Przypołudnik

Przypołudnik
Ilustracja
Przypołudnik kryształkowy
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

pryszczyrnicowate

Rodzaj

przypołudnik

Nazwa systematyczna
Mesembryanthemum L.
Sp. Pl. 480. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Mesembryanthemum nodiflorum L.[4]

Synonimy
  • Amoebophyllum N.E.Br.
  • Aptenia N.E.Br.
  • Arenifera Herre
  • Aridaria N.E.Br.
  • Aspazoma N.E.Br.
  • Brownanthus Schwantes
  • Callistigma Dinter & Schwantes
  • Caulipsolon Klak
  • Caulipsolon Klak
  • Cryophytum N.E.Br.
  • Dactylopsis N.E.Br.
  • Derenbergiella Schwantes
  • Eurystigma L.Bolus
  • Ficoides Mill.
  • Gasoul Adans.
  • Gynicidia Neck.
  • Halenbergia Dinter ex H.Jacobsen
  • Hydrodea N.E.Br.
  • Litocarpus L.Bolus
  • Manettia Adans.
  • Mesembryanthes Stokes
  • Mesembryanthus Raf.
  • Mesembryum Adans.
  • Neo-aridaria A.G.J.Herre
  • Nycteranthus Neck. ex Rothm.
  • Nycterianthemum Haw.
  • Opophytum N.E.Br.
  • Pentacoilanthus Rappa & Camarrone
  • Perapentacoilanthus Rappa & Camarrone
  • Phyllobolus N.E.Br.
  • Platythyra N.E.Br.
  • Prenia N.E.Br.
  • Pseudobrownanthus Ihlenf. & Bittrich
  • Psilocaulon N.E.Br.
  • Sceletium N.E.Br.
  • Sphalmanthus N.E.Br.
  • Synaptophyllum N.E.Br.
  • Tetracoilanthus Rappa & Camarrone
  • Trichocyclus N.E.Br.
  • Volkeranthus Gerbaulet[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Komórki gromadzące wodę u przypołudnika kryształkowego

Przypołudnik[5], kryształka[6] (Mesembryanthemum L.) – rodzaj roślin należący do rodziny pryszczyrnicowatych (przypołudnikowatych). Obejmuje 106 gatunków. Rośliny te występują w Afryce Południowej oraz w basenie Morza Śródziemnego, na Wyspach Kanaryjskich i w południowo-zachodniej Azji po Iran i Oman na wschodzie[3]. W szerszym ujęciu systematycznym należą tu także gatunki z zachodniej części Ameryki Południowej i z Australii[2]. Jako rośliny introdukowane rosną w Ameryce Północnej i Południowej, w Australii i Nowej Zelandii, w Azji Środkowej i Europie Zachodniej[3]. Wiele gatunków pokrytych jest komórkami magazynującymi wodę, co nadaje im charakterystyczny wygląd (zdają się być pokryte kroplami wody błyszącymi jak kryształki lodu)[7][5].

Gatunki z tego rodzaju są rzadziej uprawiane jako ozdobne niż inne z rodziny[7], ale są użytkowane jako warzywa[8], a ich tolerancja gleb zasolonych i suchych, sprawia, że ich użyteczność i perspektywiczne znaczenie jest bardzo duże[7].

Morfologia

Mesembryanthemum nodiflorum
Mesembryanthemum cordifolium (Aptenia cordifolia)
Pokrój
Wiele gatunków to rośliny jednoroczne, zamierające po owocowaniu, ale należą tu też długowieczne byliny[7] i nawet krzewy do 3 m wysokości. W przypadku części bylin ich pędy nadziemne zamierają, a organem przetrwalnym są spichrzowe korzenie. Często są to rośliny o silnym wzroście, wzniesione, podnoszące się lub płożące[9].
Liście
Często rozetowe, u nasady pędu często naprzeciwległe, wyżej zwykle skrętoległe. Obłe, ale też często spłaszczone, kształtu trójkątnego, o brzegach falistych. Często sezonowe[9][7].
Kwiaty
Często liczne, rzadziej pojedyncze, zwykle okazałe. Kielich 5-działkowy. Płatki korony bardzo liczne, wąskie, białe, różowe lub żółte, u samej nasady zrośnięte w krótką rurkę. Często tworzą formy pośrednie przechodząc w prątniczki i w końcu w pręciki. Zalążnia wpół dolna do dolnej[9].
Owoce
Torebka podzielona na 4–5 komór[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny pryszczyrnicowatych Aizoaceae, w obrębie której zaliczany jest do monotypowej podrodziny Mesembryanthemoideae[2], w niektórych ujęciach rozbijany jest na jeszcze 10 innych rodzajów[10]. Dawniej rodzaj ujmowany był bardzo szeroko – należało tu ok. 2,5 tys. gatunków wyodrębnianych w bardzo liczne rodzaje[9], aczkolwiek w niektórych współczesnych ujęciach część z nich ponownie jest tu włączanych (np. Aptenia, Phyllobolus, Psilocaulon)[3].

Wykaz gatunków[3]
  • Mesembryanthemum aitonis Jacq.
  • Mesembryanthemum amabile (Gerbaulet & Struck) Klak
  • Mesembryanthemum amplectens L.Bolus
  • Mesembryanthemum archeri (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum articulatum Thunb.
  • Mesembryanthemum barklyi N.E.Br.
  • Mesembryanthemum baylissii (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum bicorne Sond.
  • Mesembryanthemum brevicarpum (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum bulletrapense Klak
  • Mesembryanthemum canaliculatum Haw.
  • Mesembryanthemum caudatum L.Bolus
  • Mesembryanthemum chrysophthalmum (Gerbaulet & Struck) Klak
  • Mesembryanthemum clandestinum Haw.
  • Mesembryanthemum corallinum Thunb.
  • Mesembryanthemum cordifolium L.f.
  • Mesembryanthemum coriarium Burch. ex N.E.Br.
  • Mesembryanthemum crassicaule Haw.
  • Mesembryanthemum cryptanthum Hook.f.
  • Mesembryanthemum crystallinum L. – przypołudnik kryształkowy, kryształka lśniąca
  • Mesembryanthemum deciduum (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum decurvatum (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum delum L.Bolus
  • Mesembryanthemum digitatum Aiton
  • Mesembryanthemum dimorphum Welw. ex Oliv.
  • Mesembryanthemum dinteri Engl.
  • Mesembryanthemum emarcidum Thunb.
  • Mesembryanthemum englishiae L.Bolus
  • Mesembryanthemum eurystigmatum Gerbaulet
  • Mesembryanthemum exalatum (Gerbaulet) Klak
  • Mesembryanthemum excavatum L.Bolus
  • Mesembryanthemum expansum L.
  • Mesembryanthemum fastigiatum Thunb.
  • Mesembryanthemum flavidum Klak
  • Mesembryanthemum gariepense (Gerbaulet & Struck) Klak
  • Mesembryanthemum gariusanum Dinter
  • Mesembryanthemum geniculiflorum L.
  • Mesembryanthemum gessertianum Dinter & A.Berger
  • Mesembryanthemum glareicola (Klak) Klak
  • Mesembryanthemum granulicaule Haw.
  • Mesembryanthemum grossum Aiton
  • Mesembryanthemum guerichianum Pax
  • Mesembryanthemum haeckelianum A.Berger
  • Mesembryanthemum holense Klak
  • Mesembryanthemum hypertrophicum Dinter
  • Mesembryanthemum inachabense Engl.
  • Mesembryanthemum junceum Haw.
  • Mesembryanthemum juttae Dinter & A.Berger
  • Mesembryanthemum knolfonteinense Klak
  • Mesembryanthemum kuntzei Schinz
  • Mesembryanthemum ladismithiense Klak
  • Mesembryanthemum lancifolium (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum latipetalum (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum leptarthron A.Berger
  • Mesembryanthemum lignescens (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum ligneum (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum lilliputanum Klak
  • Mesembryanthemum longipapillosum Dinter
  • Mesembryanthemum longistylum DC.
  • Mesembryanthemum marlothii Pax
  • Mesembryanthemum namibense Marloth
  • Mesembryanthemum napierense Klak
  • Mesembryanthemum neglectum (S.M.Pierce & Gerbaulet) Klak
  • Mesembryanthemum neofoliosum Klak
  • Mesembryanthemum nitidum Haw.
  • Mesembryanthemum noctiflorum L.
  • Mesembryanthemum nodiflorum L.
  • Mesembryanthemum nucifer (Ihlenf. & Bittrich) Klak
  • Mesembryanthemum occidentale Klak
  • Mesembryanthemum oculatum N.E.Br.
  • Mesembryanthemum oubergense (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum pallens Aiton
  • Mesembryanthemum parviflorum Jacq.
  • Mesembryanthemum paulum (N.E.Br.) L.Bolus
  • Mesembryanthemum pellitum Friedrich
  • Mesembryanthemum prasinum (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum pseudoschlichtianum (S.M.Pierce & Gerbaulet) Klak
  • Mesembryanthemum quartziticola Klak
  • Mesembryanthemum rabiei (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum rapaceum Jacq.
  • Mesembryanthemum resurgens Kensit
  • Mesembryanthemum rhizophorum Klak
  • Mesembryanthemum salicornioides Pax
  • Mesembryanthemum schenckii Schinz
  • Mesembryanthemum schlichtianum Sond.
  • Mesembryanthemum serotinum (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum sinuosum L.Bolus
  • Mesembryanthemum sladenianum L.Bolus
  • Mesembryanthemum spinuliferum Haw.
  • Mesembryanthemum splendens L.
  • Mesembryanthemum springbokense Klak
  • Mesembryanthemum stenandrum (L.Bolus) L.Bolus
  • Mesembryanthemum subnodosum A.Berger
  • Mesembryanthemum subtruncatum L.Bolus
  • Mesembryanthemum suffruticosum (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum tenuiflorum Jacq.
  • Mesembryanthemum tetragonum Thunb.
  • Mesembryanthemum theurkauffii (Maire) Maire
  • Mesembryanthemum tomentosum Klak
  • Mesembryanthemum tortuosum L.
  • Mesembryanthemum trichotomum Thunb.
  • Mesembryanthemum vaginatum Lam.
  • Mesembryanthemum vanheerdei (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum vanrensburgii (L.Bolus) Klak
  • Mesembryanthemum varians Haw.
  • Mesembryanthemum viridiflorum Aiton

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07]  (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Mesembryanthemum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-07].
  4. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-01-10].
  5. ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 722. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 107.
  7. ↑ a b c d e FredF. Dortort FredF., The Timber Press guide to succulent plants of the world: a comprehensive reference to more than 2000 species, Portland, Or.: Timber Press, 2011, s. 167, ISBN 978-0-88192-995-9, OCLC 666223938 .
  8. ↑ Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, [cop. 1998], s. 430, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232 .
  9. ↑ a b c d e Klaus Kubitzki, Jens G. Rohwer, Volker Bittrich: Flowering Plants · Dicotyledons: Magnoliid, Hamamelid and Caryophyllid Families. Springer Science & Business Media, 1993, s. 38, 47. ISBN 978-3-662-02899-5. (ang.).
  10. ↑ Genus Mesembryanthemum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-07].
Kontrola autorytatywna (takson):
  • J9U: 987007565657205171
Encyklopedia internetowa:
  • SNL: middagsblomst
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 62175
  • Flora of China: 120325
  • Flora of North America: 120325
  • GBIF: 3084836
  • identyfikator iNaturalist: 49321
  • IPNI: 331766-2
  • ITIS: 500418
  • NCBI: 3543
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:331766-2
  • Tela Botanica: 102258
  • identyfikator Tropicos: 40017641
  • USDA PLANTS: MESEM