Pszczołowate
| Apidae[1] | |||
| Latreille, 1802 | |||
 Pszczoła miodna | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | zwierzęta | ||
| Typ | stawonogi | ||
| Gromada | owady | ||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | Apoidea | ||
| (bez rangi) | pszczoły | ||
| Rodzina | pszczołowate | ||
| |||
| |||
Pszczołowate (Apidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych i nadrodziny Apoidea[2]. Obejmuje ponad 5800 opisanych gatunków.
Opis
Wskazanie cech wspólnych pszczołowatym i wyróżniających je od innych rodzin pszczół jest trudne z uwagi na zanik potencjalnych synapomorfii w części linii ewolucyjnych. U większości pszczołowatych dolno-boczne części nadustka, a często także boczne części wargi górnej są podgięte ku tyłowi. Nadustek u większości z nich jest wypukły. Narządy gębowe zwykle cechuje obecność grzebyka osadzonego we wklęsłości na przedwierzchołkowej części pieńka szczęk. Rowek episternalny zwykle jest krótki. Bardziej charakterystyczne cechy znaleźć można w budowie wewnętrznej. U innych pszczół na każdy jajnik przypadają 3 owariole, a na każde jądro 3 kanaliki nasienne, natomiast u pszczołowatych liczba ta wynosi 4 lub więcej i jedynym wyjątkiem są niektóre robotnice z rodzaju Apis, u których to liczba owarioli wynosi od 2 do 12. Pszczołowate o przebadanym układzie krwionośnym mają 5 par ostiów w metasomalnym odcinku serca, co wyróżnia je od spójnicowatych, które mają 6 par[3].
Biologia i ekologia
Wśród pszczołowatych znaleźć można gatunki o różnorodnej biologii i zachowaniu. Większość prowadzi samotniczy tryb życia, ale około 20% gatunków cechują zachowania społeczne. Niektóre wykazują eusocjalność i tworzą roje złożone z kast o różnych funkcjach. Wiele gatunków buduje gniazda, w których rozwijają się larwy, przy czym ich rozwój może zachodzić w specjalnych komórkach lęgowych. Gniazda mogą być wykopywane w ziemi, wygryzane w drewnie, zakładane w już istniejących przestworach lub budowane w terenie otwartym. Larwy mogą być zaopatrywane w pokarm na bieżąco lub też jaja są pozostawiane z wystarczającą ilością pokarmu na cały rozwój larwy. Liczne gatunki to kleptopasożyty lub pasożyty społeczne, wykorzystujące gniazda innych pszczół[3][4].
Wszystkie gatunki są uzależnione od pokarmu kwiatowego: pyłku i nektaru. Pozyskując go odgrywają bardzo ważną rolę w krzyżowym zapylaniu roślin. Pszczoła miodna została udomowiona przez człowieka celem pozyskiwania miodu i wosku. Celem wykorzystania do zapylania roślin uprawnych udomowiono w ostatnim czasie również niektóre trzmiele (rodzaj Bombus)[4].
Systematyka
Rodzina pszczołowatych (Apidae) była na przestrzeni lat różnorodnie definiowana. Najszersza definicja obejmowała wszystkie pszczołokształtne (klad Anthophila). Inne ograniczały je do wszystkich pszczół długojęzyczkowych lub wszystkich pszczół długojęzyczkowych i spójnicowatych. Odmienne klasyfikacje zawężały pszczołowate do odpowiedników obecnych Apinae, tylko pszczół wyposażonych w koszyczki (ang. crobiculate Apidae), albo wręcz do samego rodzaju Apis, czyniąc pszczołowate taksonem monotypowym[3]. Często jako odrębne od pszczołowatych traktuje się porobnicowate, obejmujące m.in. koczownicowate i zadrzechniowate[4][5]. Swego czasu w rangach odrębnych rodzin wyróżniano też np. zadrzechniowate, trzmielowate, kornutki, Emphoridae, Meliponidae czy Ctenoplectridae[3].
Współcześnie zwykle stosuje się opartą na analizach filogenetycznych systematykę za pracą „Bees of the World” Michenera, którą przedstawiono poniżej[3][1]. Monofiletyzm tak definiowanych pszczołowatych potwierdza m.in. molekularna analiza filogenetyczna z 2013 roku uwzględniająca próbki z ponad 1300 gatunków pszczół. Zgodnie z jej wynikami rodzina ta stanowi grupę siostrzaną miesierkowatych[6]. Tak definiowane pszczołowate stanowią jedną z najbardziej różnorodnych gatunkowo grup pszczół oraz obejmują najwięcej ich plemion[3]. Do 2010 roku opisano 5836 ich gatunków, zgrupowanych w 231 rodzajach, w tym 22 rodzaje i 87 gatunków wymarłych[7].
Podział systematyczny według Michenera
Michener (2000) dzieli rodzinę pszczołowatych na podrodziny i plemiona[3]:
- Apinae – pszczoły właściwe
- Ancylaini
- Anthophorini – porobnice[5]
- Apini – pszczoły żądlące[5]
- Bombini – trzmielowate[8], trzmielowate właściwe[5]
- Centridini
- Ctenoplectrini
- Emphorini
- Ericrocidini
- Eucerini – kornutki[5]
- Euglossini – długojęzyczkowate[5]
- Exomalopsini
- Isepeolini
- Melectini – brzęczki[5]
- Meliponini – pszczoły bezżądłowe[5]
- Osirini
- Protepeolini
- Rhathymini
- Tapinotaspidini
- Tetrapediini
- Nomadinae – koczownicowate[5]
- Xylocopinae – zadrzechniowate[5]
- Allodapini
- Ceratinini – rożyce[5]
- Manueliini
- Xylocopini – zadrzechnie[5]
Przypisy
- ↑ a b Apidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Apidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2020-01-04] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Charles Duncan Michener: The Bees of the World. Baltimore, London: Johns Hopkins University Press, 2000, s. 91-92, 111, 570-573.
- ↑ a b c Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 321-346.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Andrzej Ruszkowski. Nazewnictwo polskie pszczół (Apoidea, Hymenoptera). „Pszczelnicze Zeszyty Naukowe”, s. 217-223, 1993.
- ↑ Shannon M. Hedtke, Sébastien Patiny, Bryan N. Danforth. The bee tree of life: a supermatrix approach to apoid phylogeny and biogeography. „BMC Evolutionary Biology”. 13 (138), s. 1–13, 2013. DOI: 10.1186/1471-2148-13-138.
- ↑ Alexandre P.A.P. Aguiar Alexandre P.A.P. i inni, Order Hymenoptera, [w:] Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness, Z.-Q.Z.Q. Zhang (red.), „Zootaxa”, 1, 3703, 2013, s. 51–62, DOI: 10.11646/zootaxa.3703.1.12 .
- ↑ Tadeusz Pawlikowski, Krzysztof Pawlikowski: Trzmielowate Polski. (Hymenoptera: Apidae: Bombini). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2851-9.
Linki zewnętrzne
- Michener, C.D. The Bees of the World, Johns Hopkins University Press, 2007
Encyklopedia internetowa:
- SNL: humler_og_bier
