Starodub łąkowy
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | selerowce | ||
| Rodzina | selerowate | ||
| Rodzaj | starodub | ||
| Gatunek | starodub łąkowy | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Angelica palustris (Besser) Hoffm. Gen. Pl. Umbell. 162 1814[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
Starodub łąkowy[4] (Angelica palustris (Besser) Hoffm.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae). W szerokim ujęciu rodzaju dzięgiel Angelica włączany jest do niego jako dzięgiel łąkowy A. palustris[5]. Gatunek euroazjatycki. W Polsce jest rzadki.
Rozmieszczenie geograficzne
Zwarty zasięg występowania obejmuje wąski pas ciągnący się przez wschodnią Europę do zachodniej i środkowej Azji. Oprócz tego występuje na oderwanych stanowiskach, m.in. w Czechach, na Węgrzech, Słowacji, w Jugosławii, Rumunii, Niemczech, Estonii, na Łotwie[6]. W Polsce notowany był na ok. 150 stanowiskach, głównie na Pojezierzu Kujawskim, Wielkopolskim, Mazowszu i Wyżynie Lubelskiej. Nieliczne stanowiska notowano na Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim oraz na terenie miasta Krakowa[7]. Stanowiska w okolicach Krakowa (w Kotlinie Sandomierskiej) oderwane są od głównego zasięgu. Na niektórych stanowiskach już wyginął, w tym na jedynym stanowisku w Karpatach (w okolicach Żywca)[6].
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, rozgałęziona, kanciasto bruzdkowana, dęta, o słabo oskrzydlonych krawędziach, naga, dołem często czerwono nabiegła. Osiąga wysokość 50–140 cm[8]. Pod ziemią występuje krótkie kłącze.
- Liście
- Dolne 2–3-krotnie pierzaste, długoogonkowe, złożone z trójkątnie jajowatych listków o zaostrzonych szczytach i szorstko owłosionych nerwach na spodniej stronie[8]. Liście górne są zredukowane i posiadają duże pochwy liściowe[9].
- Kwiaty
- Zebrane w baldachy złożone, szczytowy jest większy od bocznych. Każdy baldach złożony składa się z 8–30 baldaszków[9]. Pokryw brak, lub są co najwyżej 1–3, baldaszki posiadają nieliczne, lancetowate pokrywki o ząbkowanych brzegach. Kwiaty drobne, białe, 5-krotne. Płatki korony wcięte na szczycie[6].
- Owoc
- Rozłupnia rozpadająca się na 2 elipsowate i żeberkowane rozłupki o długości 4–6 mm i szerokości 2,5–4 mm[6].
- Gatunki podobne
- Dzięgiel leśny (Angelica sylvestris) rosnący na takich samych siedliskach[6]. Gatunki te różnią się nieco morfologią liści (u staroduba odcinki dolnych liści odginają się wyraźnie w dół)[10], nasadą listków (u staroduba zwykle sercowatą)[5], obecnością kila po spodniej stronie ogonka u staroduba[5], wyraźnymi i białawymi u staroduba działkami kielicha i bruzdowaniem łodygi (starodub ma silniej, kanciasto bruzdowaną, także w dolnej części)[10][5].
Biologia i ekologia
- Bylina, hemikryptofit. Rozmnaża się generatywnie. Kwitnie od lipca do września. Obupłciowe kwiaty są głównie entomogamiczne (owadopylne), zapylane przez muchówki[11]. Nasiona rozsiewa wiatr[7].
- Siedlisko: mokre i wilgotne łąki, niskie torfowiska, wilgotne zarośla i olsy. Związany jest z siedliskami trwale wilgotnymi o glebach o odczynie obojętnym lub słabo kwaśnym. Rzadko występuje pojedynczo, zwykle tworzy skupiska po kilkanaście osobników na 1 m²[8].
- W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia[12].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta w Polsce od 2001 r. ścisłą ochroną gatunkową. Jest chroniony także dyrektywą siedliskową. Głównym źródłem zagrożenia gatunku są zmiany jego siedlisk wskutek osuszania podmokłych łąk.
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[13]: V (narażony na wyginięcie); 2016: NT (bliski zagrożenia)[14].
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin (2001): EN (zagrożony); 2014: VU (narażony)[15].
Najbardziej zagraża mu osuszenie terenu oraz zmiany w sposobie użytkowania łąk – zaorywanie ich i intensywny wypas[6].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 125, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d e f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b Marcin Nobis: Starodub łąkowy. [w:] Biblioteka Monitoringu Środowiska [on-line]. [dostęp 2013-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)]. (pol.).
- ↑ a b c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ a b Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.
- ↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ Zych M., Michalska B., Krasicka-Korczyńska E. (2014) Myophily in acritically endangered umbelliferous plant Ostericum palustre Besser (Apiaceae). Plant Systematics and Evolution 300: 187-196.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
