Zygmunt Gloger

Zygmunt Gloger

Data i miejsce urodzenia	3 listopada 1845 Tybory-Kamianka
Data i miejsce śmierci	16 sierpnia 1910 Warszawa
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Zygmunt Gloger herbu Prus II, ps. „Pruski”^[1], Prus, Ziemianin, Sąsiad, Hreczkosiej^[2] (ur. 3 listopada 1845 w Tyborach-Kamiance, zm. 16 sierpnia 1910 w Warszawie)^[3] – polski historyk, archeolog, etnograf, folklorysta, krajoznawca.

Życiorys

Syn Jana i Michaliny z Woynów w wieku 14 lat zamieszkał w Jeżewie koło Tykocina, w XVIII-wiecznym dworze w nowo nabytym przez jego ojca majątku.

Kształcił się w Warszawie, gdzie w latach 1858–1863 uczęszczał do szkoły Jana Nepomucena Leszczyńskiego, a w roku 1867 ukończył Szkołę Główną. Na jego zainteresowania mieli wpływ Julian Bartoszewicz, historyk, literaturoznawca i encyklopedysta oraz Józef Ignacy Kraszewski, którzy bywali w majątku jego ojca.

W 1868 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim z zakresu historii i archeologii. Na jego dalszą pracę etnograficzną miał wpływ spotkany w Krakowie Wincenty Pol, a także Oskar Kolberg.

Od 1872 r. zamieszkał w majątku rodzinnym w Jeżewie, gdzie gospodarował na 1500-morgowym gospodarstwie. W 1883 r. ożenił się z Aleksandrą Jelską, córką etnografa i pisarza Aleksandra Jelskiego i bratanicą swego przyjaciela Michała Jelskiego. Mieli syna Stanisława i córkę Janinę^[2].

Pierwsze prace etnograficzne podjął już w 1867 r. Później odbywał wędrówki etnograficzne i archeologiczne po ziemiach Polski i Litwy. Swoje liczne zbiory gromadził w domu rządcy browarnego i murowanym lamusie. Po jego śmierci do 1939 r. mieściło się tu jego muzeum.

Gloger utrzymywał kontakty z wieloma ówczesnymi polskimi uczonymi i humanistami. W Jeżewie gościli m.in. etnograf Jan Aleksander Karłowicz, wspomniany już Julian Bartoszewicz, antropolog i etnograf Józef Tylko-Hryncewicz, folklorysta i przyjaciel z okresu studiów w Krakowie Michał Federowski oraz przyrodnik, pedagog i krajoznawca Wojciech Jastrzębowski. Przyjeżdżali propagatorzy nowoczesnego rolnictwa i sadownictwa: Brunon Dłużewski, Michał Girdwoyń i kolega z lat szkolnych Tymoteusz Łuniewski. Jeżewo odwiedzali także literaci: Henryk Sienkiewicz – kolega Glogera z warszawskiej Szkoły Głównej, Eliza Orzeszkowa czy krewna matki Zygmunta, poetka Narcyza Żmichowska. Bywali tu rysownicy: Michał Elwiro Andriolli – znajomy Glogera z Warszawy i Julian Maszyński – towarzysz jego wypraw krajoznawczych. Z muzyków przyjeżdżali do Jeżewa kompozytorzy Piotr Maszyński i Zygmunt Noskowski, a także wspomniany już skrzypek Michał Jelski^[2].

W 1893 r. Gloger wydzierżawił majątek, zostawiając sobie jedynie dwór z ogrodem i sadem. Pod koniec życia w 1906 zamieszkał w Warszawie, tam też po śmierci pierwszej żony ożenił się powtórnie z Kazimierą z Weissenbornów Wilczyńską. Po śmierci został pochowany na warszawskich Powązkach. 19 października 1911 roku jego zwłoki przeniesiono do nowego grobowca (kwatera 52-2-1/2)^[4] z pomnikiem wykonanym przez rzeźbiarza Czesława Makowskiego^[5]. Wyryto na nim napis: „Kochał przeszłość dla przyszłości”^[2][6].

Swoje zbiory zapisał w testamencie Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu, którego był jednym z założycieli i pierwszym prezesem, Towarzystwu Etnograficznemu, i Towarzystwu Bibliotek Publicznych w Warszawie oraz Muzeum Przemysłu i Rolnictwa.

Dzieła

Dziełem życia Glogera była Encyklopedia staropolska ilustrowana (1900–1903)^{[7][8][9][10]}, która nadal jest cennym przewodnikiem po kulturze staropolskiej. Inne ważniejsze prace: Obchody weselne^[11] (1869), Pieśni ludu^[12] (1892), Księga rzeczy polskich^[13](1896), Rok polski w życiu, tradycji i pieśni^[14] (1900). Dwie publikacje – Pieśni ludu oraz Encyklopedia staropolska ilustrowana ukazały się dzięki sfinansowaniu edycji przez Witolda Zglenickiego uzyskanych za pośrednictwem Kasy Mianowskiego. Śmierć autora przerwała w połowie drugiego tomu encyklopedyczne wydawnictwo Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce^[15][16] (1907–1909, litery A–L). Napisał około 800 prac i artykułów.

Dzieła Zygmunta Glogera dostępne online

• Obrzęd weselny polski z pieśniami i przemowami, Warszawa 1901
• Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, T. 1 i 2, Warszawa 1907-1909
• Dolinami rzek. Opisy podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy, Warszawa 1903
• Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903
• Encyklopedia staropolska, T. 1–4, Warszawa 1900–1903
• Księga rzeczy polskich, Lwów 1896
• Słownik rzeczy starożytnych, Kraków 1896
• Sen Ziemianina, Łomża 1910

Konkurs im. Zygmunta Glogera

Od 1983 roku łomżyńskie Społeczne Stowarzyszenie Prasoznawcze „Stopka” organizuje Konkurs im. Zygmunta Glogera. W konkursie przyznawane są nagroda i medal Zygmunta Glogera za szczególne osiągnięcia w badaniu, ochronie i rozwoju kultury. Wśród laureatów konkursu znalazły się takie osobistości polskiej humanistyki jak prof. Jan Miodek, Julian Krzyżanowski, Anna Kutrzeba-Pojnarowa, Czesław Hernas, Jadwiga Klimaszewska, Roman Reinfuss, Jacek Kolbuszewski, Dorota Simonides, Roch Sulima, Andrzej Strumiłło, Piotr Eberhardt. A także liczne grono pasjonatów i kontynuatorów dzieła Glogera w swoich „małych ojczyznach”. Konkurs glogerowski w ostatnich latach znalazł mocnego sojusznika w Ministerstwie Kultury oraz samorządzie. Kapitule konkursu przewodniczył do roku 2015 prof. Janusz Tazbir, a później – prof. Henryk Samsonowicz.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Utwory Zygmunta Glogera w serwisie Wolne Lektury
• Zygmunt Gloger – Starożytnik z Jeżewa. lomza.friko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-01)].
• Białowieża w Albumie
• Dzieła Zygmunta Glogera w bibliotece Polona