Andriej Rublow

Zobacz też: inne znaczenia.

Andriej Rublow

Андрей Рублёв

Data urodzenia	ok. 1360
Data i miejsce śmierci	29 stycznia 1430 (prawdopodobnie) Monaster Spaso-Andronikowski, Moskwa
Dziedzina sztuki	literatura, malarstwo religijne
Ważne dzieła
Trójca Święta, Przemienienie, Matka Boska Włodzimierska, Chrystus Pantokrator
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Andriej Rublow, ros. Андрей Рублёв (ur. ok. 1360, zm. prawdopodobnie 29 stycznia 1430) – ruski mnich, święty Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, artysta malarz. Tworzył ikony, freski, miniatury oraz ilustracje do manuskryptów^[1][2][3]. Jego twórczość wywarła znaczny wpływ na malarstwo ikoniczne i była naśladowana przez innych artystów, jest uważany za najwybitniejszego przedstawiciela moskiewskiej szkoły pisania ikon^[4][5]. Podczas Soboru Stu Rozdziałów, zwołanego w Moskwie w 1551 roku, ikonografom zalecono wzorowanie się na stylu Rublowa^[6]. Część prac artysty nie zachowała się, większość znajduje się w zbiorach Galerii Tretiakowskiej w Moskwie.

Życiorys

Lata młodzieńcze

Urodził się w środkowej części obecnej Rosji w ziemi rostowsko-suzdalskiej (obecnie tzw. Podmoskowie) między 1360 a 1370 rokiem. Dokładna data jego urodzin nie jest znana, tak samo jak miejsce jego urodzin oraz środowisko, z którego się wywodził. Istnieją źródła, wedle których urodził się w miasteczku Siergijew Posad (ros. Сергиев Посад) niedaleko od Moskwy^[7], w którym obecnie znajduje się ulica Rublowa, upamiętniająca artystę^[8]. Zazwyczaj jako rok jego urodzin podawany jest 1360 lub 1365^[9].

Przydomek „Rublow” mógł pochodzić od staroruskiego słowa oznaczającego narzędzie używane do garbowania skóry, co wskazywałoby na pochodzenie artysty z rodziny rzemieślniczej^[10].

Prawdopodobnie śluby zakonne złożył w Ławrze Troicko-Siergijewskiej w młodym wieku. Tam też przyjął zakonne imię Andrzej. Data powyższych wydarzeń nie jest znana^[11]. Pierwsze źródło pisane dotyczące Rublowa pochodzi z 1405 roku i odnosi się do jego prac w Soborze Zwiastowania na Kremlu^[11][10].

Twórczość

Był uczniem św. Sergiusza z Radoneża i Teofana Greka^[11]. Brak źródeł pisanych powoduje, że chronologia jego prac ustalana jest przez ich analizę stylistyczną.

Pod koniec XIV wieku ilustrował miniaturami „Ewangeliarz Chitrowa”^[9]. Za pierwsze dzieło Rublowa uznaje się freski w soborze Zaśnięcia Matki Bożej na Gorodku w Zwieniogorodzie (ok. 1400 rok), zachowane do dziś w niewielkich fragmentach.

Wraz ze swoimi mistrzami, Teofanem Grekiem i Prochorem z Gorodca, dekorował Sobór Zwiastowania na Kremlu w 1405 roku^[9][1]. W 1408 razem z mnichem Danielem Czarnym wykonał freski do soboru Zaśnięcia Matki Bożej we Włodzimierzu nad Klaźmą^[1]. Z tych prac zachowają się fragmenty z zachodniej części cerkwi oraz dwa rzędy ikon z ikonostasu. W latach 1410-1420 ponownie pracował w Zwienigorodzie. Zachowały się trzy ikony z rzędu Deesis i freski soboru Narodzenia Matki Boskiej klasztoru Sawino-Starożewskiego, ocalałe we fragmentach.

Na początku lat dwudziestych XV wieku mnisi Daniel Czarny i Andriej Rublow z uczniami zostali zaproszeni do malowania fresków w odbudowanym kamiennym soborze Św. Trójcy w Ławrze. Malowidła nie zachowały się, lecz przetrwał do naszych czasów ikonostas, najstarszy zachowany zabytek tego typu. Po zakończeniu prac Rublow wyjechał do Monasteru Spaso-Andronikowskiego w Moskwie^[1], gdzie namalował freski w soborze Obrazu Zbawiciela Nie Ludzką Ręką Uczynionego, z których pozostały tylko niewielkie fragmenty. Niektóre źródła podają, że był on również współtwórcą architektury świątyni.

Zmarł około 1430 roku (prawdopodobnie 29 stycznia 1430 roku^[9][12]) i został pochowany w monasterze Spaso-Andronikowskim w Moskwie.

Kwestie nieustalone

Z uwagi na skąpy materiał źródłowy niektóre kwestie dotyczące życia i twórczości artysty pozostały nieustalone. Rublow nie podpisywał się pod swoimi dziełami^[13], co sprawiło, że autorstwo niektórych jest sporne.

Istnieje (niepotwierdzona) hipoteza, wedle której w Soborze Zwiastowania w Moskwie artysta sporządził autoportret na jednym z fresków i nadał obliczu Judasza Iskarioty swoje rysy twarzy^[5][14][15]. Pierwsze miniatury przedstawiające Rublowa pochodzą z dzieła „Żywot świętego Sergiusza z Radoneża” z 1592 roku. Zostały sporządzone wiele lat po śmierci artysty i przedstawiają go jako mnicha z rozłożystą brodą.

Przez niektórych badaczy Andriej Rublow był identyfikowany z malarzem ruskim Andrzejem, znanym jako jeden z trzech twórców polichromii zamkowego kościoła św. Trójcy w Lublinie^[16].

Kanonizacja

Rosyjska Cerkiew Prawosławna kanonizowała go w 1988 z okazji obchodów Tysiąclecia Chrztu Rusi^[1]. Czczony i znany jest głównie w słowiańskim obszarze kulturowym. Św. Andriej Rublow jest jednym z największych orędowników przed Bogiem podczas nauki pisania ikon. Święty przedstawiany jest w mniszym habicie, zazwyczaj bez nakrycia głowy. Ma niedługą jasną brodę i łysinę czołową. W rękach trzyma największe swoje dzieło – ikonę „Trójcy Świętej”, która też pełni funkcję jego atrybutu. Na rozwój jego legendy miały wpływ także jego przymioty charakteru. Rublow ponoć słynął z pobożności, pokory, łagodności i mądrości.

Rosyjska Cerkiew Prawosławna obchodzi Dzień Pamięci Rublowa 17 lipca (4 lipca wedle starego kalendarza)^[17][18].

Dzieła

Wykaz

Wybrane dzieła Rublowa^{[19][1][20][2]}:

Ikony i obrazy (większość znajduje się w zbiorach Galerii Tretiakowskiej w Moskwie):

• Przemienienie – pocz. XV wieku;
• Matka Boska Włodzimierska – ok. 1408;
• Chrystus Pantokrator zw. również „Chrystus Zbawiciel” – ok. 1410;
• Trójca Święta – ok. 1410 lub lata 1425–1427;
• Zwiastowanie – data powstania nieznana;
• Narodzenie Chrystusa – 1405;
• Michał Archanioł – 1408;
• Apostoł Paweł, zw. również Święty Paweł z Tarsu – 1410.

Freski:

• Sobór Zaśnięcia Matki Bożej na Gorodku w Zwieniogorodzie;
• Sobór Zaśnięcia Matki Bożej we Włodzimierzu.

Inne dzieła:

• Ewangeliarz Chitrowa – przełom XIV i XV w., do którego Rublow tworzył miniatury;
• Sąd Ostateczny – 1408, fresk.

Niezachowane freski:

• Sobór Zwiastowania w Moskwie – część fresków uległa zniszczeniu podczas przebudowy soboru w 1416;
• Freski w katedrze Trójcy Świętej w Siergijew Posad – około 1635 freski zostały zamalowane.

Dzieła sporne, których autorstwo jest przypisywane artyście:

• miniatury Ewangeliarza Chitrowo i Ewangeliarza monastyru Andronikowskiego;
• ikony soboru Zaśnięcia Bogurodzicy we Włodzimierzu;
• malowidła ścienne w soborze Zaśnięcia Bogurodzicy w Zwienigorodzie;
• ikona Jana Chrzciciela, powstała w połowie XV wieku, obecnie znajdująca się w zbiorach Centralnego Muzeum Kultury i Sztuki Staroruskiej w Moskwie.

UNESCO

Na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO figurują:

• Sobór we Włodzimierzu, w którym zachowały się freski Rublowa^[21];
• Zespół architektoniczny Ławry Troicko-Siergjejewskiej wraz z soborem Świętej Trójcy^[22].

Wpływ na innych malarzy

W odróżnieniu od innych malarzy ikon Rublow wprowadził do swoich dzieł elementy charakterystyczne dla sztuki bizantyjskiej^[13]. Nawiązywał do idei hezychazmu, wywodzącej się z bizantyjskiego nurtu mistycznego^[23]. W tradycyjnym stylu bizantyjskim została namalowana między innymi ikona „Trójca Święta”^[2]. Twarze postaci przedstawianych w działach Rublowa mają podobne rysy (zgodne z ówczesnym kanonem): zaokrąglona linia brwi, ściągnięte usta, małe uszy, wąskie nosy i oczy.

Styl Rublowa pierwotnie był kopiowany przez jego uczniów. Podczas Soboru Stu Rozdziałów uznano go za wzorcowy^[6] i tym samym doczekał się wielu naśladowców. Samego Rublowa zaczęto nazywać najwybitniejszym malarzem ruskim z przełomu XIV i XV wieku, którego twórczość przez kolejne sto lat wyznaczała ogólnie przyjęte normy^[1].

Rublow w kulturze

• Reżyser Andriej Tarkowski zrealizował film Andriej Rublow inspirowany życiem artysty^[24][25]. Film otrzymał nagrodę na festiwalu w Cannes w roku 1969. W roli głównej wystąpił Anatolij Sołonicyn.
• Na podstawie filmu Tarkowskiego^[26] Jacek Kaczmarski napisał piosenkę pt. Rublow^[27].
• Rzeźba przedstawiająca Andrieja Rublowa znajduje się na frontonie Biblioteki Państwowej w Omsku^[28].
• W 2014 roku ukazała się powieść historyczna „Andriej Rublow, mnich” autorstwa Natalii Irteniny.
• W 2017 roku Astrachański Państwowy Teatr Opery i Baletu skomponował balet „Rublow”, zainspirowany życiem i twórczością malarza^[29][30].

Upamiętnienie artysty

• W wielu miastach Federacji Rosyjskiej znajdują się place i ulice Rublowa.
• Wizerunek artysty figurował na znaczkach pocztowych oraz okolicznościowych monetach.
• 21 września 1960 roku Centralne Muzeum Kultury i Sztuki Staroruskiej w Moskwie mianowano nazwiskiem Rublowa (ros. Центральный музей древнерусской культуры и искусства имени Андрея Рублёва)^[31].
• Jeden z kraterów Merkurego został nazwany „Rublow” na cześć artysty^[5][32].
• Nazwiskiem Rublowa nazwano Airbus A320, wchodzący w skład maszyn Aerofłotu^[33].

Galeria

• 
  Trójca Święta
• 
  Matka Boska Włodzimierska
• 
  Chrystus Zbawiciel (Spas Zwienigrodzkij)
• 
  Święty Paweł z Tarsu

Przypisy