Tramwaje w Moście i Litvínovie

Tramwaje w Moście i Litvínovie

tramwaj
Tramwaj typu Vario LF plus w Moście
Państwo	Czechy
Lokalizacja	Most i Litvínov
Operator	Dopravní podnik měst Mostu a Litvínova
Liczba linii	4
Lata funkcjonowania	od 1901
Infrastruktura
System tramwajowy w 2020 r.
Długość sieci	18 km
Rozstaw szyn	1435 mm
Napięcie zasilania	600 V DC
Liczba zajezdni	2
Liczba przystanków	28
Tabor
Liczba pojazdów	46
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Przebieg Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   Litvínov, Citadela Litvínov, U dílen Litvínov, stadion Litvínov, Technické služby pętla Poliklinika Litvínov, poliklinika Litvínov, obchodní dům zajezdnia Litvínov Litvínov, nádraží (dworzec) droga krajowa nr 27 Litvínov, Báňské stavby Doly Hlubina Petrochemie CHEMOPETROL pętla CHEMOPETROL Zdravotní středisko Důl Julius IV Cesta do kopist Sídliště ČD Souš droga krajowa nr 13 Most, Chomutovská Most, TESCO Most, nádraží (dworzec) Most, zimní stadion Most, sportovní hala Most, OD PRIOR Most, 1. náměstí Most, Čs.mládeže Most, Dopravní podnik zajezdnia Most Most, Severografia Most, Velebudická

Tramwaje w Moście i Litvínovie – system tramwajowy znajdujący się w Moście i Litvínovie, miastach leżących w północno-zachodnich Czechach.

W miastach funkcjonuje wspólny system tramwajowy, obsługiwany przez Dopravní podnik měst Mostu a Litvínova a.s. (DPmML, pol. Przedsiębiorstwo Transportowe miast Mostu i Litvínova S.A.). Trasa poza granicami obu miast ma charakter szybkiego tramwaju. Tramwaje są jednym z dwóch, obok autobusów, rodzajów komunikacji miejskiej w tych miastach.

Sieć tramwajowa składa się z czterech linii oznaczonych numerami 1–4, o łącznej długości 74 km, przy czym w znacznej mierze pokrywają się one ze sobą. Ponadto w weekendy i dni świąteczne w okresie od kwietnia do października uruchamiany jest Cyklotramwaj, kursujący po trasie „1”. Linie obsługiwane są przez 51 wagonów tramwajowych, w tym 10 niskopodłogowych. Most i Litvínov to najmniejsze czeskie miasta z funkcjonującą komunikacją tramwajową.

Historia

Początki

W końcu XIX w. Most, ważny ośrodek górniczy, bardzo szybko się rozwijał. Powstawały nowe zakłady przemysłowe, coraz bardziej oddalone od miasta. Brak dostatecznej komunikacji między nimi a centrum miasta miały rozwiązać tramwaje parowe, które proponowano już w 1893 r.

Zdecydowano się jednak na tramwaj elektryczny i w 1899 r. rozpoczęto budowę torów i sieci trakcyjnej. Pierwszą linię otwarto 7 sierpnia 1901. Miała 12,5 km długości i wiodła z dworca kolejowego przez centrum Mostu, Kopisty, Růžodol, Dolny Litvínov, Górny Litvínov do Janowa. Była to linia jednotorowa o rozstawie 1000 mm. W pierwszych latach w Moście eksploatowano osiem pojazdów silnikowych i siedem doczepnych pochodzących z wytwórni w Grazu, z wyposażeniem elektrycznym z koncernu AEG. Całkowity koszt budowy wyniósł 7 364 000 koron austro-węgierskich. Do 1918 r. operatorem mosteckich tramwajów była spółka Betreibergesellschaft Brüxer Strassenbahn- und Elektrizitäts – Gesellschaft, AG Brüx.

Tramwaje wąskotorowe do lat 50.

1 kwietnia 1903 uruchomiono przewozy towarowe. Zostało wtedy zbudowane krótkie (kilkaset metrów) odgałęzienie do kopalni Minerva. Bocznicę do kopalni otwarto w 1907 r. również w Hamrze, krótko przed pętlą w Janowie. W tym samym rejonie w 1910 r. nieznacznie zmieniono kształt linii tramwajowej, która przebiegała odtąd bliżej zabudowań. Następnie w 1915 powstały odnogi do kopalni Julius II i Julius III w Kopistach, przy czym obie obsługiwały wyłącznie przewozy towarowe. W latach 1913 i 1915 tabor zasiliły nowe wagony zakładów Ringhoffera.

12 grudnia 1917 otwarto nowy odcinek do Wzgórza Czepiroskiego (czes. Čepirožská výšina). W następnym okresie skupiono się na rozwoju przewozów towarowych, nie rozszerzając sieci pasażerskiej ani nie modernizując taboru. Sytuacja zmieniła się po 1938, kiedy Most wszedł w skład III Rzeszy.

10 grudnia 1939 wprowadzono oznaczenie linii:

1. Most, dworzec – Most, kasa oszczędności – Kopisty – Růžodol – Dolny Litvínov – Górny Litvínov – Hamr – Janów
2. Most, kasa oszczędności – Wzgórze Czepiroskie
3. Most, kasa oszczędności – Kopisty – kopalnia Minerva

W związku z budową w Záluží, między Mostem a Litvínovem, wielkich zakładów petrochemicznych zbudowano tam linię tramwajową, która częściowo wykorzystywała istniejące już odgałęzienie do kopalni Minerva. Pod koniec II wojny światowej zakłady petrochemiczne w Záluží zostały zbombardowane, przez co doszło do zniszczenia dwukilometrowego odcinka trakcji tramwajowej w tym rejonie. Z tego powodu tymczasowo funkcjonowały odrębne sieci: litvínovska i mostecka.

Ruch międzymiastowy wznowiono 29 października 1945, przy czym trasa poza granicami miasta została przesunięta znacznie na zachód. Jednocześnie odcinek Most kasa oszczędności – Most zajezdnia stał się wyłącznie odcinkiem technicznym. W następnym roku linię do kopalni Minerva przedłużono do wschodniej bramy zakładów petrochemicznych, a bocznicę do kopalni Julius III otwarto dla przewozów pasażerskich. W 1949 r. oddano do użytku nową pętlę przy dworcu kolejowym oraz uruchomiono linię o długości 1,4 km od gimnazjum do osiedla górniczego Szczęść Boże (czes. Zdař Bůh) w dzielnicy Zahrażany.

W 1950 sieć tramwajowa w Moście i Litvínovie liczyła 18,8 km i składała się z pięciu linii:

1. Most, kasa oszczędności – Kopisty – Růžodol – Dolny Litvínov – Górny Litvínov – Hamr – Janów
2. Most, dworzec – Most, kasa oszczędności – Most, gimnazjum – Wzgórze Czepiroskie
3. Most, dworzec – Most, kasa oszczędności – Most, gimnazjum – osiedle Szczęść Boże
4. Most, kasa oszczędności – Kopisty – kopalnia Minerva – Záluží, zakłady petrochemiczne
5. Most, kasa oszczędności – Kopisty, kopalnia Julius III

W 1952 r. zbudowano drugi tor na trasie od kasy oszczędności do gimnazjum w Moście. Tabor został zasilony nowymi wagonami 6MT z zakładów Tatra z Czeskiej Lipy.

Przebudowa sieci tramwajowej

W latach 50. postanowiono przebudować sieć tramwajową do rozstawu 1435 mm. W 1955 r. otwarto nową pętlę Podžatecká, przez co linia do Wzgórza Czepiroskiego została skrócona o 250 m. 28 listopada 1955 linię nr 1 skrócono do Dolnego Litvínova.

1 kwietnia 1957, dokładnie po pięciu latach od rozpoczęcia budowy, otwarto pierwszy odcinek normalnotorowej linii tramwajowej z dworca w Litvínovie do Záluží, mającej na odcinku poza granicami miasta charakter szybkiego tramwaju. Jednocześnie linia 1 została skrócona do Růžodolu. Jeszcze w tym samym roku normalnotorowa linia tramwajowa dotarła do ul. Kopistskiej w Moście. W 1958 r. linia ta otrzymała numer 4, natomiast wąskotorowe linie 4 i 5 zostały zlikwidowane, choć jeździły jeszcze oznaczone jako X do 1 sierpnia 1958. Wtedy zamknięto odcinek między zakładami petrochemicznymi a odgałęzieniem do kopalni Julius III, linia 1 została skierowana do tej kopalni, a X ostatecznie zlikwidowana. W 1958 r. linię nr 4 przedłużono do pętli „Litvínov wschód” (dziś Poliklinika), a w 1959 do Cytadeli.

Kolejnym etapem likwidacji sieci wąskotorowej było zamknięcie odcinka między kopalnią Jan Hus a Julius III 23 marca 1959. 2 kwietnia 1959 została całkowicie zlikwidowana linia 1. Wciąż funkcjonowały linie 2 i 3, kursujące tylko w obrębie samego miasta Mostu. Kursowanie linii 3 zostało zawieszone 1 listopada 1960, po poważnym wypadku, natomiast „2” została zlikwidowana 24 marca 1961. Następnego dnia oddano do użytku nową, normalnotorową, trasę do domu towarowego Rozkvět, przedłużoną w grudniu do Velebudic, gdzie od 1964 do 1969 budowano nową zajezdnię oraz zakłady naprawcze.

Pierwsza normalnotorowa linia tramwajowa wiodła z Litvínova przez Záluží do Mostu, gdzie biegła przez Kopisty, śródmieście, Podžatecką do Velebudic. Przebudowa sieci tramwajowej pozwoliła na likwidację w 1959 r. linii trolejbusowej, która funkcjonowała w obu miastach od 1946. W związku z przebudową sieci dokonano wymiany przestarzałego, przedwojennego taboru na nowoczesne wtedy Tatry T1 (od 1956) i T2 (od 1961). Do dzisiejszych czasów nie zachowały się praktycznie żadne ślady dawnych wąskotorowych tramwajów.

Tramwaje normalnotorowe po 1961

W 1964 r. podjęto decyzję o „przeniesieniu” miasta Most na nowe miejsce, kilka kilometrów na południe, i całkowitym wyburzeniu całego historycznego centrum w celu eksploatacji złóż węgla brunatnego znajdujących się pod miastem. Proces ten trwał aż do 1978 r. Konieczna była kompletna zmiana tras tramwajowych na dawnym odcinku śródmiejskim. Wskutek przebudowy sieci z lat 50. nie było to zbyt skomplikowane. W 1973 r. przebudowano krótki odcinek w „starym” Moście, jednak główne prace przypadły na rok 1975, kiedy wybudowano nowy odcinek linii tramwajowej o długości 3,1 km z Kopist do nowego centrum miasta, przebiegający w – powstałym na miejscu południowo-zachodniej części zniszczonej starówki – korytarzu erwienickim (czes. Ervěnický koridor), równolegle do dwupasmowej drogi I/13 (Deczyn – Cheb) i linii kolejowej z Uścia nad Łabą do Chomutowa. Ponadto wybudowano odgałęzienie do nowego dworca kolejowego. W 1967 na ulice Mostu i Litvínova wyjechały pierwsze Tatry T3, które stanowią dziś zdecydowaną większość taboru (102 na 104 wozy tramwajowe).

W uzupełnieniu do istniejącej linii nr 4 z Mostu-Velebudic (zajezdnia) do litvínovskiej cytadeli, na przełomie lat 70. i 80. powstały linie: 2 – od dworca do Velebudic, 3 – od dworca do cytadeli i 7 z Velebudic do Litvínova-wschodu (poliklinika). 20 stycznia 1981 oddano do użytku trasę z zajezdni v Velebudicach do nowego osiedla mieszkaniowego w tej dzielnicy, gdzie przedłużono linię nr 2 oraz uruchomiono linię nr 1 stamtąd do cytadeli w Litvínovie.

W latach 80. XX w. oprócz modelu T3 (na który przebudowano również większość T1 i T2) eksploatowano wagony Tatra KT8D5, sprzedane w 1997 do węgierskiego Miszkolca, i Tatra T5B6, wycofane w 1990. W ramach testów po mosteckich i litvínovskich ulicach jeździły również Tatry T5A5 (1974–1976), Tatry T7B5 (1988) i Tatry RT6N1 (1993–1994). W pierwszych latach XXI w. do Mostu i Litvínova trafiły dwa niskopodłogowe tramwaje Škoda 03T. W latach 2013–2014 zakupiono dwa tramwaje Vario LF plus^[1], a część zbędnych tramwajów T3 sprzedano do Odessy^[2]. W latach 2016–2018 zakupiono dwa tramwaje typu Vario LF^[3]. W 2020 pojawiły się tramwaje typu Evo 2 oraz wagon Evo 1

Niezrealizowane plany

W latach 80. pojawiły się plany rekonstrukcji linii tramwajowej do Janowa, a później także nowej linii z Velebudic do dworca przez Liščí vrch. Oba projekty nie zostały nigdy zrealizowane i dziś budowa tych odcinków nie jest już brana pod uwagę.

W ramach programu rozwoju transportu szynowego w regionie mosteckim, noszącym nazwę EURO-CESTY planowana była budowa tramwaju dwusystemowego z Mostu do Žatca przez strefę przemysłową w Havraniu, przy wykorzystaniu w części linii kolejowej Chomutov – Žatec. Trasa miała być otwarta w 2011^[4].

Linie

Stan z 20 grudnia 2020 r.^[5]

Linia	Trasa
	Litvínov, Citadela ↔ Most, Velebudická Litvínov, u dílen – Litvínov, stadion – Litvínov, Technické služby – Litvínov, poliklinika – Litvínov, obchodní dům – Litvínov, nádraží – Litvínov, Báňské stavby – Záluží, areál Hlubina (dříve Záluží, Doly Hlubina) – Záluží, Petrochemie – Záluží, CHEMOPETROL – Záluží, Zdravotní středisko – Záluží, Důl Julius IV – Most, rozcestí Kopisty – Most, sídliště ČD – Most, Souš – Most, zimní stadion – Most, sportovní hala – Most, obchodní dům PRIOR – Most, 1. náměstí – Most, Čs. mládeže – Most, Dopravní podnik – Most, Severografia
	Most, nádraží ↔ Most, Velebudická Most, TESCO – Most, zimní stadion – Most, sportovní hala – Most, obchodní dům PRIOR – Most, 1. náměstí – Most, Čs. mládeže – Most, Dopravní podnik – Most, Severografia
	Litvínov, Citadela ↔ Most, nádraží Litvínov, u dílen – Litvínov, stadion – Litvínov, Technické služby – Litvínov, poliklinika – Litvínov, obchodní dům – Litvínov, nádraží – Litvínov, Báňské stavby – Záluží, areál Hlubina – Záluží, Petrochemie – Záluží, CHEMOPETROL – Záluží, Zdravotní středisko – Záluží, Důl Julius IV – Most, rozcestí Kopisty – Most, sídliště ČD – Most, Souš – Most, Chomutovská – Most, TESCO
	Litvínov, Citadela ↔ Most, Dopravní podnik Litvínov, u dílen – Litvínov, stadion – Litvínov, Technické služby – Litvínov, poliklinika – Litvínov, obchodní dům – Litvínov, nádraží – Litvínov, Báňské stavby – Záluží, areál Hlubina – Záluží, Petrochemie – Záluží, CHEMOPETROL – Záluží, Zdravotní středisko – Záluží, Důl Julius IV – Most, rozcestí Kopisty – Most, sídliště ČD – Most, Souš – Most, zimní stadion – Most, sportovní hala – Most, obchodní dům PRIOR – Most, 1. náměstí – Most, Čs. mládeže

Zajezdnie

Dopravní podnik měst Mostu a Litvínova ma dwie zajezdnie:

• w Litvínovie przy ul. Mosteckiej, w sąsiedztwie dworca kolejowego;
• w Moście, przy alei Budovatelů, w dzielnicy Velebudice; została zbudowana w latach 1964–1969; zajezdnia jest wykorzystywana również przez autobusy, a oprócz niej znajdują się tam zakłady naprawcze oraz siedziba DPmML.

  

Tabor

We flocie liniowej znajdują się następujące tramwaje:

Zdjęcie	Typ	Modifikacje i Podtypy	Dostawy w latach	Liczba (stan na 22. 09. 2020)[6]
	Tatra T3	T3SUCS	1983	1
		T3M.3	1997–2001	34
	Škoda 03T	Škoda 03T5 (Astra)	2001–2002	2
	VarioLF plus	VarioLF plus	2012–2014	2
	EVO1	EVO1	2016	1
	VarioLF	VarioLFR.S	2016–2018	2
	EVO2	EVO2	2019–2020	3

Ponadto DPmML posiada jedyny zachowany egzemplarz^[7] prototypowego tramwaju Tatra T5B6 o numerze 273 z 1976 roku, eksploatowany w latach 1979-1990.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego miast Mostu i Litvínova (Dopravní podnik měst Mostu a Litvínova)
• Historia tramwajów wąskotorowych
  Historia tramwajów normalnotorowych
  Fotogaleria
  na stronie Towarzystwa Komunikacji Publicznej
• Historia mosteckich tramwajów
• Tramwaje w Moście i Litvínovie na stronie „Pilzneńskie tramwaje”. tramvaje.ic.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-01-27)].
• Opis mostecko-litvínovskiej sieci tramwajowej na stronie MHD Praha. prahamhd.vhd.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-18)].