Hiltzaile berde

Hiltzaile berdea
Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Fungi
Klasea	Agaricomycetes
Ordena	Agaricales
Familia	Amanitaceae
Generoa	Amanita
Espeziea	Amanita phalloides Link, 1833
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuak	death cap mushroom (en)
Mikologia
orriak himenioan   txapel ganbila   himenioa askea da   hankak eraztuna eta bolba dauzka   espora zuriak dauzka   mikorrizak eratzen ditu   hilgarria da Oharra: ez fidatu soilik orri honetan ematen diren datuez perretxiko bat identifikatzeko orduan. Inolako zalantzarik izanez gero, kontsultatu aditu batekin.

Hiltzaile berde, kuleto berde, txapel biribil edo ilkorra (Amanita phalloides) Amanita generoan pozoitsuak diren perretxiko espezie bat da. ^[1]

Bere karpoforoaren kapelak, grisa edo berdea, ganbiletik zapalera, zuntzezko azaleko ertz leuna du. Oinaren kolorea antzekoa edo zurixka da. Bolbaren zabalera handia da (3-5 cm).

Bere izenak dioenez oso pozoitsua da. Pozoidura larrietako gehiengoaren eragilea da. Baditu bi motatako toxinak: falotoxinak eta amatoxinak. Espezie honetako toxina hilgarria alpha-amanitina da. Toxinak mina egiten die batez ere gibelari eta giltzurrunei. Askotan tratamendu bakarra organoaren transplantea da. Aski da 50 gramo jatea gizaki bat hiltzeko.

Klemente VII.a aita santua perretxiko mota hau jateagatik hil zen.

Bizilekua

Latifolioekin, pago, haritz eta hurritzekin, mikorrizak sortzen ditu lurzoru azidoetan. Europan eta Ipar Amerikan ageri da.

Deskribapena

Tamaina ertainetik handirako perretxikoa. 5etik 15 cm-ra arteko zabalerako kapela, hasieran borobila eta hemisferikoa, baina zahartuaz zabalduaz; horizka zurbila edo oliba-berdea; gainazal itsaskorra bustita dagoenean, haragi trinkoa, samurra eta zuria, eta zapore ez-bereizgarria.

Orri libreak (hanka edo kirtenera hurbiltzen diren orriak, baina ukitzen ez diotenak), kolore zuritik kremara, batzuetan tonu arrosa txiki batekin, pilatuta.

Kirtenak 8-15 cm luze eta 1-2 cm lodi; zigi-zagako marka finak ditu eta ezkata oliba-grisaxkak sakabanatuta.

Gona formako eraztuna, hauskorra, zintzilikarioa, zuria edo txapelaren kolorekoa, nahiko iraunkorra, baina aska daiteke.

Zaku bat bezalako bolba, zuria.

Erregistratutako giza heriotza gehien eragin dituen onddoa. Espezie toxikoa da eta ez da jangarria. Udazkenean hariztietan agertu ohi dena. Karlos VII.a enperadorea eta Klaudio enperadore erromatarra bezalako pertsonaiak perretxiko hau jateagatik hil zirela uste da.^[2]

Toxikotasuna

Heriotzaren onddoa ongi ezagutzen den onddo pozoitsua eta hilgarria da, kosta ahala kosta saihestu beharrekoa. Amatoxina izeneko konposatu toxiko arriskutsuak ditu. Intoxikazioaren lehen sintomak ondoez gastrointestinalak dira, ondoren, giltzurrun eta gibel gutxiegitasuna eta tratamendurik gabe, intoxikazioak heriotza eragin dezake.

Onddo toxiko hauek gizakiek kontsumitu ohi dituzten hainbat jangarrien antzekoak dira, eta horrek intoxikazio arriskua areagotzen du.

Amatoxinak, onddo hauetan dauden toxinak, termoegonkorrak dira: beroak eragindako aldaketei aurre egiten diete, beraz, efektu toxikoak ez dira beroarekin murrizten.

Onddo pozoitsuenetako bat da. Uste da onddo baten erdiak bakarrik, gizaki heldu bat hiltzeko adina toxina duela.^[3]

Sasoia eta lekua

Amanita phalloides zuhaitzen sustraietan eta inguruko lurrean hazten da; batez ere udazkenean garatzen da, baso mota guztietan, baina bereziki ugaria da Quercus espezietako basoetan (arteak, artelatzak eta haritzak). Bakarrik edo talde txikietan. Udazkeneko espeziea da, baina ez da harritzekoa uda amaieratik azaro amaiera arte agertzen ikustea.

Europa osoan, Amerikan eta Asiako zati batean ateratzen da.^[4]

Nahasmen arriskua

Kapelaren kolorearen arabera, Russula virescens eta Tricholoma sejunctum perretxikoekin nahas daiteke, baina ez daukate ez bolbarik eta ez eraztunik.

Intoxikazioak

1._ Gredos mendilerroko haraneko Cuevas del Valle herrian, perretxiko zale arruntek, gurasoek eta aitona-amonek jan zituzten perretxikoak jaten zituzten, aurrekoen ohitura jarraiki, eta denetarik jaten zuten “euskaldunen” teknika berriaz mesfidati ziren, baina azken batean, halako inbidia bat zuten, eta herrikide migrarien pare jarri nahi zuten, eta lehen urratsak ematen hasi ziren, nahiz eta okerrak izan, 1984an Rufino eta Eulogio Rodriguez Gonzalez anaiei gertatu zitzaien bezala.

Beraiek kontatzen dute: “Begira Eulogio, euskaldunek eraztundun perretxiko denak jaten dituzte” “ zergatik hainbeste burugogorkeri eta mesfidantza, probatuko ditugu gaztainondo zaharraren ondoan atera diren perretxiko eder hauek? Esan eta egin, aukeratutako hiru ale saskian sartu zituzten, bolba eta eraztun ikusgarriekin eta kapelan oliba berde kolore ikaragarriekin. Amak prestatu egin zien eta oso gustura jan zituzten, jan eta 9 ordura hasi ziren sintomak. Rufinok ez zuen zalantzarik izan: Perretxikoak izan dira! 48 ordura Rufinok perretxiko zati bat botatzen du eta papera berdez zikintzen du. Medikuen zalaparta ikaragarria da. ZIUn 5 egun ematen dituzte etengabe dialisian, mirariz baina hobetu egiten dira. Pixkanaka, beren perretxiko tradizionaletara itzuli ziren, gurasoek eta aitona-amonek jan zituztenetara, inolako arriskurik gabe.^[5]

Banaketa-eremua

Europa, Ipar Afrika, Mendebaldeko Asia. Ipar Amerikan, Ekialdeko eta Hegoaldeko Afrikan, Hego Amerikan, Australian eta Zeelanda Berrian sartua.

Etimologia

Amanita grekotik dator eta Zilizia eta Siria arteko mendiari egiten dio erreferentzia, han oso ugariak ziren eta. Grezieraz beste esanahi bat ere badu, perretxikoa, kontzeptu orokor gisa.

Phalloides ere grekotik dator eta bere garapenaren lehen zikloetan duten forma falikoari dagokio.^[6]

Galeria

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Erreferentziak

Kanpo estekak

• Datuak: Q188643
• Multimedia: Amanita phalloides / Q188643
• Espezieak: Amanita phalloides