis Oliv.
Echinops angustilobus S.Moore
Echinops antalyensis C.Vural
Echinops arachniolepis Rech.f.
Echinops araneosus Lazkov
Echinops armatus Steven
Echinops armenus Grossh.
Echinops atrox Kit Tan
Echinops aucheri Boiss.
Echinops austroiranicus Mozaff.
Echinops avajensis Mozaff.
Echinops babatagensis Tschern.
Echinops bakhtiaricus Rech.f.
Echinops bampsianus Lisowski
Echinops bannaticus Rochel ex Schrad. – przegorzan tauryjski
Echinops barezicus Montaz. & Mozaff.
Echinops borae C.Vural
Echinops bovei Boiss.
Echinops brevipenicillatus Tschern.
Echinops buhaitensis Mesfin
Echinops candelabrum Rech.f.
Echinops cephalotes DC.
Echinops ceratophorus Boiss.
Echinops cervicornis Bornm.
Echinops chantavicus Trautv.
Echinops chardinii Boiss. & Buhse
Echinops chloroleucus Rech.f.
Echinops chlorophyllus Rech.f.
Echinops chodzha-mumini Rassulova & B.A.Sharipova
Echinops chorassanicus Bunge
Echinops conrathii Freyn
Echinops coriophyllus C.Shih
Echinops cornigerus DC.
Echinops cyanocephalus Boiss. & Hausskn.
Echinops cyrenaicus
Echinops dagestanicus Iljin
Echinops dasyanthus Regel & Schmalh.
Echinops davuricus Fisch. ex Hornem.
Echinops delicatus Mozaff.
Echinops descendens Hand.-Mazz.
Echinops dichrous Boiss. & Hausskn.
Echinops dissectus Kitag.
Echinops dubjanskyi Iljin
Echinops dumanii C.Vural
Echinops ecbatanus Bornm. ex Rech.f.
Echinops echinatus Roxb.
Echinops ellenbeckii O.Hoffm.
Echinops elymaiticus Born
Echinops emiliae O.Schwarz ex P.H.Davis
Echinops endotrichus Rech.f.
Echinops erinaceus Kit Tan
Echinops erioceras Bornm.
Echinops eryngiifolius O.Hoffm.
Echinops exaltatus Schrad. – przegorzan węgierski
Echinops fastigiatus Kamelin & Tscherneva
Echinops faucicola Rech.f.
Echinops fedtschenkoi Iljin
Echinops foliosus Sommier & Levier
Echinops fontqueri Pau
Echinops fraudator C.C.Towns.
Echinops freitagii Rech.f.
Echinops gaillardotii Boiss.
Echinops galalensis Schweinf.
Echinops gedrosiacus Bornm.
Echinops ghoranus Rech.f.
Echinops giganteus A.Rich.
Echinops glaberrimus DC.
Echinops glandulosopunctatus Rech.f.
Echinops gmelinii Turcz.
Echinops gracilis O.Hoffm.
Echinops graecus Mill.
Echinops griffithianus Boiss.
Echinops grijsii Hance
Echinops guineensis C.D.Adams
Echinops haussknechtii Boiss.
Echinops hebelepis DC.
Echinops hedgei Kit Tan
Echinops heteromorphus Bunge
Echinops heterophyllus P.H.Davis
Echinops himantophyllus Mattf.
Echinops hispidus Fresen.
Echinops hissaricus Rassulova & B.A.Sharipova
Echinops hoehnelii Schweinf.
Echinops hololeucus Rech.f.
Echinops humilis M.Bieb. – przegorzan niski
Echinops hussonii Boiss.
Echinops hystrichoides Kit Tan
Echinops ilicifolius Bunge
Echinops inermis Boiss. & Hausskn.
Echinops integrifolius Kar. & Kir.
Echinops iranshahrii Rech.f.
Echinops jaxarticus Bunge
Echinops jesdianus Boiss. & Buhse
Echinops kafirniganus Bobrov
Echinops kandaharensis Rech.f. & Köie
Echinops karatavicus Regel & Schmalh.
Echinops kasakorum Pavlov
Echinops kazerunensis Mozaff.
Echinops kebericho Mesfin
Echinops keredjensis Rech.f.
Echinops kermanshahanicus Mozaff.
Echinops khansaricus Mozaff.
Echinops khuzistanicus Mozaff.
Echinops knorringianus Iljin
Echinops kotschyi Boiss.
Echinops kurdicus Bunge
Echinops lalesarensis Bornm.
Echinops lanatus C.Jeffrey & Mesfin
Echinops laricus Mozaff.
Echinops lasiolepis Bunge
Echinops leiopolyceras Bornm.
Echinops leiopolyceroides Mozaff.
Echinops leucographus Bunge
Echinops lipskyi Iljin
Echinops longifolius A.Rich.
Echinops longipenicillatus Mozaff. & Ghahr.
Echinops longisetus A.Rich.
Echinops macrochaetus Fresen.
Echinops macrophyllus Boiss. & Hausskn.
Echinops malacophyllus Rech.f.
Echinops mandavillei Kit Tan
Echinops maracandicus Bunge
Echinops melitenensis Hedge & Hub.-Mor.
Echinops mersinensis Gemici & Leblebici
Echinops microcephalus Sm.
Echinops mildbraedii Mattf.
Echinops multicaulis Nevski
Echinops nanus Bunge
Echinops nitens Bornm.
Echinops niveus Wall. ex DC. – przegorzan śnieżny
Echinops nizvanus Rech.f.
Echinops nuratavicus A.D.Li
Echinops obliquilobus Iljin
Echinops onopordum P.H.Davis
Echinops opacifolius Iljin
Echinops orientalis Trautv. – przegorzan nastroszony
Echinops ossicus K.Koch
Echinops oxyodontus Bornm. & Diels
Echinops pabotii Rech.f.
Echinops pachyphyllus Rech.f.
Echinops pannosus Rech.f.
Echinops pappii Chiov.
Echinops paradoxus Rech.f.
Echinops parviflorus Boiss. & Buhse
Echinops pathanorum Rech.f.
Echinops ×pellenzianus Hügin & W.Lohmeyer
Echinops phaeocephalus Hand.-Mazz.
Echinops philistaeus Feinbrun & Zohary
Echinops polyacanthus Iljin
Echinops polyceras Boiss.
Echinops polychromus Rech.f.
Echinops polygamus Bunge
Echinops praetermissus Nevski
Echinops prionolepis Bornm. & Mattf.
Echinops procerus Mozaff.
Echinops przewalskyi Iljin
Echinops psammophilus Mozaff.
Echinops pseudomaracandicus Rassulova & B.A.Sharipova
Echinops pseudosetifer Kitag.
Echinops pubisquameus Iljin
Echinops pungens Trautv.
Echinops quercetorum Mozaff.
Echinops raddeanus Sommier & Levier
Echinops rajasthanensis R.P.Pandey & V.Singh
Echinops rectangularis Rech.f.
Echinops registanicus Rech.f.
Echinops reticulatus E.A.Bruce
Echinops ritro L. – przegorzan pospolity
Echinops ritrodes Bunge
Echinops robustus Bunge
Echinops rubromontanus Kamelin ex Rassulova & B.A.Sharipova
Echinops sabzevarensis Mozaff.
Echinops saissanicus (B.Keller) Bobrov
Echinops setifer Iljin
Echinops shahrudensis Mozaff. & Ghahr.
Echinops shakrokii S.A.Ahmad
Echinops sheilae Kit Tan
Echinops shulabadensis Mozaff.
Echinops siculus Strobl
Echinops sintenisii Freyn
Echinops sojakii Rech.f.
Echinops sphaerocephalus L. – przegorzan kulisty
Echinops spiniger Iljin
Echinops spinosissimus Turra
Echinops strigosus L.
Echinops sulaimanii Rech.f.
Echinops sylvicola C.Shih
Echinops szowitzii Fisch. & C.A.Mey. ex DC.
Echinops taeckholmianus Amin
Echinops taftanicus Mozaff. & Ghahr.
Echinops talassicus Golosk.
Echinops tataricus Knjaz.
Echinops tenuisectus Rech.f.
Echinops tjanschanicus Bobrov
Echinops tournefortii Ledeb. ex Trautv.
Echinops transcaspicus Bornm.
Echinops transcaucasicus Iljin
Echinops transiliensis Golosk.
Echinops tricholepis Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
Echinops tschimganicus B.Fedtsch.
Echinops vaginatus Boiss. & Hausskn.
Echinops villosissimus Bunge
Echinops viridifolius Iljin
Echinops viscidulus Mozaff.
Echinops wakhanicus Rech.f.
Echinops yemenicus Kit Tan

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Echinops L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 342. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 320, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 73, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 74. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Marek Pogorzelec: Atlas roślin miododajnych. Bielsko-Biała: Dragon, 2019, s. 291-293. ISBN 978-83-8172-099-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Dicotyledons. Asterales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2007, s. 128. ISBN 978-3-540-31050-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Echinops Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-07-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f David J. Keil: Echinops Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-07-17].
↑ Genus Echinops L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-07-17].