Związek Obrońców Wolności

Związek Obrońców Wolności – polska organizacja młodzieżowa działająca na terenie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w latach 1945–1948.

Historia

Organizacja powstała w 1945 r. na ziemiach wcielonych do ZSRR po II wojnie światowej. Jej założycielem był Zygmunt Stachowicz ps. „Żmudzin”, zastępcami Ryszard Snarski ps. „Soroka” i Leonard Kronkiewicz ps. „Topola”. Członkowie organizacji korzystali z opieki duchowej siedmiu księży katolickich, którym przewodził ks. Wacław Jaziewicz ps. „Żuraw”^[1].

Organizacja nie stawiała sobie celów związanych z działalnością bojową. Zajmowała się umacnianiem świadomości narodowej Polaków na ziemiach włączonych do ZSRR poprzez organizację tajnego nauczania (w zakresie języka polskiego, historii Polski i religii), opiekę nad miejscami historycznymi oraz wspieranie polskiej ludności poprzez udzielanie pomocy materialnej i wsparcia dla rodzin osób aresztowanych^[2]. Komórki organizacji powstały w kilku miastach Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Pierwszymi członkami ZOW byli uczniowie liceów i szkół zawodowych, trafiali tam zarówno mieszkańcy miast jak i wiosek, osoby pochodzące z rodzin robotników, kolejarzy i inteligencji. Członkami organizacji byli również Białorusini^[3].

Komórki ZOW istniały w Brześciu i w Kobryniu, gdzie liczyły po ok. 40 członków. W Baranowiczach do ZOW przystąpiło ok. 12 osób. Ponadto komórki ZOW działały w Peliszczach, Załuziu, Horodcu, Nieświeżu i Niedźwiedzicy. W latach działalności ZOW przez jego szeregi przewinęło się ok. 200 osób^[4].

Dekonspiracja ZOW nastąpiła w 1948 r., jej członkowie zostali aresztowani przez NKWD. Wielu z nich zostało skazanych przez Wojenny Trybunał Wojsk Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Białoruskiego Okręgu Wojskowego na kary 25 lat pobytu w łagrach m.in. w Workucie i na 5 lat pozbawienia praw obywatelskich. Aresztowania i procesy sądowe członków ZOW trwały do 1952 r. Podczas pobytu na zesłaniu członkowie ZOW nie rezygnowali z oporu wobec władz sowieckich. Włączali się do akcji strajkowych na Workucie, Kołymie czy Norylsku. Część z nich zginęła podczas pobytu na zesłaniu. Udokumentowane są przypadki śmierci Jeremiego Odyńskiego i Jana Preuznera, którzy zostali zastrzeleni 27 sierpnia 1953 r. podczas próby ucieczki z kopalni nr 40 w Workucie. Po śmierci Józefa Stalina Członkowie ZOW zostali amnestionowani i pozwolono im na powrót do Brześcia i okolic. Część z uwolnionych działaczy wyjechała do Polski, niektórzy z nich zdecydowali się na pozostanie na terenach BSRR^[5].

Śmierć Jeremiego Odyńskiego została upamiętniona na poświęconej mu tablicy pamiątkowej umieszczonej w krużganku kościoła św. Antoniego przy ul. Senatorskiej w Warszawie^[5].

Przypisy

Bibliografia

• Sławomir Poleszak (red.), Atlas polskiego podziemia niepodległościowego = The atlas of the independence underground in Poland : 1944-1956, Warszawa Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2020, ISBN 978-83-8229-085-1, OCLC 1257887849 .
• Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski. Ostatni obrońcy kresów północno-wschodnich. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. 1-2/2009, styczeń-luty 2009. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 1641-9561. OCLC 985471155.