Tropikalne wilgotne lasy górskie

Tropikalny wilgotny las górski w parku narodowym Taman Negara w Malezji
Lasy tropikalne w górach Portoryko

Tropikalne wilgotne lasy górskie – formacja roślinna występująca w strefie międzyzwrotnikowej na obszarach górskich zwykle między 1000 i 3500 m n.p.m. Lasy te rozwijają się na obszarach o znacznych i wyrównanych w ciągu roku opadach. W miejscach, gdzie dodatkowo regularnie następuje kondensacja mgieł, tworzą się specyficzne lasy mgielne. Lasy górskie w niższych położeniach nawiązują do nizinnych, w miarę wzrostu wysokości następują wyraźne zmiany w ich strukturze i składzie. Generalnie wraz ze wzrostem wysokości spada wysokość drzew, ich liście zmniejszają rozmiary i stają się sztywne (kserofilne), zwiększa się udział epifitów, mszaków, paproci, spada udział lian.

Światowe zasoby tych lasów wynoszą 305 milionów ha i stanowią one 13% lasów tropikalnych i subtropikalnych. Lasy te wyróżniają się różnorodnością gatunkową, stanowiąc jedne z najbardziej zróżnicowanych gatunkowo formacji, cechując się przy tym znacznym udziałem endemitów[1].

Warunki kształtowania się

Występowanie tropikalnych wilgotnych lasów górskich

Lasy górskie porastają obszary położone zwykle między rzędnymi 1000 i 3500 m n.p.m.[2] Czasem jednak kształtują się też na niższych wysokościach w zależności od lokalnych warunków (często skrócone wysokości pięter roślinności występują na izolowanych, stosunkowo niewielkich masywach górskich)[3]. Z kolei na wielkich masywach spadki temperatur następują wyżej i tam lasy górskie zaczynają się od ok. 1200 m n.p.m. w zachodniej Afryce, 1400 m na Nowej Gwinei i 1800 m w Ameryce Południowej. Maksymalny zasięg roślinności leśnej w górach równikowych sięga ok. 4000 m n.p.m.[2] Spadek temperatur z wysokością jest też wyraźniejszy bliżej zwrotników, słabszy w rejonie równika, co odpowiednio wpływa na zasięgi pięter roślinności[4].

W stosunku do wilgotnych lasów nizinnych cechują się niższymi temperaturami, aczkolwiek nie występują tu temperatury ujemne. Wahania sezonowe temperatury są niewielkie. Wielkość opadów w skali roku zwykle przekracza 1000 mm i w odróżnieniu od obszarów zajmowanych przez tropikalne lasy suche – nie występuje tu ich sezonowość – zwykle w każdym miesiącu spada przynajmniej 60 mm deszczu[2]. Specyficzne warunki wilgotnościowe i świetlne panują na stokach, do których dociera stale wilgotne powietrze znad morza – następuje w tych miejscach regularnie kondensacja chmur i lasy te spowijają mgły. Drobne krople w niej zawarte zaopatrują lasy w wodę będącą ekwiwalentem od kilkudziesięciu do 1990 mm opadów rocznie. Stałe zachmurzenie zmniejsza w nich nasłonecznienie o ok. 30%. Lasy występujące w takich miejscach zwane są mglistymi i stanowią 6,6% areału górskich lasów wilgotnych[3].

Szata roślinna

Las mgielny na Haiti

Na niższych wysokościach, do ok. 1600 m n.p.m., występują tzw. lasy przejściowe mocno nawiązujące do tropikalnych wilgotnych lasów nizinnych. Różnice w stosunku do nich polegają na mniejszej wysokości drzew[5] (rzadko przekraczają 30 m[2]). Zanikają tu także typowe dla lasów nizinnych drzewa o korzeniach szkarpowych[6]. Zmienia się skład florystyczny drzew – spada udział drzew z rodzin związanych z lasami nizinnymi: bobowatych Fabaceae, flaszowcowatych Annonaceae, ochnowatych Ochnaceae, trudziczkowatych Combretaceae i Icacinaceae[5]. Zmiany w składzie są bardzo zróżnicowane regionalnie, np. na Nowej Gwinei w lasach tych spada udział palm Arecaceae, licznych w lasach nizinnych[6], podczas gdy w Ameryce Południowej w miejscach wilgotnych często w tych lasach dominują one w niższej warstwie drzew i podszycie[7][8].

Wyraźniejsze zmiany w strukturze i składzie lasów następują zwykle od wysokości ok. 1600 m n.p.m. Bardziej spada tu już wysokość drzew, osiągających maksymalnie 15–25 m[5]. Pnie drzew są tu grubsze, korony gęstsze, silniej rozgałęzione[9]. Częstsze są luki[8]. Liczniej obecne są tu paprocie drzewiaste, bambusy, epifity[9] i rośliny zielne w runie[8], spada zaś udział i zróżnicowanie lian[9]. W warstwie drzew dominują zimozielone gatunki liściaste, sklerofilne – o grubych, skórzastych blaszkach[5]. Udział drzew o liściach sezonowych nie przekracza 25%[2]. Miejscami pojawiają się tu gatunki iglaste, w tym w dwuwarstwowych lasach z wyższym piętrem z dominacją bambusów i niższym z nagonasiennymi[5].

Bliżej górnej granicy lasu, przebiegającej w tropikach na rzędnej 3500 do 4000 m n.p.m., rosną lasy z drzewami często nieprzekraczającymi 10 m wysokości, o pniach pokręconych, z konarami pokrytymi gęsto epifitami, w tym mszakami i paprociami, które porastają również powierzchnię ziemi[2], gdzie często dominują też torfowce i widliczki[7]. Szczególnie bujnie rozwinięta jest roślinność w lasach pokrywających zbocza od strony dominujących wiatrów wiejących od morza[9]. Lasy te z powodu regularnie występującej tu kondensacji chmur i w efekcie częstych mgieł zwane są lasami mglistymi[9][3]. Miejscami pod samą górną granicą lasu (np. w Andach i na Nowej Gwinei) wykształcają się specyficzne niskie tropikalne kserofilne lasy subalpejskie, z drzewami osiągającymi kilka metrów wysokości, o bardzo drobnych liściach[2]. W Afryce piętro subalpejskie wykształca się na rzędnych 2700–3800 m n.p.m. i pokrywają je niskie lasy z silnie rozwiniętą warstwą mszystą, licznymi epifitami i dużym udziałem wrzosowatych Ericaceae i zdrewniałych dziurawców Hypericum[5].

Klasyfikacje

W międzynarodowej klasyfikacji roślinności (International Vegetation Classification, IVC) górskie lasy tropikalne (1.A.3. Tropical Montane Humid Forest – F004) stanowią jedną z pięciu formacji w podklasie formacji lasy tropikalne (1.A. Tropical Forest & Woodland – S17)[2]. Analogicznie ujmowane są w klasyfikacji siedlisk Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN)[10].

W klasyfikacji biomów Elgene Boxa i Kazue Fujiwary (2013) tropikalne wilgotne lasy górskie tworzą wraz z lasami nizinnymi wilgotne lasy równikowe (tropical rain forest)[11].

W typologii formacji roślinnych stosowanej przez World Wide Fund for Nature (WWF) lasy te wchodzą w skład biomu tropikalnych i subtropikalnych wilgotnych lasów liściastych (Tropical & Subtropical Moist Broadleaf Forests)[12].

Ekoregiony WWF

Tropikalne wilgotne lasy górskie dominują w następujących ekoregionach wyróżnionych przez World Wide Fund for Nature (WWF) (lasy górskie występują jednak także w innych ekoregionach lasów tropikalnych)[13]:

w Australazji:

  • AA0105 Górskie lasy deszczowe Gór Centralnych (Central Range montane rain forests)
  • AA0107 Górskie lasy deszczowe półwyspu Huon (Huon Peninsula montane rain forests)
  • AA0112 Górskie lasy deszczowe Archipelagu Bismarcka (New Britain-New Ireland montane rain forests)
  • AA0116 Północno-nowo-gwinejskie górskie lasy deszczowe (Northern New Guinea montane rain forests)
  • AA0124 Górskie lasy deszczowe Celebesu (Sulawesi montane rain forests)
  • AA0127 Górskie lasy deszczowe Ptasiej Głowy (Vogelkop montane rain forests)

w Afryce:

  • AT0101 Górskie lasy Wielkiego Rowu Zachodniego (Albertine Rift montane forests)
  • AT0103 Kameruńskie lasy wyżynne (Cameroonian Highlands forests)
  • AT0108 Wschodnioafrykańskie lasy górskie (East African montane forests)
  • AT0109 Lasy górskie wschodniej Tanzanii i Kenii (Eastern Arc forests)
  • AT0112 Etiopskie lasy górskie (Ethiopian montane forests)
  • AT0114 Gwinejskie lasy górskie (Guinean montane forests)
  • AT0115 Górskie lasy knysna (Knysna-Amatole montane forests)
  • AT0121 Górskie lasy Kamerunu i Bioko (Mount Cameroon and Bioko montane forests)

w Azji:

  • IM0103 Górskie lasy deszczowe Borneo (Borneo montane rain forests)
  • IM0106 Lasy deszczowe Gór Kardamonowych (Cardamom Mountains rain forests)
  • IM0109 Lasy deszczowe Gór Arakańskich (Chin Hills-Arakan Yoma montane forests)
  • IM0111 Wschodniodekańskie wilgotne lasy zrzucające liście (Eastern highlands moist deciduous forests)
  • IM0112 Górskie lasy deszczowe wschodniej Jawy i Bali (Eastern Java-Bali montane rain forests)
  • IM0115 Himalajskie liściaste lasy subtropikalne (Himalayan subtropical broadleaf forests)
  • IM0118 Lasy zimozielone Gór Południowochińskich (Jian Nan subtropical evergreen forests)
  • IM0119 Kajo-kareńskie górskie lasy deszczowe (Kayah-Karen montane rain forests)
  • IM0121 Górskie lasy deszczowe Luang Prabang (Luang Prabang montane rain forests)
  • IM0122 Luzońskie górskie lasy deszczowe (Luzon montane rain forests)
  • IM0128 Górskie lasy deszczowe Mindanao (Mindanao montane rain forests)
  • IM0135 Górskie lasy deszczowe północnych Ghatów Zachodnich (North Western Ghats montane rain forests)
  • IM0136 Lasy deszczowe północnych Gór Annamskich (Northern Annamites rain forests)
  • IM0144 Górskie lasy deszczowe Półwyspu Malajskiego (Peninsular Malaysian montane rain forests)
  • IM0151 Górskie lasy deszczowe południowych Ghatów Zachodnich (South Western Ghats montane rain forests)
  • IM0152 Lasy deszczowe południowych Gór Annamskich (Southern Annamites montane rain forests)
  • IM0155 Cejlońskie górskie lasy deszczowe (Sri Lanka montane rain forests)
  • IM0159 Sumatrzańskie górskie lasy deszczowe (Sumatran montane rain forests)
  • IM0167 Górskie lasy deszczowe zachodniej Jawy (Western Java montane rain forests)

w Ameryce Południowej:

  • NT0105 Boliwijskie lasy yunga (Bolivian Yungas)
  • NT0109 Górskie lasy doliny Cauki (Cauca Valley montane forests)
  • NT0112 Środkowoamerykańskie wilgotne lasy górskie (Central American montane forests)
  • NT0113 Górskie lasy Chiapas (Chiapas montane forests)
  • NT0114 Górskie lasy Chimpalapas (Chimalapas montane forests)
  • NT0117 Górskie lasy Kordyliery Nadbrzeżnej (Cordillera La Costa montane forests)
  • NT0118 Górskie lasy Kordyliery Wschodniej (Cordillera Oriental montane forests)
  • NT0121 Górskie lasy wschodniej Kordyliery Środkowej (Eastern Cordillera real montane forests)
  • NT0122 Wschodniopanamskie lasy górskie (Eastern Panamanian montane forests)
  • NT0124 Lasy wilgotne Wyżyny Gujańskiej (Guianan Highlands moist forests)
  • NT0136 Górskie lasy doliny Magdaleny (Magdalena Valley montane forests)
  • NT0145 Północno-zachodnio-andyjskie lasy górskie (Northwestern Andean montane forests)
  • NT0146 Górskie lasy Oaxaki (Oaxacan montane forests)
  • NT0153 Peruwiańskie lasy yunga (Peruvian Yungas)
  • NT0159 Górskie lasy Sierra Nevada de Santa Marta (Santa Marta montane forests)
  • NT0165 Południowoandyjskie lasy yunga (Southern Andean Yungas)
  • NT0167 Talamankańskie lasy górskie (Talamancan montane forests)
  • NT0169 Gujańskie góry stołowe (Pantepui)
  • NT0175 Wenezuelskie górskie lasy andyjskie (Venezuelan Andes montane forests)
  • NT0177 Veracruzańskie lasy górskie (Veracruz montane forests)

Przypisy

  1. ↑ Salinas Norma, Cosio Eric G., Silman Miles, Meir Patrick, Nottingham Andrew T., Roman-Cuesta Rosa Maria, Malhi Yadvinder. Tropical Montane Forests in a Changing Environment. „Frontiers in Plant Science”. 12, 2021. DOI: 10.3389/fpls.2021.712748. 
  2. ↑ a b c d e f g h Don Faber-Langendoen, Todd Keeler-Wolf, Del Meidinger, Carmen Josse, Alan Weakley, David Tart, Gonzalo Navarro, Bruce Hoagland, Serguei Ponomarenko, Gene Fults, Eileen Helmer: Classification and Description of World Formation Types. USDA, Department of Agriculture, 2016. [dostęp 2022-02-07].
  3. ↑ a b c Pavel Krasilnikov: Montane Cloud Forests. W: Michael I. Goldstein, Dominick A. DellaSala (red.): Encyclopedia of the world's biomes. Elsevier Inc., 2020. ISBN 978-0-12-816096-1.
  4. ↑ Wilhelm Lauer: Climate and Weather. W: H. Lieth, M.J.A. Werger (red.): Ecosystems of the world. Tropical rain forest ecosystems. Elsevier Science Publishers B.V., 1989, s. 7-53. ISBN 0-444-42755-4.
  5. ↑ a b c d e f StanisławS. Lisowski StanisławS., Świat roślinny tropików: przewodnik do Wystawy Botanicznej w Palmiarni Poznańskiej, Poznań: Sorus, 1996, s. 77-80, ISBN 83-85599-78-9, OCLC 749825836 .
  6. ↑ a b R.G. Robbins: The Montane Vegetation of New Guinea. W: S.R. Eyre (red.): World Vegetation Types. Palgrave Macmillan, 1971, s. 81. ISBN 978-0-333-11031-7.
  7. ↑ a b A.S. Collinson: Introduction to World Vegetation. London, Boston, Sydney, Wellington: Unwin Hyman, 1988, s. 224. ISBN 978-0-04-581031-4.
  8. ↑ a b c O.W. Archibold: Ecology of World Vegetation. Springer, 1995, s. 17. ISBN 978-94-010-4008-2.
  9. ↑ a b c d e ZbigniewZ. Podbielkowski ZbigniewZ., Szata roślinna Ziemi, Poznań: Kurpisz, 1997, s. 212, ISBN 83-86600-37-3, OCLC 749707310 .
  10. ↑ IUCN Habitats Classification Scheme. Version3.1.. IUCN, 2012. [dostęp 2022-02-08].
  11. ↑ Elgene O. Box, Kazue Fujiwara: Vegetation Types and Their Broad-scale Distribution. W: Eddy van der Maarel, Janet Franklin (red.): Vegetation Ecology. John Wiley & Sons, Ltd., 2013, s. 455-485.
  12. ↑ David M. Olson, Eric Dinerstein, Eric D. Wikramanayake i in. 2001. Terrestrial ecoregions of the world: A new map of life on earth. BioScience 51(11): 933-938.
  13. ↑ Wildfinder Database. WWF. [dostęp 2022-02-06].