Teresa Bogusławska

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Teresa Bogusławska

„Tereska”

Imię i nazwisko	Teresa Maria Bogusławska
Data i miejsce urodzenia	13 lipca 1929 Warszawa
Data i miejsce śmierci	1 lutego 1945 Zakopane
Narodowość	polska
Język	polski
Dziedzina sztuki	poezja
Multimedia w Wikimedia Commons

Teresa Maria Bogusławska ps. „Tereska” (ur. 13 lipca 1929 w Warszawie, zm. 1 lutego 1945 w Zakopanem^[1]) – polska harcerka, uczestniczka małego sabotażu i powstania warszawskiego.

Życiorys

Dzieciństwo przed wybuchem II wojny światowej

Jej rodzicami byli Antoni Bogusławski oraz Maria z domu Wolszczan^[2]. Antoni Bogusławski był legionistą, kawalerem Orderu Virtuti Militari, poetą, dziennikarzem, pisarzem i tłumaczem z języków: rosyjskiego, słoweńskiego, serbsko-chorwackiego i bułgarskiego^[3][4]. Maria pracowała jako okulista^[2]. Teresa Bogusławska miała starszego o dziesięć lat brata Andrzeja. Rodzina mieszkała przy ul. Kanonia 8 na Starym Mieście, w dawnym majątku należącym do Artura Oppmana^[3][5]. Antoni Bogusławski i Artur Oppman byli przyjaciółmi^[5].

Od 1935 roku uczyła się w Gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny^[3]. Prawdopodobnie za sprawą zachęt ze strony ojca oraz Artura Oppmana Teresa jako uczennica gimnazjum zaczęła pisać wiersze^[3], ponadto grała na fortepianie oraz uczyła się rysować^[6][7]. Jako harcerka należała do 6 drużyny Chorągwi Warszawskiej OH^[2].

Pierwsze lata II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej jej ojciec i brat opuścili Polskę. Antoni Bogusławski wkrótce został adiunktem generała Władysława Sikorskiego, Andrzej Bogusławski po kampanii wrześniowej przedostał się przez Litwę i Szwecję do Wojska Polskiego w Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił w szeregi cichociemnych. Teresa pozostała z matką w Warszawie. Zmuszone były przenieść się na ul. Mazowiecką (początkowo pod numer 4, następnie 19)^[3]. Po kapitulacji Warszawy Teresa Bogusławska pocieszała rannych żołnierzy w szpitalu^[8]. Kontynuowała edukację w ramach tajnego nauczania^[9].

Za sprawą Jolanty Boni od jesieni 1941 roku przynależała do tajnego zastępu należącego do 6. Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerskiej^[6]. Do zastępu należały również m.in.: Zofia Baranowicz, Marzena Śmigielska, Irena Więckowska, Maria Smoleńska^[10]. Teresa Bogusławska brała udział w akcjach małego sabotażu: przygotowywała punkty żywnościowe i opatrunkowe, gromadziła sprzęt sanitarny i żywność, prowadziła dokumentację topograficzną wyznaczonych dzielnic^[9][10]. Wbrew rodzicom i opiekunom wraz z czasem wraz z innymi harcerkami brała udział w ryzykowniejszych akcjach: wybijały szyby w sklepach niemieckich, wrzucały wydmuszki jaj napełnione atramentem do wnętrz sklepów^[9]. Sama Teresa rozlepiała na murach hasła. Według niektórych relacji jedno z nich brzmiało: Przez krew, łzy i cierpienia do Wolnej Polski^[6][11]. Według relacji jej koleżanki Ireny Więckowskiej Teresa postarała się o tłumaczenie na język niemiecki niektórych haseł. Jesienią 1943 roku harcerki złożyły przysięgę przed komendantką hufca Szarych Szeregów Anną Zawadzką^[6].

Będąc świadkiem rozstrzelania przez Niemców dwudziestu zakładników w pobliżu skrzyżowania ulicy Piusa XI z Kruczą harcerki planowały postawić na miejscu egzekucji krzyż. Wycofały się z pomysłu ze względu na zbyt duże niebezpieczeństwo^[6]. Zdołały jednak położyć kwiaty pod murem. 12 listopada 1943 roku harcerki uczciły krzyżem trzydziestu mężczyzn rozstrzelanych przez Niemców w pobliżu ul. Wareckiej w Śródmieściu. Krzyż namalowano dzięki szablonowi, przyniesionemu w walizce przez Teresę^[12]. Wbrew niektórym relacjom Teresa Bogusławska nie widziała egzekucji na własne oczy^[13].

Aresztowanie 23 lutego 1944

Teresa Bogusławska została aresztowana 23 lutego 1944 roku przez tajnego agenta na Alejach Jerozolimskich w pobliżu ul. Brackiej, podczas rozlepiania haseł^[12][14]. Była więziona w Serbii, oddziale kobiecym więzienia Pawiak. Zeznania składała w siedzibie gestapo na al. Szucha. Podczas brutalnych zeznań nie ujawniła żadnych informacji. Wielokrotnie podawała, że do rozpowszechniania haseł namówiła ją ciotka, wówczas już nieżyjąca. Podczas jednego z przysłuchań była obecna matka Teresy. Niemcy, chcąc zmusić aresztowaną do zeznań, grozili, że pobiją matkę pejczem. W więzieniu zachorowała na gruźlicę oraz przeszła załamanie nerwowe^[12]. Według pewnej relacji w areszcie Teresa Bogusławska bezskutecznie próbowała uratować nieznanego żydowskiego chłopca, ucząc go Ojcze nasz i zawieszając mu medalik na szyi^[15].

14 marca 1944 roku została wypuszczona^[2]. W zależności od źródeł podaje się, że z więzienia wyszła za sprawą okupu zapłaconego przez matkę^[2][11] lub wsparciu ze strony zaprzyjaźnionych z matką Teresy lekarzy^[11] (rodzinie mogła pomóc dr Maria Dega, która napisała list do gestapo z prośbą o uwolnienie czternastolatki^[12][15]). Po opuszczeniu więzienia od wiosny 1944 roku leczyła się w sanatorium w Otwocku, musiała co dwa tygodnie meldować się w siedzibie gestapo przy al. Szucha^[12][16].

Ostatnie miesiące życia

W lipcu 1944 roku opuściła sanatorium w Otwocku^[17]. Pomimo złego stanu zdrowia uczestniczyła w powstaniu warszawskim. Przydzielono ją do zaplecza gospodarczego batalionu „Harnaś”^[2]. Zajmowała się szyciem opasek i części mundurów, rzeźbiła ryngrafy z Matką Boską^[17][18]. Podczas powstania chorowała również na płonicę i anginę. Po upadku powstania trafiła do obozu dla chorych w Tworkach^[17]. Tam została odnaleziona przez koleżankę matki, doktor Izabellę Wolframównę^[17][18].

W grudniu 1944 roku została przez matkę wywieziona do Zakopanego. Pod koniec życia chorowała również na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Zmarła przytomnie 1 marca 1945 roku^[17]. Zgodnie ze swoją wolą została pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach wśród innych poległych powstańców, a na jej grobie ustawiono krzyż z koroną cierniową^[17][18]. Jej grób znajduje się w kwaterze 26. Na granitowym krzyżu uwieczniono fragment z jednego z jej wierszy: Ciężka, ach jakże ciężka cierniowa korona… / Jej ból szarpiący skronie, Warszawo, Ty znasz!^[18].

Twórczość

Stała się znana jako najmłodsza poetka walczącej Warszawy^[2]. Przydomek ten nadał jej Władysław Bartoszewski w 1957 roku^[19]. Jej pierwsze wiersze charakteryzowały się zachwytem nad pięknem świata i melancholią, następne opisywały życie w czasach okupacji oraz Warszawę^[20][18]. W 1944 roku zaprzestawała pisania wierszy, ograniczając się wyłącznie do napisania kilku utworów^[11].

Zachowało się 65 utworów: 8 z 1941, 16 z 1942, 36 z 1943 i 5 z 1944^[21]. Debiutowała anonimowo w wydawanej w Londynie „Polsce Walczy” (nr 15 z 17 kwietnia 1943)^[18][22]. Nie wiadomo, w jaki sposób wiersze „Łzy” i „Śmieje się do mnie…” trafiły do „Polski Walczy”. Wydane wiersze czytał Antoni Bogusławski, który rozpoznał autorstwo swojej córki^[22]. Inne utwory publikowano w krajowej prasie konspiracyjnej^[2]. W 1946 roku w Londynie ukazał się tomik Mogiłom i cieniom^[2]. Kilka jej wierszy zostało przełożonych na język angielski przez L. E. Gielguda. W 1973 roku wiersz „Wiozą ich często nocą…” ukazał się w antologii Poezja Polski walczącej J. Szczawieja w 1974 roku^[23]. W 1979 roku w Warszawie ukazał się tomik wierszy Wołanie z nocy, z opracowaniem Józefa Szczypka^[2][23]. Ponadto Szczep Harcerski z Ostrowca Świętokrzyskiego wydał na powielaczu tomik Dlaczego nie mamy takiej mocy?^[23][24]. Wiersze „17 X.”, „Warszawski Chrystus” oraz fragment „Listu” z 19 października 1944 roku opublikowano w Sylwetkach kobiet-żołnierzy wydanych przez Fundację „Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek” w 2006 roku^[25].

Upamiętnienia

• W 1973 roku Szczep Harcerski z Ostrowca Świętokrzyskiego obrał Teresę Bogusławską za patronkę^[23]. Do 2006 roku imię Teresy Bogusławskiej nosiły również trzy Warszawskie Żeńskie Drużyny Harcerskie: 169, 183 i 225^[18].
• Wiersz „Dlaczego nie mam takiej mocy…” znalazł się na wydanym w 2016 roku albumie sierpień zespołu rockowego Fabryka^[26].

Przypisy

Bibliografia

• Ewa Krasnowolska: Bogusławska Teresa. W: Sylwetki kobiet-żołnierzy (II). Krystyna Kabzińska (red.). Toruń: Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek”, 2006. ISBN 978-83-88693-12-0.
• Janusz Łopuszański, Hanna Matuszewicz: Teresa Maria Bogusławska – najmłodsza poetka podziemnej Warszawy. W: Służba Polek na frontach II wojny światowej cz. 9. Katarzyna Minczykowska, Jan Sziling (red.). Toruń: Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek”, 2006. ISBN 978-83-88693-11-3.
• Hanna Michalska, Maria Stopień, Bożena Tazbir-Tomaszewska, Wanda Turkowska, Wacława Zastocka: Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945. Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988. ISBN 83-06-01195-3.
• Józef Szczypka: Teresa. W: Teresa Bogusławska (oprac. Józef Szczypka): Wołanie w nocy. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1979. ISBN 83-211-0052-X.

Linki zewnętrzne

Zobacz kolekcję cytatów z Teresy Bogusławskiej w Wikicytatach

• Mogiłom i cieniom. Poezje z teki pośmiertnej w bibliotece Polona
• Zdigitalizowana teczka Teresy Marii Bogusławskiej pochodząca ze zbiorów Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu