Szyb „Andrzej”

Szyb Andrzej
Symbol zabytku nr rej. A 1226/78 z 22 marca 1978[1]
Ilustracja
Nadszybie szybu Andrzej, fot. 2013 r.
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Ruda Śląska

Adres

ul. Szyb Andrzeja[2]

Typ budynku

wieża szybowa

Styl architektoniczny

historyzm[3]

Wysokość całkowita

28[1][4] m

Wysokość do dachu

23,4[1] m

Kondygnacje

4[5]

Rozpoczęcie budowy

około 1870[2]

Ważniejsze przebudowy

1895[4]

Położenie na mapie Rudy Śląskiej
Mapa konturowa Rudy Śląskiej, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szyb Andrzej”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Szyb Andrzej”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szyb Andrzej”
Ziemia50°16′19,8″N 18°52′22,7″E/50,272167 18,872972
Multimedia w Wikimedia Commons

Szyb Andrzej (do 1922 roku niem. Aschenborn[6][7][8]) – zwyczajowa nazwa zabytkowej szybowej wieży wyciągowej kopalni węgla kamiennego Gottessegen[1] (od 1922 roku Błogosławieństwo Boże[9]), znajdującej się w Rudzie Śląskiej przy ul. Obrońców Westerplatte i ul. Odrodzenia[1][8].

Historia

Kopalnia Gottessegen, widoczny szyb Aschenborn (Andrzej), niemiecka pocztówka, przed 1922 r.

Głębienie szybu rozpoczęto około 1870 roku[2][1][6][7]. Udostępniał pokłady od 402 do 411, osiągnął głębokość 365,25 metrów, był przekroju beczkowego w obudowie ceglanej[4].

Był to szyb wdechowy, wydobywczy i materiałowy pierwotnie z dwoma klatkami poruszanymi początkowo silnikami parowymi[4], a później elektryczną maszyną wyciągową firmy Minzer, pierwotnie wykorzystywaną w kopalni Bobrek przy szybie Stanisław[9][1]. W XX wieku szyb pełnił funkcje pomocnicze, był wykorzystywany do odwadniania wyrobisk, wypompowana woda była wykorzystywana do zaopatrzenia zakładów przemysłowych i okolicznych osiedli[9].

Pierwotna nazwa Aschenborn pochodziła od nazwiska dyrektora kopalni Gottessegen – Adolfa Aschenborna[10][8][1].

Kopalnia Błogosławieństwo Boże została zatrzymana w 1926 roku[4][6], szyb był jednak nadal wykorzystywany[11].

Od 1928 roku kopalnia weszła w skład spółki „Wirek – Kopalnie” S.A, w tym czasie do rejonu szybu Andrzej prowadziła kolejka linowa z szybu Arthur w Kochłowicach, którą transportowano niesortowalny węgiel[12].

Od 1945 roku szyb Andrzej stanowił część kopalni węgla kamiennego Wanda-Lech. Uruchomiono jednopiętrową klatkę. Do 1969 roku szybem wydobywano niewielkie ilości węgla[12].

Służył również później pobliskiej kopalni Pokój jako szyb wentylacyjny pokładu 405[1].

Urządzenie wyciągowe zostało zdemontowane w 1969 roku a maszynownia została zaadaptowana na warsztat samochodowy. Sam szyb zasypano w 1976 roku. W 1994 roku przeprowadzono rozbiórkę budynków na terenie zespołu dawnej kopalni Błogosławieństwo Boże, wyburzono maszynownię i magazyny[10].

Do budynku od strony zachodniej około 1900 roku dobudowano halę maszyny wyciągowej wraz z magazynem podręcznym i rozdzielnią. Od strony południowej znajdowała się sortownia (pierwotnie była to konstrukcja drewniana, która spłonęła w 1915 roku). Od strony północnej znajdowała się kotłownia, maszynownia, wydział elektryczny oraz budynek warsztatu mechanicznego. Pomiędzy kotłownią a szybem wiodły tory kolejki wąskotorowej. Od strony zachodniej znajdował się basen osadnikowy (tzw. osadnik) oraz łaźnia[1].

W 2002 roku rozpoczęto rewitalizację budynku nadszybia[12], w latach 2005-2006 oraz w 2009 roku zrekonstruowano dach i przeprowadzono remont elewacji[13].

Konstrukcja

Szyb Andrzej to czworokątna wieża wyciągowa w formie tzw. baszty małachowskiej[4][7], przypominająca stylistycznie średniowieczne baszty obronne[8].

Szyb Andrzej wykonany jest w układzie pionowym, o przekroju beczkowatym o wymiarach 5230 x 4820 mm w obudowie z cegły z prowadnikami dębowymi z przedziałem drabinowym. Budynek szybu (tzw. budynek nadszybia) jest murowany, ceglany na podstawie kwadratu o boku 14 m. Ma wysokość 23,4 m (pierwotnie dach miał 4,4, m co łącznie dawało wysokość 28 m). Grubość murów do wysokości 5,5 m wynosi 1,30 m, następnie do wysokości 17,8 m (do poziomu pomostu kół linowych) grubość wynosi 1,03 m, powyżej grubość wynosi 0,51 m. Wieża ma fundamenty sięgające około 6 metrów poniżej poziomu terenu[5]. Budynek nadszybia wyposażony był w koła linowe o średnicy 4225 mm umieszczone na wysokości 18 oraz 21 metrów ponad zrębem szybu. Pierwotnie nakryta była dachem ostrosłupowym o konstrukcji stalowej. Wieża posiada trzy części: parterową, związaną z zabudową uzupełniającą; piętrową, z dużymi oknami oraz poddasza rytmizowaną małymi okienkami wraz z koroną (krenelażem)[5][8].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j MKZ ↓.
  2. ↑ a b c Szewczyk 2009 ↓, s. 1.
  3. ↑ Szewczyk 2009 ↓, s. 17.
  4. ↑ a b c d e f Szewczyk 2009 ↓, s. 5.
  5. ↑ a b c Szewczyk 2009 ↓, s. 2.
  6. ↑ a b c Jaros 1984 ↓.
  7. ↑ a b c Florkowska 2010 ↓.
  8. ↑ a b c d e ŚOT ↓.
  9. ↑ a b c Szewczyk 2009 ↓, s. 8.
  10. ↑ a b Szewczyk 2009 ↓, s. 3.
  11. ↑ Szewczyk 2009 ↓, s. 9.
  12. ↑ a b c Szewczyk 2009 ↓, s. 10.
  13. ↑ Bednarek 2015 ↓.

Bibliografia

  • Michalina Bednarek: Szyb Andrzej w Rudzie Śląskiej został wyremontowany, ale stoi pusty. Gazeta Wyborcza, 2015-08-10. [dostęp 2017-03-12].
  • Lucyna Florkowska. Uszkodzenia budynków i deformacje terenu wywołane eksploatacją górniczą w silnie naruszonym górotworze w dzielnicy Wirek w Rudzie Śląskiej. „Górnictwo i Geoinżynieria”. 34 (2), s. 267, 2010. Wydawnictwa AGH. ISSN 1732-6702. 
  • Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 24. ISBN 83-00-00648-6.
  • Adam Szewczyk: Karta ewidencyjna zabytków architektury I budownictwa. Zespół kopalni „Gottessegen” Ob. basztowa wieża wyciągowa szybu „Andrzej”. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 2009-08. [dostęp 2017-03-12].
  • Szyb Andrzej. Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków W Rudzie Śląskiej. Urząd Miasta Ruda Śląska. [dostęp 2017-03-12].
  • Szyb “Andrzej” w Rudzie Śląskiej. [w:] Szlak Zabytków Techniki [on-line]. Śląska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2017-03-11].