Widełki skokowe

Widok boczny skoczogonka z rodzaju Isotoma. Widoczne widełki skokowe skierowane ku przodowi ciała
Widok brzuszny na ramiona widełek skokowych u Tomocerus minor z rodziny łuśniczkowatych.

Widełki skokowe (łac. furca[1] lub furcula[2][3]) – element aparatu skokowego skoczogonków, obecnego u gatunków skaczących. Położone są brzusznej stronie (sternum) czwartego segmentu odwłoku. Powstaje z przekształconych szczątkowych odnóży odwłokowych[4][2]. Mogą być dobrze rozwinięta jak u większości gatunków epigeicznych przez zredukowane po całkowity brak u bardziej edaficznych gatunków[3].

Widełki skokowe zbudowane są z części nasadowej (manubrium)[2], zwanej też trzoneczkiem lub rękojeścią[1] oraz odchodzących od niej dwóch ramion (dentes), z których każde zakończone jest wyrostkiem szczytowym (mucro). Ramiona i nasada widełek mogą być wyposażona w różnorodne kolce i szczecinki (setae). Niektóre części, jak i całe widełki mogą zanikać. Cechy te, jak i kształt wyrostków szczytowych mogą odgrywać ważną rolę w oznaczaniu skoczogonków[2].

W pozycji spoczynkowej widełki ułożone są poziomo pod ciałem i zaczepione o hamowidło. Mechanizm skoku polega na zwolnieniu widełek z hamowidła -widełki uderzają wówczas w podłoże wyrzucając skoczogonka do przodu, w powietrze[4][2].

Widełki skokowe u okazów martwych, przechowywanych w płynach konserwujących, uwalniają się z hamowidła i wyprostowują ku tyłowi ciała. Z tego względu za stronę brzuszną widełek przyjmuje się stronę skierowaną ku grzbietowi, gdy są one zaczepione o hamowidło, a za stronę grzbietową tę, która w pozycji spoczynkowej zwrócona jest ku podłożu[2].

Ramiona

Ramiona (dentes) są u wielu grup dobrze rozwinięte. Mogą być 2, 3 lub więcej razy dłuższe niż nasada przez co sięgać mogą w stanie spoczynku do cewki brzusznej. Są pierwotnie jednoczłonowe, ale mogą być wtórnie podzielone na 2 człony jak u łuśniczkowatych (Tomoceridae) i Neelidae. Strona brzuszna ramion pokryta jest zwykle krótkimi szczecinkami, a czasem także łuskami, zaś strona grzbietowa może być karbowana, pokryta wzgórkami, ziarnami skórnymi lub gładka[2].

Wyrostek szczytowy

Wyrostek szczytowy (mucro) może mieć różny kształt. Najczęściej jest on krótki i wyposażony w zęby. Na jego końcu znajduje się ząb wierzchołkowy (dens apicalis), a dalej w jednej linii prostej ząb przedszczytowy (dens anteapicalis). U nasady leżą po jednej lub obu stronach zęby przypodstawowe zwane też zębami proksymalnymi (dens proximales). Ponadto rzadziej pojawić się może piąty ząbek. W przypadkach gdy ząb przedszczytowy zanika ząb szczytowy przyjmuje kształt sierpowaty. Po bokach wyrostka znajdują się listewki o różnego rodzaju brzegach, niekiedy tak rozrośnięte, że przyjmują łódkowaty kształt. U niektórych rodzin, np. łuśniczkowatych i Cyphoderidae grzbietowa strona wyrostka posiada ciernie[2].

W przypadku redukcji widełek skokowych wyrostki szczytowe zlewać się mogą z ramionami tworząc jednolity mucrodens[2].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000, s. 21–22.
  2. ↑ a b c d e f g h i Jan Stach: Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. II: Skoczogonki - Collembola. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1955, s. 15–16.
  3. ↑ a b Cyrille A. D’Haese. Homology and morphology in Poduromorpha (Hexapoda, Collembola). „Eur. J. Entomol.”. 101, s. 385–407, 2003. 
  4. ↑ a b Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalne, systematyki i filogenezy. Wyd. 3. Warszawa: PWN, 2005, s. 560.