Rym

Rym – powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów, zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania.

Rymy pełnią funkcję wierszotwórczą (wskazują koniec wersu, wzmacniają rytm, łączą wersy w strofy), instrumentacyjną (wpływają na kształt brzmieniowy utworu) i semantyczną (znaczeniową; uwypuklają znaczenia słów rymujących się). W poezji współczesnej rymy mają mniejsze znaczenie niż w tradycyjnej; w wielu zaś jej przejawach zupełnie nie występują.

Najbardziej skomplikowaną techniką rymowania jest tzw. sekwencja łańcuchowa – zakładająca zastosowanie nieprzerwanego ciągu następujących po sobie rymów, dopasowanych sylabicznie poprzez zdefiniowane „ogniwo”, czyli samogłoski o nich decydujące wedle wybranej formy. W tym miejscu oczywiste jest, że forma i treść sekwencji musi być zarówno gramatyczna, adekwatna stylistycznie, jak i – co najważniejsze – merytorycznie prawidłowa: musi tworzyć założony kontekst – logiczną, spójną i zrozumiałą językowo całość.

Rodzaje rymów

Podział ze względu na przestrzeń akcentującą:

• męskie (oksytoniczne) – oparte na akcencie oksytonicznym, właściwe wierszowi sylabotonicznemu, jak zew – krew;
• żeńskie (paroksytoniczne) – posługujące się akcentem paroksytonicznym, nieodłączne od wiersza sylabicznego, np. woda – uroda;
• daktyliczne (proparoksytoniczne) – w języku polskim rzadkie, związane z akcentem proparoksytonicznym: zakochać się – rozszlochać się, metafizyka – ryzyka;
• bogate – charakteryzują się nagromadzeniem współbrzmień spółgłoskowych, np. „piąstkom – cząstkom”;
• ubogie – nie mają wielu współbrzmień, np. „te – swe, mi – śni”;
• głębokie (pogłębione) – obszar współdźwięczności wychodzi poza granice ustalone przez miejsce akcentowanej samogłoski; są równocześnie rymami bogatymi, np. „łabędzie – tak będzie”;
• dokładne (pełne, ścisłe) – utrzymują pełną identyczność głoskową na obszarze współdźwięczności;
• niedokładne – nie operują identycznością głosek w obrębie obszarów rymowych, np. „Wietnamu – baru”, „pokochali – tekstyliami”;
• składane – ich przestrzeń rozciąga się poza granice pojedynczego wyrazu, np. „do dna – chłodna”;
• łamane – tworzą ekscentryczny efekt intonacyjno–semantyczny, są stylistycznie sfunkcjonalizowane (patrz: „Gdy się człowiek robi starszy” Tadeusza Boya-Żeleńskiego);
• przygodne – pojawiają się sporadycznie, np. „tyleż tędy co wszędy”;
• gramatyczne – utworzone z wyrazów, których współbrzmienie wynika z identyczności końcówek gramatycznych, np. „spotkałem – uściskałem”;
• niegramatyczne – utworzone z wyrazów należących do różnych kategorii gramatycznych, np. „świat cały – bez chwały”;
• banalne (oklepane, częstochowskie) – utworzone z wyrazów często zestawianych ze sobą w pozycjach rymowych, tworzą ciąg wyeksploatowanych skojarzeń, np. „dal – żal”, „ojczyzna – blizna”, „kochać – szlochać”;
• rzadkie (wyszukane, trudne) – przeciwieństwo rymów banalnych, charakteryzują się niezwykłością doboru wyrazów;
• egzotyczne – wprowadzają słowa obce, np. „sto – Peugeot”;
• homonimiczne – powtarzanie tych samych wyrazów, np. „stokroć – stokroć”;
• kalamburowe – ujawniają dwuznaczność wyrazów i więzi znaczeniowe, np. „bogiń – albo giń”;
• asonansowe – oparte na identyczności samogłoskowej, np. „plama – trawa”;
• konsonansowe – oparte na identyczności spółgłoskowej, np. „gong – gang”.

Rodzaje układów rymów

Podział ze względu na miejsce rymów w wierszu:

• końcowe – w zakończeniu wersu;
• początkowe (inicjalne);
• wewnętrzne – obejmujące wyrazy wewnątrz jednego wersu;
• zewnętrzne – obejmujące wyrazy zewnętrzne jednego wersu;
• parzyste (sąsiadujące) – dwa kolejne wersy, tzw. układ AABB;
• krzyżowe (przeplatane): np. w pierwszym i w trzecim wersie – układ ABAB;
• okalające – układ ABBA;
• monorymy – układ AAAA;
• nieregularne - wyrazy rymujące się nie tworzą żadnego układu.

Zobacz też

Zobacz kolekcję cytatów o rymie w Wikicytatach

• rymowanka

Bibliografia

• Aleksandra Okopień-Sławińska, Rym, w: Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, ISBN 83-04-04417-X, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 487-492 (bibl.).
• MichałM. Głowiński MichałM., AleksandraA. Okopień-Sławińska AleksandraA., JanuszJ. Sławiński JanuszJ., Zarys teorii literatury, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986, s. 211-229, ISBN 83-02-02519-4, OCLC 830215744 .
• Lucylla Pszczołowska, Rym, Wrocław 1972.
• Marek Mariusz Tytko: Rymy i kreatywne rymowanie w poezji religijnej. ruj.uj.edu.pl. [dostęp 2017-12-12]. (pol.).