Adolf Pawiński

Data i miejsce urodzenia

7 czerwca 1840
Zgierz

Data i miejsce śmierci

23 sierpnia 1896
Grodzisk Mazowiecki

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie

Zawód, zajęcie

historyk, archiwista

Tytuł naukowy

profesor zwyczajny

Alma Mater

Petersburski Uniwersytet Państwowy,
Uniwersytet Dorpacki

Rodzice

Jan Pawiński

Małżeństwo

Aniela Moldenhawer

Dzieci

Maria Chrostowska

Krewni i powinowaci

Aleksander Moldenhawer (szwagier)
Bronisław Chrostowski (zięć)

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty w Wikiźródłach

Adolf Stanisław Pawiński (ur. 7 czerwca 1840^[1]^[2] w Zgierzu, zm. 24 sierpnia 1896 w Grodzisku Mazowieckim)^[2] – polski historyk, archiwista, docent Szkoły Głównej Warszawskiej i profesor historii powszechnej Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego^[2].

Życiorys

Adolf Pawiński urodził się jako drugi z czworga dzieci Jana Pawińskiego. Jego ojciec pochodził ze Słupcy i był właścicielem niewielkiej farbiarni w Zgierzu. Matka Amalia Franciszka Kunegunda (z domu Kronow) była córką posesora dzierżawnego dóbr głowieńskich^[2]^[3]. Szkołę podstawową ukończył w Zgierzu, natomiast średnią w Piotrkowie Trybunalskim. Wraz z kolegami założył wówczas Towarzystwo Literackie, w ramach którego uczniowie czytali książki oraz podejmowali własne próby literackie. Do towarzystwa tego należało 8-10 uczniów w tym późniejszy pisarz, etnograf oraz slawista Bronisław Grabowski, autor studiów dotyczących ekonomii M. E. Trepka oraz filozof, tłumacz i encyklopedysta Henryk Struve^[4].

Początkowo chciał zostać księdzem, ale w Piotrkowie postanowił poświęcić się karierze naukowej. Znalazł się w gronie 12 wybitnych uczniów, którzy otrzymali rządowe stypendium przyznane przez kuratorium warszawskiego okręgu naukowego dzięki czemu w 1859 rozpoczął studia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Petersburskiego. Tam brał czynny udział w ruchu studenckim^[5]. Zajmował się kontaktami pomiędzy polskimi studentami w Petersburgu i w Dorpacie. W lutym 1861 w Warszawie uczestniczył w zjeździe delegatów polskich studentów uniwersytetów rosyjskich, który był reakcją na zamknięcie Uniwersytetu Petersburskiego w wyniku zamieszek studenckich w tymże roku. W lutym 1862 Pawiński przeniósł się na Uniwersytet Dorpacki, gdzie został przyjęty do korporacji akademickiej Konwent Polonia^[6].

W 1864 otrzymał stopień kandydata nauk. W tym samym roku Teodor Witte^[7], dorpatczyk, przyznał Pawińskiemu dwuletnie stypendium na studia zagraniczne. Najpierw wyjechał do Berlina, gdzie spotykał Rankego. Później słuchał wykładów Jaffego i Droysena. Następnie udał się do Getyngi, gdzie pod okiem Waitza uzyskał doktorat w dziedzinie genezy ustroju średniowiecznych komun włoskich^[8].

W 1868 po powrocie do Polski został docentem Szkoły Głównej w Warszawie i jednocześnie otrzymał płatną pracę w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie.

W Petersburgu, w 1871, po przedstawieniu rozprawy o Słowianach połabskich uzyskał stopień doktora historii powszechnej, po czym mianowano go profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Carskiego w Warszawie (po zamknięciu Szkoły Głównej).

W 1875 objął kierownictwo Archiwum Głównego oraz otrzymał nominację na profesora zwyczajnego. W 1876 Moskiewskie Towarzystwo Archeologiczne wybrało go na swojego członka czynnego^[9].

Od 1891 roku członek czynny zagraniczny Wydziału historyczno-filozoficznego Akademii Umiejętności^[10]. W 1876 roku został członkiem Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego^[11].

Pawiński współredagował „Bibliotekę Warszawską”, był również współzałożycielem pisma „Ateneum”, a także współpracownikiem Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej oraz wielu czasopism. Kierował Sekcją Czytelni przy Towarzystwie Dobroczynności. Był również współtwórcą Towarzystwa Kolonii Letnich.

Żoną Adolfa Pawińskiego była Aniela Moldenhawer (1848–1909) z którą miał syna Stanisława (1872-1913)^[12] i córkę Marię (1875–1934), a jego zięciem był Bronisław Chrostowski (1852-1923, lekarz^[13], związany z Otwockiem^[14]).

Adolf Pawiński został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 207–VI–25/27)^[15]^[16].

Publikacje (wybór)

Źródła dziejowe
- Skarbowość w Polsce i jej dzieje za Stefana Batorego
- Stefan Batory pod Gdańskiem w 1576-77
- Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym
  - Mazowsze (1894)
  - Wielkopolska t.1 t.2
  - Małopolska t.1 t.2
Rządy sejmikowe w Polsce, 1572-1795: na tle stosunków województw kujawskich (1888)
Sejmiki ziemskie: początek ich i rozwój aż do ustalenia się udziału posłów ziemskich w ustawodawstwie sejmu walnego 1374-1505 (1895)
O pojednaniu w zabójstwie: według dawnego prawa polskiego
Jana Ostroroga żywot i pismo O Naprawie Rzeczypospolitej: Studyum z literatury politycznej XV wieku
Hiszpania. Listy z podróży (1881) t.1, t.2
Portugalia: listy z podróży
Dzieje zjednoczenia Ormian polskich z Kościołem Rzymskim w XVII wieku, z dwóch rękopisów, z włoskiego i łacińskiego w przekładzie polskim
Polabskie slaviâne: istoričeskoe izsledovanie
W sprawie o narodowość Kopernika: Objaśnienia ku uczczeniu 400-nej rocznicy urodzin Kopernika w d. 19 lutego 1873
Młode lata Zygmunta Starego
Anna, księżna Mazowiecka
Ostatnia księżna mazowiecka: obrazek z dziejów XVI wieku

Upamiętnienie

Od 1960 jest patronem jednej z warszawskich ulic^[17]^[18].
W kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa Oblubieńca w Warszawie znajduje się tablica epitafijna ku czci Adolfa Pawińskiego.
Jest patronem jednej z ulic w Zgierzu

Przypisy

↑ W dostępnych źródłach jako data ur. Adolfa Pawińskiego widnieje 7 maja 1840. Data czerwcowa pochodzi z aktu urodzenia Adolfa Pawińskiego, który znajduje się w Archiwum Państwowym w Łodzi, Akta USC par. rzym.-kat. w Zgierzu, 1840.
↑ ^a ^b ^c ^d Zakrzewski 1897 ↓.
↑ Szerzej na ten temat w: R. Peterman, Przyczynek genealogiczny Adolfa Pawińskiego, Prace i Materiały Muzeum Miasta Zgierza, tom III-IV, 1998-2002, s. 345–349, ISBN 83-905311-1-9.
↑ Zakrzewski 1897 ↓, s. 13.
↑ Zakrzewski 1897 ↓, s. 12.
↑ Album Polonorum – spis członków korporacji akademickiej Konwent Polonia, tom I, 1828-1940. konwentpolonia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]..
↑ Teodor Witte (1823-), był absolwentem i doktorem prawa Uniwersytetu Dorpackiego. Od 1855 był wykładowcą, a potem profesorem prawa cywilnego w Szkole Prawa w Petersburgu. W 1862 został kuratorem Okręgu Naukowego Kijowskiego. Do Warszawy został przeniesiony w 1864 r. Stanowisko kuratora Okręgu Naukowego Warszawskiego piastował w latach 1867–1879. Tadeusz Manteuffel, Centralne władze oświatowe na terenie b. Królestwa Kongresowego (1807-1915).
↑ Zakrzewski 1897 ↓, s. 19.
↑ Zakrzewski 1897 ↓, s. 38.
↑ Skład Akademii. Zmarli Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie, Rok 1896/7 s. 34.
↑ Maria Blombergowa, Polscy członkowie Cesarskiego Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego (1864-1914), w: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 25/3 (1980) s. 548–549.
↑ Stanisław Jan Pawiński. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-05-01].
↑ Bronisław Chrostowski. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-05-01].
↑ Chrostowski Bronisław (1852-1923). [dostęp 2015-05-01].
↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
↑ Cmentarz Stare Powązki: PAWIŃSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2015-05-01] .
↑ Pawińskiego Adolfa. [dostęp 2013-03-15].
↑ Praca zbiorowa pod redakcją Grażyny Kieniewiczowej i AlinyP.G.K.A. Sokołowskiej Praca zbiorowa pod redakcją Grażyny Kieniewiczowej i AlinyP.G.K.A., Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic warszawskich, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968, s. 136 .

Bibliografia

Wincenty Zakrzewski: Adolf Pawiński, 1840-1896: zarys dziejów żywota i pracy. Petersburg: Nakładem Księgarni K. Grendyszyńskiego, 1897. [dostęp 2020-01-05].
Szczepan Mikołajczyk: Wybitni Zgierzanie – z urodzenia i z wyboru. [dostęp 2013-03-15].
A. Rembowski. Ś.P. Adolf Pawiński. „Tygodnik Ilustrowany”. 35, s. 679–680, 17 sierpnia 1896. [dostęp 2013-03-15].
Adolf Stanisław Pawiński. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-05-01].