Aphanisticus emarginatus
| Aphanisticus emarginatus | |||
| (Olivier, 1790) | |||
 Rycina aut. G.G. Jakobsona | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | zwierzęta | ||
| Typ | stawonogi | ||
| Gromada | owady | ||
| Rząd | chrząszcze | ||
| Podrząd | |||
| Rodzina | bogatkowate | ||
| Podrodzina | Agrilinae | ||
| Plemię | Aphanisticini | ||
| Podplemię | Aphanisticina | ||
| Rodzaj | Aphanisticus | ||
| Gatunek | Aphanisticus emarginatus | ||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Aphanisticus emarginatus – gatunek chrząszcza z rodziny bogatkowatych i podrodziny Agrilinae. Zamieszkuje Europę, Zakaukazie i Afrykę Północną. Larwy przechodzą rozwój w sitach i ponikłach.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1790 roku przez Guillaume’a-Antoine’a Oliviera pod nazwą Buprestis emarginatus[1]. Przez dłuższy czas bywał traktowany jako odmiana Aphanisticus elongatus[2].
Morfologia
Chrząszcz o wydłużonym ciele długości od 2,5 do 3,8 mm, smuklejszym niż u A. pusillus, ale tęższym niż u A. elongatus, od 3,8 do 4,2 raza dłuższym niż szerokim. Ubarwienie ma lśniąco czarne, czasem ze słabym połyskiem brązowym. Głowa ma bardzo silnie wykształconą pośrodkową bruzdę czołową, płytszą jednak niż u A. distinctus, nie dochodzącą do samego brzegu przedplecza, zaokrągloną na bocznych brzegach. Małe oczy umieszczone są na przedniej powierzchni. Skronie są mocniej uwypuklone niż u A. distinctus. Czułki zwieńczone są czteroczłonowymi, ząbkowanymi buławkami. Przedplecze jest szersze niż dłuższe, wyraźniej niż u A. elongatus sercowate, najszersze w przedniej ⅓. Na powierzchni ma wyraźne poprzeczne bruzdy i garbki, a przed podstawą wgłębienie połączone z bruzdą środkową. Rowki boczne ma szersze niż u A. elongatus. Pokrywy na powierzchni mają podłużne szeregi punktów[3].
Biologia i ekologia
Owad ten zasiedla mokradła, pobrzeża stawów, skarpy rowów i inne stanowiska wilgotne[2]. Postacie dorosłe zimują w glebie, ściółce i pod kamieniami[2]. Stają się aktywne wczesną wiosną[3]. W okresie wczesnowiosennym bywają znajdywane w napływkach popowodziowych. Na roślinach znajdywane są od kwietnia[2]. Rozwój larw ma miejsce od maja do początku lipca[4]. Osobniki dorosłe nowego pokolenia obserwuje się od lipca[2][3] do września[3].
Jest wąskim polifagiem. Roślinami żywicielskimi larw są ponikło błotne, sit członowaty, sit ostrokwiatowy, sit rozpierzchły, sit skupiony, sit ściśniony i sit tępokwiatowy. Jaja składane są w uszkach, rzadziej w pochwach liściowych lub na łodygach[4]. Każde jajo zabezpieczane jest wydzieliną, tworzącą skórzastą czapeczkę[2] o lśniąco czarnej barwie[4]. Larwa jest endofagiem. Początkowo drąży wąski, spiralny chodnik położony płytko, pod oskórkiem. Później chodnik jest prosty, biegnie ku podstawie rośliny i osiąga około 1 mm szerokości. W miejscach, w których larwa linieje, chodnik wchodzi głębiej w tkankę rośliny. W końcowym odcinku korytarz odgina się ku górze i tam rozszerza w komorę, w której następuje przepoczwarczenie[2][4]. Cały chodnik osiąga od 35 do 50 cm długości. Wypełniony jest odchodami, początkowo drobnoziarnistymi, dalej coraz grubszymi[4].
Rozprzestrzenienie i zagrożenie
Gatunek palearktyczny, znany z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Czech, Węgier, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Grecji, europejskich części Rosji i Turcji[5], Zakaukazia[2] oraz Afryki Północnej[2][5].
W Polsce znany jest z nielicznych, głównie XIX-wiecznych doniesień[2]. Na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” umieszczony został jako gatunek o niedostatecznie rozpoznanym statusie (DD)[6]. Z kolei na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony jest jako gatunek krytycznie zagrożony wymarciem (CR)[7].
Przypisy
- ↑ A.G. Olivier: Entomologie, ou histoire naturelle des insectes, avec leurs caractères génériques et spécifiques, leur description, leur synonymie, et leur figure enluminée. Coléoptères. Tome 2, genera 9-34 (32. Bupreste). Paris: Baudouin, 1790.
- ↑ a b c d e f g h i j B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Część XXIII, zeszyt 10. Chrząszcze – Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea.. Warszawa: 1985.
- ↑ a b c d Karl Wilhelm Harde: Familie Buprestidae (Prachtkäfer). W: Die Käfer Mitteleuropeas Band 6: Diversicornia. Heinz Freude, Karl Wilhelm Harde, Gustav Adolf Loshe (red.). Krefeld: Goecke & Evers Verlag, 1979, s. 203–247.
- ↑ a b c d e Willem N. Ellis: Aphanisticus emarginatus (Olivier, 1790). [w:] Plant Parasites of Europe. Leafminers, galls and fungi [on-line]. bladmineerders.nl, 2001-2023. [dostęp 2023-10-20].
- ↑ a b Aphanisticus emarginatus (Olivier, 1790). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2023-10-20].
- ↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera. Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 88-110. ISBN 83-901236-8-1.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.
