Tadeusz Baird

Tadeusz Baird

Imię i nazwisko	Tadeusz Aleksander Baird
Data i miejsce urodzenia	26 lipca 1928 Grodzisk Mazowiecki
Data i miejsce śmierci	2 września 1981 Warszawa
Gatunki	muzyka poważna
Zawód	kompozytor, pedagog
Wydawnictwo	Acte Préalable
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Tadeusz Aleksander^[a] Baird (ur. 26 lipca 1928 w Grodzisku Mazowieckim, zm. 2 września 1981 w Warszawie)^[1] – polski kompozytor muzyki współczesnej oraz pedagog.

Życiorys

Jego ojcem był Edward Baird. W czasie okupacji uczył się pod kierunkiem Bolesława Woytowicza i Kazimierza Sikorskiego. Po wojnie – w latach 1947–1951 – kontynuował studia u Piotra Rytla i Piotra Perkowskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. Ponadto studiował grę na fortepianie u Tadeusza Wituskiego i przez trzy lata muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim.

Jako kompozytor zadebiutował wkrótce po wojnie. Wraz z Kazimierzem Serockim i Janem Krenzem stworzył tzw. „Grupę 49”, która postawiła sobie za cel komponowanie muzyki przeciwstawiającej się obowiązującej ówcześnie w krajach Bloku Wschodniego estetyce socrealistycznej. W połowie lat 50. XX w. stał się jednym z twórców przełomu w polskiej muzyce. Unowocześnił technikę kompozytorską: m.in. jako jeden z pierwszych stosował dodekafonię. Jako działacz Związku Kompozytorów Polskich był jednym z pomysłodawców i organizatorów festiwalu Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, który po raz pierwszy odbył się 1956.

Od 1974 wykładał kompozycję w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina). W 1977 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego i objął katedrę kompozycji. Od 1976 był przewodniczącym polskiej sekcji International Society for Contemporary Music (ISMC/SIMC), a od 1979 – członkiem Akademie der Künste w Berlinie. W 1981 został członkiem honorowym Związku Kompozytorów Polskich.

Zmarł nagle 2 września 1981 w Warszawie w wyniku tętniaka mózgu i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Powązkowskim (kwatera 1-2-27)^[2].

Kompozytor

Baird – kompozytor współczesny – zachował duży szacunek do tradycji muzycznej, czego przejawem były nawiązania do muzyki minionych epok, spośród których Baird upodobał sobie przede wszystkim romantyzm, barok i renesans. Kompozytor stosował archaizację brzmienia, wykorzystywał dawne zwroty melodyczne, ale „oddziaływał również w sferach mniej uchwytnych – emocji, wrażeń, ekspresji”^[1]. Jednocześnie wykorzystywał nowoczesne formy kompozytorskie, umiejętnie łącząc je z elementami tradycji. Muzyka Bairda „jest przeniknięta silnym pierwiastkiem lirycznym, który przejawia się najwyraźniej w rozwiniętej melodyce jego utworów”^[1]. Zyskał miano „ostatniego polskiego romantyka” oraz kontynuatora ekspresjonizmu. Sam wielokrotnie podkreślał, że jego utwory są „muzycznymi wyznaniami”, rodzajem „dziennika pisanego nutami” (np. Jutro, Erotyki i Ekspresje).

Obok dzieł koncertowych komponował również muzykę do filmów i przedstawień Teatru Telewizji.

Był jednym z inicjatorów i twórców odbywającego się od 1956 Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnych „Warszawska Jesień”.

Postać Bairda i jego muzyka znalazła oddźwięk w twórczości filmowej. Filmy dokumentalne o kompozytorze nakręcili L. Perski (1971) i E. E Nielsen (1972). W 1973 powstała filmowa wersja opery Jutro (reż. B. Hussakowski), która zdobyła Grand Prix na międzynarodowym festiwalu telewizyjnym w Pradze. W 1978 Krzysztof Zanussi zrealizował dla telewizji w Kolonii film 3 portrety kompozytorów polskich (Lutosławski, Penderecki, Baird). W 1989 w Paryżu płyta Olimpii z utworami Bairda otrzymała Diapason d’Or.

Od 1990 imię Tadeusza Bairda nosi organizowany przez ZKP Konkurs Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda. Pierwszą nagrodę – im. Тadeusza Bairda – ufundowała żona kompozytora Alina Sawicka-Baird.

Kompozycje Bairda zajmują poczesne miejsce w repertuarze koncertowym i są przedmiotem badań muzykologów; jego twórczości poświęcone były sympozja i konferencje naukowe w Poznaniu (1982) i Warszawie (1982).

Wybrane utwory koncertowe

• 1949 Koncert na fortepian i orkiestrę
• 1950 Symfonia nr 1
• 1952 Colas Breugnon (suita w dawnym stylu na orkiestrę smyczkową z fletem)

Symfonia nr 2 (Sinfonia quasi una fantasia)

• 1953 Suita liryczna (4 pieśni na sopran z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej do słów Juliana Tuwima)
• 1954 Ballada o żołnierskim kubku (na baryton, głos recytujący, chór mieszany i orkiestrę do słów Stanisława Strumph-Wojtkiewicza)
• 1956 Cztery sonety miłosne do słów Williama Szekspira (na baryton, orkiestrę smyczkową i klawesyn) (wersja I)

Cassazione per orchestra

• 1957 Kwartet smyczkowy
• 1958 Cztery eseje na orkiestrę
• 1958–1959 Ekspresje na skrzypce i orkiestrę
• 1959 Egzorta (do tekstów starohebrajskich na recytatora, chór mieszany i orkiestrę)
• 1961–1962 Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną
• 1964 Cztery dialogi na obój i orkiestrę kameralną
• 1966 Jutro – dramat muzyczny w jednym akcie do libretta Jerzego Sity według Tomorrow Josepha Conrada
• 1968 Sinfonia breve
• 1969 Cztery sonety miłosne na baryton, smyczki i klawesyn do słów Williama Szekspira (wersja II)

III symfonia

• 1970 Goethe-Briefe (kantata do fragmentów listów Goethego i Charlotty von Stein na baryton, chór mieszany i orkiestrę)
• 1971 Play na kwartet smyczkowy
• 1972 Psychodrama na orkiestrę
• 1973 Koncert na obój i orkiestrę

Elegeia na orkiestrę

• 1975 Concerto lugubre na altówkę i orkiestrę
• 1977 Sceny na wiolonczelę, harfę i orkiestrę
• 1978 Wariacje w formie ronda na kwartet smyczkowy
• 1980 Canzona na orkiestrę
• 1981 Głosy z oddali – trzy pieśni do słów Jarosława Iwaszkiewicza

Muzyka filmowa i teatralna

Film 1957 Pętla 1959 Lotna Kamienne niebo 1960 Rok pierwszy 1961 Samson Ogniomistrz Kaleń Ludzie z pociągu Kwiecień 1962 Zerwany most Spóźnieni przechodnie Między brzegami 1963 Pasażerka Naganiacz Ich dzień powszedni (wspólnie z Andrzejem Trzaskowskim) 1964 Nieznany Drewniany różaniec Agnieszka 46 1965 Wizyta u królów (film TV) Śmierć w środkowym pokoju (film TV) Miejsce dla jednego Człowiek z kwiatem w ustach (film TV) Dzień ostatni – Dzień pierwszy (cykl filmowy – nowele: Na melinę, Nazajutrz po wojnie, Wózek, Buty, Córeczka, Nad Odrą, Bigos, Instrumentum mortis)

1967 Zbrodnia lorda Artura Savile’a (film TV) Przeraźliwe łoże (film TV) Kiedy miłość była zbrodnią 1969–1970 Gniewko, syn rybaka (serial TV) 1973 Jutro (film TV) Teatr TV 1958 Dama kameliowa 1961 Pan Pickwick w tarapatach 1962 Polały się łzy 1963 Miłość don Perlimplina do Belisy w jego ogrodzie 1964 Wiele hałasu o nic 1965 Stanisław i Bogumił 1966 Warszawianka (S. Wyspiańskiego) Warszawianka (J. Andrzejewskiego) Powrót do Lizbony Miarka za miarkę Fizycy 1968 Yerma Mądremu biada 1969 Niespodzianka Horsztyński 1974 Pejzaże prowicjonalne Kroniki królewskie

Ordery i dznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy (pośmiertnie, 1981)^[1]
• Order Sztandaru Pracy II klasy (1974)^[3]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1964)^[4]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (15 lipca 1954)^[5]
• Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1952)^[6]
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1979)^[1]

Nagrody

• 1951 Nagroda Państwowa
• 1959 I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Cztery eseje na orkiestrę
• 1962 Nagroda Ministra Kultury i Sztuki
• 1963 I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną
• Nagroda Muzyczna Miasta Kolonii

• 1964 Nagroda Państwowa II stopnia^[7]
• 1966 I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Cztery dialogi na obój i orkiestrę kameralną
• Nagroda Związku Kompozytorów Polskich

• 1968 Nagroda im. Siergieja Kusewickiego
• 1970 Nagroda Państwowa
• 1971 Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku

Prix Arthur Honegger

Honorowe obywatelstwo Drezna

• 1975 Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia
• 1978 Medal im. Jeana Sibeliusa^[8]

Nagroda Prezesa Rady Ministrów I stopni

Upamiętnienie

Jego imię noszą:

• Filharmonia Zielonogórska
• Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Grodzisku Mazowieckim
• Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Iławie
• Ulica i osiedle w Grodzisku Mazowieckim^[9]
• Konkurs Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Bohdan Pociej: Baird. W: Elżbieta Dziębowska: Encyklopedia muzyczna PWM. T. 1: ab część biograficzna. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1979, s. 163–168. ISBN 83-224-0113-2. OCLC 468356768. (pol.).
• Krystyna Tarnawska-Kaczorowska, Świat liryki wokalno-instrumentalnej Tadeusza Bairda, Kraków 1982.
• Krystyna Tarnawska-Kaczorowska, Tadeusz Baird. Glosy do biografii, Kraków 1997.
• Klaudia Podobińska: Tadeusz Baird. W: Elżbieta Dziębowska: Encyklopedia muzyczna PWM. T. ab suplement. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1998, s. 28. ISBN 978-83-224-0492-8. OCLC 470131186. (pol.).
• Tadeusz Baird, Izabela Grzenkowicz. Rozmowy, szkice, refleksje, Kraków 1998.
• Barbara Literska: Tadeusz Baird. Kompozytor, dzieło, recepcja. Zielona Góra: 2012. ISBN 978-83-7842-041-5.brak strony w książce

Linki zewnętrzne

Zobacz w Wikiźródłach Tadeusz Baird

• Tadeusz Baird w bazie filmpolski.pl
• POLMIC – Tadeusz Baird
• PWM – Tadeusz Baird
• Tadeusz Baird na zdjęciach w bibliotece Polona
• culture.pl – Tadeusz Baird