Tojad wiechowaty

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

jaskrowate

Rodzaj

tojad

Gatunek

tojad wiechowaty

Nazwa systematyczna

Aconitum degenii Gáyer
Magyar Bot. Lapok 5: 123 1906^[3]

Synonimy

A. paniculatum Lam.

Kategoria zagrożenia (CKGZ)^[4]

najmniejszej troski

Multimedia w Wikimedia Commons

Tojad wiechowaty (Aconitum degenii Gáyer^[5]) – gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych. W Polsce występuje tylko jego podgatunek Aconitum degenii subsp. degenii^[6], w Polsce uznany za rzadki^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Jest endemitem wschodniokarpackim i południowokarpackim. Występuje w Bieszczadach, Gorganach, Czarnohorze, Czywczynie, Górach Hryniewskich, Rodniańskich, Marmaroskich, Bystrzyckich, Bukowińskich i na Zakarpaciu, w Polsce osiągając północno-zachodnią granicę zasięgu^[6]. W Polsce występuje wyłącznie w Bieszczadach Zachodnich na kilkunastu stanowiskach: miejscowość Moczarne i nad potokiem Solinka, dolina Terebowca, Wołosatki, Sanu od Smolnika po Dwernik, na Małej Rawce, w źródliskach potoku Zdegowa i w Wetlinie^[6].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, rozgałęziona o wysokości do 150 cm. W górnej części jest gruczołowato owłosiona. Pod ziemią roślina posiada bulwiasto zgrubiałe kłącze.
Liście: Ulistnienie skrętoległe, liście dłoniastosieczne o 3-5(7) wcinanych i gruboząbkowanych odcinkach. Podkwiatki równowąskie do jajowato-lancetowatych.
Kwiaty: Osadzone na owłosionych szypułkach, zebrane w luźne kwiatostany. Kielich fioletowy. Płatki korony przekształcone w miodniki, ostrogi miodników haczykowato zakrzywione i dochodzące do szczytu hełmu.
Owoc: Nagie mieszki zebrane po 3-4, po dojrzeniu rozchylające się.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września. Rośnie w źródliskach, ziołoroślach, kamieńcach nadrzecznych, górskiej olszynie bagiennej i żyznej buczynie karpackiej. Liczba chromosomów 2n=16.^[6].

Zagrożenia i ochrona

Roślina podlega w Polsce ochronie ścisłej. Kategorie zagrożenia taksonu:

Kategoria zagrożenia w Polsce według CzK (2001): VU – narażony (vulnerable); 2014 r.: EN – zagrożony (endangered)^[8]
Kategoria zagrożenia w Polsce według CzL (2006): R – rzadki, potencjalnie zagrożony; 2016: EN^[9]

Wszystkie dziko rosnące w Polsce okazy tojadu wiechowatego są chronione na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego, podjęto też jego uprawę w Ogrodzie Botanicznym PAN w Warszawie-Powsinie^[6]. Zagrożeniem dla niego może być tylko zrywanie go (ze względu na ładne kwiaty) i wykopywanie do ogródków, szczególnie w pobliżu szlaków turystycznych^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-29].
↑ Aconitum degenii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.