Łosoś szlachetny

Łosoś szlachetny
Salmo salar[1]
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

promieniopłetwe

Rząd

łososiokształtne

Rodzina

łososiowate

Rodzaj

Salmo

Gatunek

łosoś szlachetny

Synonimy
  • Salmo brevipes Smitt, 1882
  • Salmo caerulescens Schmidt, 1795
  • Salmo fario var. samulus Walbaum, 1792
  • Salmo gloverii Girard, 1854
  • Salmo goedenii Bloch, 1784
  • Salmo gracilis Couch, 1865
  • Salmo hamatus Cuvier, 1829
  • Salmo hardinii Günther, 1866
  • Salmo nobilis Olafsen, 1772
  • Salmo nobilis Pallas, 1814
  • Salmo ocla Nilsson, 1832
  • Salmo renatus Lacepède, 1803
  • Salmo rilla Lacepède, 1803
  • Salmo salar brevipes Smitt, 1882
  • Salmo salar brevipes relictus Berg, 1932
  • Salmo salar europaeus Payne, Child & Forrest, 1971
  • Salmo salar lacustris Hardin, 1862
  • Salmo salar nobilis Smitt, 1895
  • Salmo salar ouananiche McCarthy, 1894
  • Salmo salar saimensis Seppovaara, 1962
  • Salmo salar sebago Girard, 1853
  • Salmo salar tasmanicus Johnston, 1889
  • Salmo salmo Valenciennes, 1848
  • Salmo salmulus Walbaum, 1792
  • Salmo sebago Girard, 1853
  • Salmo strom Bonnaterre, 1788
  • Trutta relicta Malmgren, 1863
  • Trutta salar (Linnaeus, 1758)
  • Trutta salar relicta Malmgren, 1863
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

najmniejszej troski
Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Łosoś szlachetny[3], łosoś atlantycki[3], łosoś pospolity[4], łosoś europejski[5], łosoś[6] (Salmo salar) – ryba z rodziny łososiowatych (Salmonidae).

Występowanie

W północnej części Atlantyku, w rzekach Ameryki Północnej, w Europie od Portugalii po Morze Białe, Północne i Bałtyk. W jeziorach Ładoga i Onega tworzy formy wyłącznie słodkowodne.

Wygląd

Łosoś szlachetny

Dorasta do 150 cm długości i 24 kg masy ciała. Według ustnych przekazów łososie z populacji drawskiej (zwane również królewskimi) osiągały 150 cm i aż 46 kg masy. Łuski drobne, mocno osadzone. Linia boczna dobrze widoczna. Na linii grzbietu występuje mała, czerwono-szara płetwa tłuszczowa (charakterystyczna dla łososiowatych). Głowa z wielką i silnie uzębioną paszczą. Podczas tarła samce zmieniają ubarwienie na czerwonawe, a żuchwa przybiera kształt haka. Młode mają na bokach ciemne i czerwone plamki. Osobniki dorosłe mają nieregularne czarne plamy na górnej połowie ciała.

Odżywianie

Łosoś jest rybą drapieżną. Początkowo żywi się skorupiakami planktonowymi i larwami owadów, później mniejszymi rybami oraz skorupiakami.

Rozród

Wykluwająca się larwa łososia

Typowa ryba anadromiczna tzn. wędrująca na czas rozrodu z mórz do rzek. W czasie tej wędrówki łososie kierują się zapachem wody w miejscu, w którym przyszły na świat. W trakcie przekraczania granicy wód słodkich i słonych dokonują się w ich organizmach zmiany biochemiczne i fizjologiczne. W trakcie wędrówki nie pobierają pokarmu. Tarło odbywa się jesienią, w zimnej, dobrze natlenionej wodzie o silnym prądzie. Ikra w liczbie do 30 000 ziaren (o średnicy 4–7 mm) jest składana do jamek wygrzebanych przez samicę w piaszczystym lub kamienistym dnie. Larwy wykluwają się wiosną. Mają one długość około 2 cm. Okres resorpcji woreczka żółtkowego trwa około 40 dni. Po tarle wiele osobników ginie. Osobniki młode spędzają w rzekach 2–3 lata, następnie wędrują do morza, przybierają wtedy barwę szarozieloną na grzbiecie i srebrzystobiałą na bokach i brzuchu (tzw. stadium smolt). W morzu spędzają kolejne 2–3 lata, po czym wracają do tej samej rzeki na tarło.

Zagrożenia i ochrona

Zagrożeniami dla łososi w czasie wędrówki są zapory wodne. Niegdyś liczny w rzekach dorzecza Odry i Wisły. Populacja łososia w polskich rzekach całkowicie wyginęła w połowie lat 80. XX w. Było to związane z zanieczyszczeniem tarlisk spowodowanym odmulaniem zbiornika Kamienna na rzece Drawie w dorzeczu Odry (1981–1983, zamulenie tarlisk utrzymywało się do jesieni 1985)[7]. Przegradzanie i pogarszająca się jakość wód Drawy stanowiło poważne zagrożenie dla tej ostatniej ostoi polskiego łososia. Ostatnie tarlaki obserwowano w Drawie w 1985, ostatnie łososie w stadium parr złowiono w 1987. Na wiślańską populację łososia katastrofalny wpływ miało wybudowanie zapory we Włocławku.

W 1995 rozpoczęto program restytucji łososia w polskich rzekach, materiał zarybieniowy pozyskano z łotewskiej rzeki Dźwiny. W 1997 stwierdzono w Drawie obecność gniazd tarłowych. Mimo sukcesu, obecny w polskich rzekach łosoś nadal jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem, znaczącą poprawę sytuacji może zapewnić jedynie dalsza wyraźna poprawa jakości wód, udrożnienie rzek, udostępnienie tarlisk, racjonalna polityka rybacka oraz walka z kłusownictwem.

Wartości odżywcze

Na uwagę zasługuje znaczna ilość różnorodnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (dane na 100 g):[8]

Wartość odżywcza
Łosoś świeży
(100 g)
Wartość energetyczna 842 kJ (201 kcal)
Białka 19,9 g
szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 43% 43% 43% 43%
M 36% 36% 36% 36%
Węglowodany 0,0 g
Tłuszcze 13,6 g
szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 2,94 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone 5,52 g
Wielonienasycone 4,79 g
omega-3 4,04 g
α-Linolenowy (ALA) 0,55 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 50% 50% 50% 50%
M 34% 34% 34% 34%
omega-6 0,75 g
Linolowy (LA) 0,45 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 3,8% 3,8% 4,1% 4,1%
M 2,6% 2,6% 3,2% 3,2%
Woda 65,5 g
szczegółowe informacje
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 2,4% 2,4% 2,4% 2,4%
M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8%
Witaminy
Witamina C 1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
M 1,1% 1,1% 1,1% 1,1%
Tiamina (B1) 0,23 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 21% 21% 21% 21%
M 19% 19% 19% 19%
Ryboflawina (B2) 0,17 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 15% 15% 15% 15%
M 13% 13% 13% 13%
Niacyna (B3) 7,5 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 54% 54% 54% 54%
M 47% 47% 47% 47%
Witamina B6 0,98 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 75% 75% 65% 65%
M 75% 75% 58% 58%
Foliany 0,026 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 6,5% 6,5% 6,5% 6,5%
M 6,5% 6,5% 6,5% 6,5%
Kobalamina (B12) 0,005 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 208% 208% 208% 208%
M 208% 208% 208% 208%
Witamina A 0,041 mg RAE
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 5,9% 5,9% 5,9% 5,9%
M 4,6% 4,6% 4,6% 4,6%
Witamina D 0,013 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 87% 87% 87% 65%
M 87% 87% 87% 65%
Witamina E 2,33 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 16% 16% 16% 16%
M 16% 16% 16% 16%
Makroelementy
Fosfor 266 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 38% 38% 38% 38%
M 38% 38% 38% 38%
Wapń 13 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,3% 1,3% 1,1% 1,1%
M 1,3% 1,3% 1,3% 1,1%
Magnez 29 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 9,4% 9,1% 9,1% 9,1%
M 7,3% 6,9% 6,9% 6,9%
Potas 371 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 7,9% 7,9% 7,9% 7,9%
M 7,9% 7,9% 7,9% 7,9%
Sód 51 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 3,4% 3,4% 3,9% 4,3%
M 3,4% 3,4% 3,9% 4,3%
Mikroelementy
Jod 0,044 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 29% 29% 29% 29%
M 29% 29% 29% 29%
Żelazo 1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 5,6% 5,6% 13% 13%
M 13% 13% 13% 13%
Miedź 0,06 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 6,7% 6,7% 6,7% 6,7%
M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7%
Cynk 0,8 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 10% 10% 10% 10%
M 7,3% 7,3% 7,3% 7,3%
Mangan 0,02 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,1% 1,1% 1,1% 1,1%
M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9%
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]
Wartość odżywcza
Łosoś wędzony
(100 g)
Wartość energetyczna 394 kJ (94 kcal)
Białka 22,1 g
szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 48% 48% 48% 48%
M 39% 39% 39% 39%
Węglowodany 0,0 g
Tłuszcze 0,5 g
szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 0,1 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone 0,03 g
Wielonienasycone 0,2 g
omega-3 0,18 g
α-Linolenowy (ALA) 0,0 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
omega-6 0,02 g
Linolowy (LA) 0,0 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witaminy
Witamina C 0,0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Tiamina (B1) 0,05 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5%
M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2%
Ryboflawina (B2) 0,1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 9,1% 9,1% 9,1% 9,1%
M 7,7% 7,7% 7,7% 7,7%
Niacyna (B3) 2,5 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 18% 18% 18% 18%
M 16% 16% 16% 16%
Witamina B6 0,22 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 17% 17% 15% 15%
M 17% 17% 13% 13%
Foliany 0,001 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3%
M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3%
Kobalamina (B12) 1,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 41 667% 41 667% 41 667% 41 667%
M 41 667% 41 667% 41 667% 41 667%
Witamina A 0,004 mg RAE
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6%
M 0,4% 0,4% 0,4% 0,4%
Witamina D 0,001 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 6,7% 6,7% 6,7% 5,0%
M 6,7% 6,7% 6,7% 5,0%
Witamina E 0,2 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
Makroelementy
Fosfor 262 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 37% 37% 37% 37%
M 37% 37% 37% 37%
Wapń 20 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 2,0% 2,0% 1,7% 1,7%
M 2,0% 2,0% 2,0% 1,7%
Magnez 15 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 4,8% 4,7% 4,7% 4,7%
M 3,8% 3,6% 3,6% 3,6%
Potas 300 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 6,4% 6,4% 6,4% 6,4%
M 6,4% 6,4% 6,4% 6,4%
Sód 1170 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 78% 78% 90% 98%
M 78% 78% 90% 98%
Mikroelementy
Jod b.d mg
Żelazo 1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 5,6% 5,6% 13% 13%
M 13% 13% 13% 13%
Miedź 0,06 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 6,7% 6,7% 6,7% 6,7%
M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7%
Cynk 0,53 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 6,6% 6,6% 6,6% 6,6%
M 4,8% 4,8% 4,8% 4,8%
Mangan 0,02 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,1% 1,1% 1,1% 1,1%
M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9%
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]

Filatelistyka

Poczta niemiecka wyemitowała 2 stycznia 2014 r. znaczek pocztowy z motywem łososia szlachetnego o wartości 45 eurocentów. Autorem projektu znaczka był Jens Müller z Düsseldorfu[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Salmo salar, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
  2. ↑ Salmo salar, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species  (ang.).
  3. ↑ a b G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
  4. ↑ Maciej Kowalkowski: Niesamowite wędrówki łososi. club.fishermann.pl, 2012-09-29. [dostęp 2013-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  5. ↑ Łosoś europejski. encyklopedia.interia.pl. [dostęp 2013-02-14].
  6. ↑ Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982. ISBN 83-215-2103-7.
  7. ↑ Ryszard Bartel. Ryby dwuśrodowiskowe, ich znaczenie gospodarcze, program restytucji tych gatunków. „Supplementa ad Acta Hydrobiologica”. 3, s. 37–55, 2002. ISSN 1643-3157. , Za: Łosoś atlantycki. salmon.pl. [dostęp 2017-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-22)]. (pow.: Chełkowski 1986)
  8. ↑ a b c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 254.271. ISBN 978-83-200-5311-1.
  9. ↑ a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  10. ↑ Wiederansiedlung von Fischarten-Lachs. www.bundesfinanzministerium.de. [dostęp 2018-05-27]. (niem.).

Bibliografia

  • Salmo salar. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 19 września 2009]
Kontrola autorytatywna (takson):
  • LCCN: sh85116821
  • GND: 4033961-0
  • BnF: 11967402k
  • BNCF: 55922
  • NKC: ph115176
  • J9U: 987007553584805171
  • LNB: 000264467
Encyklopedia internetowa:
Identyfikatory zewnętrzne:
  • BioLib: 128143
  • EoL: 206776
  • GBIF: 7595433
  • identyfikator iNaturalist: 48648
  • ITIS: 161996
  • NCBI: 8030