Szupin
 Sophora tetraptera | |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | eukarionty | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||||
| Klasa | Magnoliopsida | ||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | bobowce | ||||
| Rodzina | bobowate | ||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj | szupin | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Sophora L. Sp. Pl. 373. 1753 | |||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
| Sophora tomentosa L.[3] | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Szupin, sofora, perełkowiec[5] (Sophora L.) – rodzaj roślin należących do rodziny bobowatych, do podrodziny bobowate właściwe. Obejmuje 61 gatunków[4]. Rodzaj jest szeroko rozprzestrzeniony w strefie międzyzwrotnikowej oraz na obszarach o ciepłym klimacie stref umiarkowanych na obu półkulach, z centrum zróżnicowania w Indiach, Chinach i Indochinach[6]. W Europie południowo-wschodniej występują dwa gatunki, w Nowej Zelandii – 5[7]. Pojedyncze gatunki rosną naturalnie w Afryce, liczne zostały tam introdukowane[6]. W Europie i Azji Środkowej rosną rośliny zielne z tego rodzaju. Na Nowej Zelandii i w Chile dominują gatunki żółto kwitnące, a na pozostałych obszarach – biało i niebiesko[8].
Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne. Niektóre używane są jako lecznicze lub z powodu właściwości toksycznych jako insektycydy. Wiele gatunków dostarcza cenionego drewna[6]. Korzenie S. nuttalliana są żute dla ich słodkiego smaku. S. toromiro było jedynym gatunkiem dostarczającym drewna użytecznego do budownictwa na Wyspie Wielkanocnej. W 1917 został jeden okaz z powodu nadmiernej eksploatacji, a w 1962 gatunek na wyspie wyginął. Przetrwał dzięki okazom zielnikowym zebranym przez Thora Heyerdahla, z których pozyskano nasiona i namnożono w ogrodach botanicznych, przywracając z czasem gatunek także na wyspę, z której pochodzi[7].
Morfologia
- Pokrój
- Krzewy i drzewa do 30 m wysokości, rzadziej także półkrzewy i byliny[8][9].
- Liście
- Sezonowe lub zimozielone, skrętoległe, bez lub z przylistkami. Blaszka nieparzysto pierzasto złożona. Listków jest od 5 do 43 i osadzone są one mniej lub bardziej naprzeciwlegle na osi liścia. Blaszki listków są całobrzegie[8][9].
- Kwiaty
- Zebrane w grona, czasem rozgałęzione lub silnie skrócone, wyrastające na końcach pędów lub w kątach liści. Kwiaty motylkowe, białe, żółte, niebieskie do fioletowych. Kielich dzwonkowaty, z 5 ząbkami. Pręcików 10, o nitkach zrastających się u nasady lub wolnych. Słupek pojedynczy, z jednego owocolistka, z górną, gęsto owłosioną zalążnią zawierającą 1–5 zalążków[8][9], z szyjką słupka zwieńczoną drobnym, główkowatym znamieniem[9].
- Owoce
- Strąki mięsiste lub skórzaste[9], zwężające się między nasionami i często rozpadające się na jednonasienne segmenty[8]. Nasiona w liczbie od jednego do wielu, kulistawe do eliptycznych, jasnoczerwone do czarnych[9].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Jeden z rodzajów plemienia Sophoreae z podrodziny bobowatych właściwych (Faboideae) z rodziny bobowatych (Fabaceae)[2][10]. W dawniejszych ujęciach rodzaj obejmował liczniejsze gatunki, które zostały wyodrębnione do osobnych rodzajów (perełkowiec Styphnolobium, Calia), których tylko odległe pokrewieństwo potwierdziły badania molekularne[6].
- Wykaz gatunków[4]
- Sophora albescens (Rehder) C.Y.Ma
- Sophora albopetiolulata Leonard
- Sophora alopecuroides L.
- Sophora bakeri C.B.Clarke ex Prain
- Sophora benthamii Steenis
- Sophora brachygyna C.Y.Ma
- Sophora cassioides (F.Phil.) Sparre
- Sophora chathamica Cockayne
- Sophora chrysophylla (Salisb.) Seem.
- Sophora davidi (Franch.) Skeels
- Sophora denudata Bory
- Sophora dunii Prain
- Sophora exigua Craib
- Sophora fernandeziana (Phil.) Skottsb.
- Sophora flavescens Aiton
- Sophora franchetiana Dunn
- Sophora fraseri Benth.
- Sophora fulvida (Allan) Heenan & de Lange
- Sophora gibbosa (DC.) Yakovlev
- Sophora godleyi Heenan & de Lange
- Sophora howinsula (W.R.B.Oliv.) P.S.Green
- Sophora huamotensis Mattapha, Suddee & Rueangr.
- Sophora inhambanensis Klotzsch
- Sophora interrupta Bedd.
- Sophora jaubertii Spach
- Sophora koreensis Nakai
- Sophora leachiana M.E.Peck
- Sophora lehmannii (Bunge) Yakovlev
- Sophora linearifolia Griseb.
- Sophora longicarinata G.Simpson & J.S.Thomson
- Sophora longipes Merr.
- Sophora macnabiana (Graham) Skottsb.
- Sophora macrocarpa Sm.
- Sophora mangarevaensis H.St.John
- Sophora masafuerana (Phil.) Skottsb.
- Sophora microcarpa C.Y.Ma
- Sophora microphylla Aiton
- Sophora mollis (Royle) Graham ex Baker
- Sophora molloyi Heenan & de Lange
- Sophora moorcroftiana (Benth.) Benth. ex Baker
- Sophora nuttalliana B.L.Turner
- Sophora oblongata P.C.Tsoong
- Sophora pachycarpa Schrenk ex C.A.Mey.
- Sophora praetorulosa P.T.Li
- Sophora prostrata Buchanan
- Sophora raivavaeensis H.St.John
- Sophora rapaensis H.St.John
- Sophora reedeana (Phil.) Yakovlev
- Sophora saxicola Proctor
- Sophora songarica Schrenk
- Sophora stenophylla A.Gray
- Sophora tetraptera J.S.Muell.
- Sophora tomentosa L.
- Sophora tonkinensis Gagnep.
- Sophora toromiro (Phil.) Skottsb.
- Sophora velutina Lindl.
- Sophora violacea Thwaites
- Sophora wightii Baker
- Sophora xanthoantha C.Y.Ma
- Sophora yunnanensis C.Y.Ma
- Sophora zeylanica Trimen
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-16] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
- ↑ a b c Sophora L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-05].
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 169, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c d G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 243. ISBN 978-1-900347-80-8.
- ↑ a b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 869, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 283. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f Bojian Bao & Michael A. Vincent: Sophora Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-12].
- ↑ Genus Sophora L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2022-01-12]. (ang.).
Encyklopedia internetowa:
- БРЭ: 3638608
- SNL: Sophora
