Szczmiel
 Szczmiel biały | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | pokrzywowate | ||
| Rodzaj | szczmiel | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Boehmeria N.J. Jacquin Enum. Syst. Pl. 9. Aug-Sep 1760[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| B. ramiflora N.J. Jacquin[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
Szczmiel, ramia[4], bemeria[5][6] (Boehmeria Jacq.) – rodzaj roślin z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae). Obejmuje on 47 gatunków występujących w strefie równikowej oraz na półkuli północnej w strefie subtropikalnej, rzadziej wkraczając w strefę klimatu umiarkowanego[7] (po Labrador w Ameryce Północnej i Japonię w Azji[8]). 33 gatunki rosną na Starym Świecie, a 14 na Nowym Świecie[7]. Ze względu na pewne podobieństwo i pokrewieństwo w stosunku do pokrzyw, a jednocześnie brak włosków parzących nazywane są „fałszywymi pokrzywami” (ang. false nettles)[7].
Kilka gatunków uprawianych jest jako rośliny użytkowe – ozdobne i włóknodajne[7]. Szczególne znaczenie ma szczmiel biały B. nivea dostarczająca włókien uznawanych za najdłuższe, najmocniejsze i najbardziej jedwabiste spośród włókien roślinnych[7]. Wykorzystywane są one do wyrobu tkanin i sznurów, a także sieci rybackich i lin okrętowych[9]. Wykorzystywane były także m.in. jako izolacja w drzwiach Toyoty Prius[7]. Pędy tego gatunku służą także do wyrobu papieru[10].
Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia niemieckiego botanika – Georga Rudolfa Böhmera[11] (ur. 1723 w Legnicy, zm. 1803 w Wittenberdze)[12].
Morfologia
- Pokrój
- Byliny, półkrzewy, krzewy[11][13], a nawet niewielkie drzewa[13]. Pędy owłosione rzadziej lub gęsto, ale bez włosków parzących, czasem z włoskami haczykowatymi[11]. Łodygi prosto wzniesione, wyrastają z kłączy, są pojedyncze lub rozgałęzione[11].
- Liście
- Skrętoległe lub naprzeciwległe. Przylistki opadające, wolne lub rzadziej zrastające się nasadami[13]. Blaszka liściowa lancetowata do szerokojajowatej[11], czasem z dwiema lub trzema klapami[13], u nasady zaokrąglona, rzadziej zbiegająca, na brzegu wyraźnie piłkowana lub ząbkowana, z wierzchołkiem zaostrzonym[11]. Liście punktowane – pod światło widoczne są kulistawe cystolity[13][11].
- Kwiaty
- Drobne, jednopłciowe, rzadziej obupłciowe (rośliny bywają i jednopienne i dwupienne[13]), wiatropylne[4]. Zebrane są w kwiatostany kłosokształtne lub wiechowate, wyrastające w kątach liści, rzadziej szczytowo. Kwiaty męskie z okwiatem 4-5 listkowym, 4-5 pręcikami i szczątkową zalążnią. Kwiaty żeńskie z 2–4 listkami okwiatu zrośniętymi w rurkę, bez śladu pręcików. Zalążnia owalna z szyjką słupka zakończoną nitkowatym znamieniem[13] prostym lub zagiętym na końcu[11].
- Owoce
- Niełupka jajowata, kulistawa lub elipsoidalna, zwykle bocznie spłaszczona, otoczona trwałym okwiatem[11].
Systematyka
Rodzaj roślin z plemienia Boehmerieae Gaudichaud z rodziny pokrzywowatych Urticaceae Juss.[7] Rośliny z tego rodzaju dzielone są na dwie grupy, przedstawiciele jednej występują tylko na Nowym Świecie, a drugiej na Starym Świecie[7].
- Wykaz gatunków Starego Świata[14][15][16]
- Boehmeria beyeri C. B. Rob. 1911
- Boehmeria clidemioides Miq. 1851
- Boehmeria conica C.J.Chen, Wilmot-Dear & Friis 2003
- Boehmeria densiflora Hook. & Arn. 1838
- Boehmeria depauperata Wedd. 1854
- Boehmeria didymogyne Wedd. 1869
- Boehmeria grandis (Hook. & Arn.) A.Heller 1897
- Boehmeria hamiltoniana Wedd. 1856
- Boehmeria helferi Blume 1857
- Boehmeria heterophylla Wedd. 1856
- Boehmeria holosericea Blume 1857
- Boehmeria japonica (L.f.) Miq. 1867
- Boehmeria kurzii Hook.f. 1888
- Boehmeria lanceolata Ridl. 1911, nec 1910
- Boehmeria leptostachya Friis & Wilmot-Dear 2010
- Boehmeria listeri Friis & Wilmot-Dear 2010
- Boehmeria manipurensis Friis & Wilmot-Dear 2010
- Boehmeria multiflora C.B.Rob. 1908
- Boehmeria nivea (L.) Hook f. & Arn. 1837 – szczmiel biały[4], bemeria biała[5]
- Boehmeria ourantha Miq. 1851
- Boehmeria penduliflora Wedd. ex D.G.Long 1982
- Boehmeria pilosiuscula (Blume) Hassk. 1844
- Boehmeria polystachya Wedd. 1856
- Boehmeria rugosissima (Blume) Miq. 1851
- Boehmeria sieboldiana Blume 1857
- Boehmeria siamensis Craib 1916
- Boehmeria splitgerbera Koidz. 1926
- Boehmeria subintegra Friis & Wilmot-Dear 2010
- Boehmeria ternifolia D.Don 1825
- Boehmeria tsaratananensis Leandri 1950
- Boehmeria virgata (G.Forst.) Guill. 1837
- Boehmeria yaeyamensis Hatus. 1979
- Boehmeria zollingeriana Wedd. 1854
- Wykaz gatunków Nowego Świata[17]
- Boehmeria aspera Wedd. 1856
- Boehmeria brevirostris Wedd. 1854
- Boehmeria bullata Kunth 1817
- Boehmeria caudata Sw. 1788
- Boehmeria celtidifolia Kunth 1817
- Boehmeria cylindrica (L.) Sw. 1788 – bemeria walcowata[5]
- Boehmeria dolichostachys Friis & Wilmot-Dear 1996
- Boehmeria excelsa (Bertero ex Steud.) Wedd. 1854
- Boehmeria pavonii Wedd. 1854
- Boehmeria radiata Burger 1975
- Boehmeria ramiflora Jacq. 1760
- Boehmeria repens (Griseb.) Wedd. 1869
- Boehmeria ulmifolia Wedd. 1854
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-14] (ang.).
- ↑ a b c Boehmeria. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-14].
- ↑ a b c Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 881. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 39. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 23.
- ↑ a b c d e f g h David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 120, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 168. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 130. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1989, s. 306. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ a b c d e f g h i Boehmeria Jacquin. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-14].
- ↑ Böhmer, Georg Rudolf (1723-1803). [w:] IdRef [on-line]. [dostęp 2019-11-14].
- ↑ a b c d e f g Chen Jiarui; Ib Friis, C. Melanie Wilmot-Dear: Boehmeria Jacquin. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-14].
- ↑ Wilmot-Dear CM, Friis I, Thomas Z.. New Species in Old World Boehmeria (Urticaceae). „Edinburgh Journal of Botany”. 67, 3, s. 431–450, 2010. DOI: 10.1017/S0960428610000144.
- ↑ Wilmot-Dear, C.M.; Friis, I. The Old World species of Boehmeria (Urticaceae, tribus Boehmerieae). A taxonomic revision. „Blumea”. 58, 2, s. 85–216, 2013. DOI: 10.3767/000651913X674116..
- ↑ Wilmot-Dear, C.M.; Friis, I; Govaerts, R.H.A.. Nomenclatural corrections to the taxonomic revision of The Old World species of Boehmeria (Urticaceae, tribus Boehmerieae) by Wilmot-Dear & Friis (2013). „Blumea”. 59, 2, s. 95–97, 2014. DOI: 10.3767/000651914X684691.
- ↑ Wilmot-Dear CM, Friis I.. The New World species of Boehmeria and Pouzolzia (Urticaceae, tribus Boehmerieae). A taxonomic revision. „Opera Botanica. Copenhagen, Denmark: Council for Nordic Publications in Botany”. 129, s. 1–103, 1996.
Encyklopedia internetowa:
- БРЭ: 4566478
- SNL: Boehmeria
Identyfikatory zewnętrzne:
