Ulica św. Jadwigi we Wrocławiu

ulica św. Jadwigi
Stare Miasto
Ilustracja
Ul. św. Jadwigi, widok w kierunku północnym[a].
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Długość

210 m

Plan
Plan przebiegu ulicy
Przebieg
0 most Piaskowy
5 Bulwar Włostowica /
Bulwar prof. Kulczyńskiego
25 ul. Wodna[b]
80 ul. św. Anny
165 ul. Najświętszej Marii Panny
195 ul. Staromłyńska
205 Bulwar kard. Wyszyńskiego
210 mosty Młyńskie, wyspa Słodowa
Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „ulica św. Jadwigi”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „ulica św. Jadwigi”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „ulica św. Jadwigi”
Ziemia51°06′52,4″N 17°02′25,7″E/51,114555 17,040479
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica św. Jadwigi – fragment jednej z najważniejszych arterii średniowiecznego Wrocławia (część tzw. „szlaku bursztynowego”[1]), prowadząca przez wyspę Piasek od Mostu Piaskowego do mostów Młyńskich.

Historia

Przebieg, budowle i nazwy

W średniowieczu znajdowała się tuż za linią wewnętrznych murów miejskich i była główną drogą zaliczanej do Przedmieścia Piaskowego[2] osady Piasek, będącej w XII wieku własnością Piotra Włosta (zm. 1153), palatyna Bolesława Krzywoustego[1]. Włost przed rokiem 1149[c] ufundował na Piasku klasztor kanoników regularnych św. Augustyna, których sprowadził z Francji; klasztor znajdował się na miejscu, gdzie później znajdowała się Biblioteka Uniwersytecka[1][d]. Po śmierci Piotra Włosta jego żona ufundowała, w sąsiedztwie klasztoru, kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku[1]. Obydwa te obiekty były kamienne, w stylu romańskim, ale w XIV wieku, kiedy naprzeciw klasztoru męskiego powstał klasztor żeński oraz kaplica cmentarna (kościół św. Anny[3], zbudowany w latach 1375–1385[4][5]), budowle romańskie zostały zastąpione gotyckimi[1].

Pierwszy bruk na dzisiejszej ulicy św. Jadwigi położono już w roku 1408[3]. Wszystkie wymienione wcześniej budynki, a także przyklasztorna szkoła ze szpitalem z I połowy XV wieku oraz kaplica św. Józefa z lat 80. XV w. i domy mieszkalne (zamieszkałe na początku XV w. głównie przez piekarzy i karczmarzy) znajdowały się przy tej ulicy[3]. Pozostawała ona w okresie średniowiecza bezimienna (obiekty tutejsze określano albo jako znajdujące się po prostu „na Piasku”, albo opisowo, np. „koło młyna na Piasku”[6]), bądź też nazywana była tak jak sama wyspa Piasek[e]. W podobny sposób określano tę ulicę również później, po niemiecku: der Sand albo auf dem Sand[f] („Piasek” albo „na Piasku”); była też nazywana Breite Gasse (tj. „Szeroka”)[7]. W wieku XIX, w październiku 1824[7][8], zaczęto stosować nazwę Neue Sand Gasse (Nowy Zaułek Piaskowy)[g], a od II połowy XIX w. do roku 1945 – Neue Sand Straße. Po II wojnie światowej patronką ulicy została Jadwiga Śląska – święta Kościoła katolickiego, żona Henryka I Brodatego, księcia wrocławskiego, matka Henryka II Pobożnego, kanonizowana w 1267 r.[6]

W roku 1558 wzdłuż ulicy znajdowały się 23 posesje czynszowe[3]. W latach 1686–1690 wzniesiono, obok klasztoru żeńskiego, kościół św. Jakuba[h][3][9]. W 1818 roku, po kasacie majątków zakonnych dokonanej w 1810 na terenie Śląska i Królestwa Prus, dawny późnogotycki kościół św. Anny z 1385 został przekształcony w szpital św. Anny[5]. Ćwierć wieku później podjęta została decyzja o zmianie patrona barokowego kościoła św. Jakuba, którego patronką od roku 1852 stała się święta Anna[i].

Oblężenie Wrocławia

Podczas oblężenia Festung Breslau w 1945 przy Neue Sand Straße (dzisiejszej ul. św. Jadwigi), w podziemiach Biblioteki Uniwersyteckiej[d] na Piasku, mieściła się od ostatnia kwatera dowództwa obrony twierdzy, przeniesiona tam w kwietniu 1945 z Liebichs Höhe (wgórza Liebicha, obecnego Wzgórza Partyzantów)[10]. Niemiecki plan przewidywał wysadzenie w powietrze i zburzenie nadziemnych kondygnacji Biblioteki, aby w ten sposób utworzyć nad podziemiami grubą warstwę gruzu, która zabezpieczyłaby kwaterę przed skutkami radzieckiego bombardowania. W związku z tym zamierzeniem pracownicy Biblioteki zaczęli przenosić zbiory do znajdującego się po drugiej stronie ulicy kościoła św. Anny, gdzie wkrótce znalazło się ok. 300 tys. książek, ale ostatecznie planu wysadzenia gmachu nie wprowadzono w życie ze względu na niedostatek materiałów wybuchowych[11][12]. Zasoby biblioteczne jednak uległy zniszczeniu: kilka dni po kapitulacji Niemców (6 maja 1945), w gmachu Biblioteki 11 maja pojawił się pożar, który wkrótce przeniósł się na kościół św. Anny, gdzie spłonęło jego zabytkowe barokowe wnętrze i zgromadzone w nim książki[6][12].

Duży ruch pieszych na ul. św. Jadwigi w drugi dzień Bożego Narodzenia, widok w stronę mostu Piaskowego (jaskrawoczerwony, widoczny w oddali)
Budynek Wydziału Filologicznego przy ul. św. Jadwigi 3/4, dawniej Biblioteka Uniwersytecka

Po II wojnie światowej

Zabudowa ulicy legła wiosną 1945 w gruzach w stopniu na tyle znacznym, że tylko jej część nadawała się do odbudowy. Niemniej udało się uratować przed całkowitym zniszczeniem największy i najcenniejszy zabytek, kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku oraz znajdujący się obok budynek Biblioteki Uniwersyteckiej, oba po wschodniej stronie ulicy. Po przeciwnej stronie odbudowany został barokowy kościół św. Anny (obecna cerkiew Świętych Cyryla i Metodego przy ul. św. Jadwigi 13), budynek dawnego klasztoru[j] pod numerem 12, późnogotycki dawny kościół św. Anny (późniejszy szpital św. Anny)[k] pod numerem 11, kamienica „Pod Okiem Opatrzności” pod numerem 10 oraz kamienica „Pod Królem Salomonem” pod numerem 9. W latach 60. XX wieku rozważano wykorzystanie wolnej przestrzeni na tyłach kościoła św. Anny (na zachód od osi ulicy św. Jadwigi) na wybudowanie przebiegającej tamtędy szerokiej na 21 metrów arterii, z torowiskiem tramwajowym, by odciążyć wąską ulicę św. Jadwigi od rosnącego ruchu pojazdów[8]. Planów tych jednak nigdy nie zrealizowano, reorganizacja ruchu samochodowego w centrum Wrocławia dokonana została w inny sposób[l].

Ulica prowadzi z południowego zachodu (przy moście Piaskowym) na północny wschód (przy mostach Młyńskich) i liczy sobie około 210 metrów[m]. Na całej długości przebiega nią dwutorowa linia tramwajowa[13]. Uchwałą Rady Miejskiej z 21 stycznia 2016 w sprawie podziału miasta na osiedla zaliczana jest do wrocławskiego Starego Miasta[14].

Uwagi

  1. ↑ Po lewej barokowy dawny kościół św. Anny (przed 1852: św. Jakuba), obecnie cerkiew św. Cyryla i Metodego; po prawej na pierwszym planie, za bramą wjazdową, budynek Biblioteki Uniwersyteckiej[d], za nią kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku.
  2. ↑ Ulica Wodna, stanowiąca dojazd do Śluzy Piaskowej i przez Kładkę nad Śluzą Piaskową do Wyspy Daliowej nie jest uwidoczniona w Systemie Informacji Przestrzennej Wrocławia[13], ale znajduje się na drukowanych planach miasta[25] i opisana jest tak przez Antkowiaka[26], jak i w Encyklopedii Wrocławia[27].
  3. ↑ Zygmunt Antkowiak w książce poświęconej wrocławskim ulicom wydanej w 1970 napisał, że „przed r. 1138 Włost wzniósł (...) klasztor dla (...) kanoników regularnych”[1], natomiast w książce tego samego autora poświęconej wrocławskim kościołom wydanej w 1991 data rozpoczęcia budowy klasztoru szacowana jest ostrożniej: „budowa przeznaczonego dla augustianów klasztoru i kościoła (...) podjęta z fundacji (...) Piotra Włostowica rozpoczęła się we Wrocławiu przed r. 1149”[15]. Encyklopedia Wrocławia natomiast w haśle o kościele NMP na Piasku podaje, że „pierwszy kościół powstał przed 1148 lub 1149 z fundacji Marii Włostowicowej i jej syna Świętosława”[16].
  4. ↑ a b c Biblioteka Uniwersytecka, ze wszystkimi zasobami i agendami, wyprowadziła się w roku 2016 z ul. św. Jadwigi do nowego budynku przy ul. Fryderyka Joliot-Curie, a w budynku przy ul. św. Jadwigi 3/4 mieści się kilka komórek Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (Instytut Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych, Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej oraz Katedra Judaistyki)
  5. ↑ Najstarszy zachowany, z 1108 roku, łaciński opis tego miejsca to Arena, czyli po prostu „Piasek”[6].
  6. ↑ Np. mapa Weinera z 1562[28]: Auf dem Sand; mapa Vrooma i Grossa z 1594[29]: der Sant; mapa Meriana z 1641[30]: der Sandt.
  7. ↑ Na mapie Grüsona, stworzonej ok. 1822-1824[22], ulica ta opisana jest jako Sand Gasse (Zaułek Piaskowy), przy czym współczesna ulica Piaskowa, która niedługo później uzyskała tę samą nazwę, nazywana jest jeszcze Grosse Malergasse; na nieco późniejszej mapie Hoffmana z 1827[23] dzisiejsza ul. św. Jadwigi określana jest jako Neue Sand Gasse.
  8. ↑ Nie należy mylić go z kościołem św. Jakuba i św. Wincentego wzniesionym w XIII wieku przez Henryka Pobożnego przy pobliskim placu bp. Nankiera.
  9. ↑ Spłonął on w pożarze tuż po zakończeniu II wojny światowej; w 1963 został przekazany Polskiemu Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu, a w 1972 odbudowany jako cerkiew pod wezwaniem św. Cyryla, Metodego i Anny[17].
  10. ↑ Od roku 2001 mieści się tutaj Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna (pierwotnie jako Biblijne Seminarium Teologiczne)[18] oraz Wyższa Szkoła Prawa[19] – Uczelnia Heleny Chodkowskiej, Wydział Prawa i Administracji.
  11. ↑ Obecnie mieści się tu zgromadzenie sióstr salezjanek – Zgromadzenie Córek Maryi Wspomożycielki[21].
  12. ↑ Już dwa lata przed rozpoczęciem gruntownego remontu mostów Młyńskich (północno-wschodniego wjazdu na ul. św. Jadwigi), który zrealizowano w latach 2011–2012, od 8 listopada 2009 zamknięto ten wjazd dla wszelkich pojazdów samochodowych[20]; mogą tymi mostami przejeżdżać wyłącznie tramwaje. Po tej zmianie organizacji ruchu na ulicę św. Jadwigi wjazd samochodami dozwolony jest wyłącznie od południowego zachodu, przez most Piaskowy; tędy też możliwy jest jedyny wyjazd samochodem z tej ulicy i w ogóle z wyspy Piasek[n].
  13. ↑ W zestawieniu ulic ZDiUM we Wrocławiu do ulicy św. Jadwigi zaliczana jest też długość sąsiedniej ul. św. Anny, i w zestawieniu tym widnieje 383 m
  14. ↑ Wyjazd/wjazd na wyspę Piasek przez most Tumski i ulicą Najświętszej Marii Panny do ul. św. Jadwigi jest dla pojazdów samochodowych nieposiadających specjalnych zezwoleń niedozwolony[24], mogą tędy przemieszczać się jedynie bardzo lekkie pojazdy, np. dorożki lub turystyczne meleksy.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Antkowiak 1970 ↓, św. Jadwigi, s. 73.
  2. ↑ TomaszT. Głowiński TomaszT., HalinaH. Okólska HalinaH. (red.), Przedmieście Piaskowe we Wrocławiu, Informacja wydawcy o książce, Wrocław: Gajt, 2015, ISBN 978-83-62584-75-8 [dostęp 2019-10-07] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-26]  (pol.).
  3. ↑ a b c d e Encyklopedia Wrocławia 2000 ↓, św. Jadwigi, s. 831.
  4. ↑ Encyklopedia Wrocławia 2000 ↓, Kościół św. Anny na Piasku, s. 400.
  5. ↑ a b Antkowiak 1991 ↓, Dawny kościół św. Anny przy ul. św. Jadwigi na Piasku, s. 146.
  6. ↑ a b c d Antkowiak 1970 ↓, św. Jadwigi, s. 76.
  7. ↑ a b Codogni-Łańcucka 2015 ↓, s. 33.
  8. ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, św. Jadwigi, s. 77.
  9. ↑ Antkowiak 1991 ↓, Cerkiew świętych Cyryla, Metodego i Anny (dawny kościół św. Anny), s. 155.
  10. ↑ von Ahlfen i Niehoff 2008 ↓, s. 64, 127, 144.
  11. ↑ Antkowiak 1970 ↓, św. Jadwigi, s. 74.
  12. ↑ a b Codogni-Łańcucka 2015 ↓, s. 44.
  13. ↑ a b System Informacji Przestrzennej Wrocławia – ul. św. Jadwigi.
  14. ↑ Wiceprzewodniczący Rady Miejskiej Wrocławia: R. Czepil: Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego. Wojewoda Dolnośląski, 2016-01-29. s. 2. [dostęp 2021-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  15. ↑ Antkowiak 1991 ↓, Kościół Najświętszej Maryi Panny przy ul. św. Jadwigi na Piasku, s. 41.
  16. ↑ Encyklopedia Wrocławia 2000 ↓, Kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku, s. 394.
  17. ↑ Encyklopedia Wrocławia 2000 ↓, Kościół św. Jakuba na Piasku, s. 404.
  18. ↑ Historia EWST CE. [w:] Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna, Centrum Edukacyjne [on-line]. EWST CE. [dostęp 2019-10-06]. (pol.).
  19. ↑ Historia WSP. [w:] Wyższa Szkoła Prawa [on-line]. Wyższa Szkoła Prawa we Wrocławiu. [dostęp 2019-10-06].
  20. ↑ Marta Nogaj: Na zabytkowe mosty Młyńskie samochody nie powrócą. wyborcza.pl, 2009-11-06. [dostęp 2019-10-06]. (pol.).
  21. ↑ Córki Maryi Wspomożycielki Wiernych (FMA). Towarzystwo Salezjańskie Inspektoria pw. św. Wojciecha. [dostęp 2019-10-06]. (pol.).
  22. ↑ Johann David Grüson: Plan von Breslau. 1822-1824. [dostęp 2019-10-05]. (niem.).
  23. ↑ Eduard Hoffmann: Plan von Breslau aufgenommen und gezeichnet von dem Königl. Conducteur Eduard Hoffmann. 1827. [dostęp 2019-10-05]. (niem.).
  24. ↑ Patryk Ciechanowski: Most Tumski we Wrocławiu. Most miłości i zakochanych na Ostrów Tumski.. Nasz Wrocław, 2015-02-03. [dostęp 2019-10-06]. (pol.).
  25. ↑ Wrocław, skala 1:21 000. Daunpol sp. z o.o., 2005. [dostęp 2019-10-05].
  26. ↑ Antkowiak 1970 ↓, Wodna, s. 285.
  27. ↑ Encyklopedia Wrocławia 2000 ↓, Wodna, s. 901.
  28. ↑ Barthel Weiner: Contrafactur der Stadt Breslau...1562. Grass, Barth & Comp. W. Friedrich, 1562. [dostęp 2019-10-05]. (niem.).
  29. ↑ Frederik Hendriks Vroom, Friedrich Gross, ryt. F. Hogenberg: Wratislavia. [w:] Civitates orbis terrarum. Urbium praecipuarum totius mundi. Liber quartus [on-line]. G. Braun, 1594. [dostęp 2019-10-05].
  30. ↑ Matheus Merian młodszy: Wratislavia – Bresslaw. [w:] De rebus publicis hanseaticis [on-line]. J.A.Werdenhagen, 1641. [dostęp 2019-10-05]. (niem.).

Bibliografia

  • Zygmunt Antkowiak: Ulice i place Wrocławia. Wrocław: Ossolineum, 1970.
  • Zygmunt Antkowiak: Kościoły Wrocławia. Wrocław: Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu, 1991. ISBN 83-900018-1-1.
  • Encyklopedia Wrocławia. Wyd. I. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2000. ISBN 83-7023-749-5.
  • Hans von Ahlfen, Hermann Niehoff: Festung Breslau w ogniu. tłum. Agata Janiszewska, oprac. Tomasz Głowiński. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2008. ISBN 978-83-245-8536-6.
  • Diana Codogni-Łańcucka: Budynek Klasztoru Augustianów na Piasku po sekularyzacji z 1810 roku. W: Przedmieście Piaskowe we Wrocławiu. Tomasz Głowiński, Halina Okólska (red.). Wrocław: Gajt, 2015, seria: Wrocław i jego przedmieścia. ISBN 978-83-62584-75-8.