August Cieszkowski

August Cieszkowski

Data i miejsce urodzenia	12 września 1814 Sucha
Data i miejsce śmierci	12 marca 1894 Poznań
Przewodniczący Koła Polskiego przy Sejmie Pruskim
Okres	od 1860 do 1866
Multimedia w Wikimedia Commons

August Cieszkowski herbu Dołęga (ur. 12 września 1814 w Suchej, zm. 12 marca 1894 w Poznaniu^[1]) – polski ziemianin, hrabia, ekonomista, działacz i myśliciel społeczny i polityczny, filozof mesjanistyczny, jeden z założycieli Ligi Narodowej Polskiej, współtwórca i prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, członek Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim w 1858 roku^[2], członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku^[3].

Życiorys

Był synem ziemianina. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Berlinie. W 1838 obronił doktorat z filozofii w Heidelbergu. Po studiach odbył kilkuletnią podróż po Europie. Odwiedził Francję, Anglię i Włochy. W 1840 powrócił do kraju i gospodarował w Surhowie (powiat krasnostawski), by w 1842 przenieść się na stałe do Wierzenicy koło Poznania. Po śmierci spoczął w miejscowym kościele parafialnym^[1].

Działalność społeczna i polityczna

W 1848 opublikował odezwę do parlamentów świata, w której nawoływał do powszechnego porozumienia. Współtworzył Ligę Narodową Polską (1848). Deputowany do Pruskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego w 1848 roku^[4]. Był posłem do pruskiego zgromadzenia narodowego (1848-1855) i działaczem (1860-1866 przewodniczącym) Koła Polskiego przy sejmie pruskim. Wraz z innymi posłami wielkopolskimi na znak protestu przeciwko postanowieniom konstytucji pruskiej nie uwzględniającej praw społeczności polskiej złożył mandat 5 lutego 1850. Do Sejmu został powtórnie wybrany 16 marca 1850^[5]. Działał na rzecz powołania uniwersytetu w Poznaniu. Trzykrotnie został wybrany na prezesa Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1857-1858, 1861-1868, od 1885). W 1870 założył Wyższą Szkołę Rolniczą w Żabikowie, której nadał imię zmarłej w 1861 żony Haliny. Jej tradycje kontynuuje Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu (dawniej Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego). W 1873 został wpisany w poczet członków krakowskiej Akademii Umiejętności. Zgromadził bogaty księgozbiór (kilka tysięcy tomów), obejmujący prace z filozofii, nauk społecznych i przyrodniczych, matematyki, ekonomii rolnictwa i techniki. Zbiory te uległy rozproszeniu w czasie wojen światowych.

Mowa żałobna nad zwłokami Augusta Cieszkowskiego wygłoszona przez biskupa Edwarda Likowskiego w 1894 r. (miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu).

Filozofia

Jako filozof krytykował idealizm dialektyczny Hegla, natomiast zasadą bytu i historii uczynił ideę czynu. Podczas pobytu w Paryżu w latach 40. XIX wieku wywarł wpływ na Pierre’a Proudhona, który przyznawał, że jest jego dłużnikiem, jak i na Karola Marksa, który tego nie przyznawał. Według m.in. Normana Daviesa i Leszka Kołakowskiego Cieszkowskiego można zaliczyć do prekursorów marksizmu.

Według mesjanistycznej koncepcji Cieszkowskiego naród polski został powołany do przebudowy społeczno-moralnej rzeczywistości współczesnej (tzw. filozofia narodowa). Cieszkowski podkreślał rolę Kościoła katolickiego, zapowiadał nadejście epoki Ducha Świętego i pisał o znaczącej roli Słowiańszczyzny. Najważniejsze tezy zawarł w dziełach: Prolegomena zur Historiosophie (1838), Gott und Palingenesie (1842), Ojcze nasz (1848-1906, cztery tomy). Jego filozofia miała duży wpływ na twórczość pisarską Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Kamila Norwida. Do pokrewnych mu myślicieli są zaliczani Bronisław Ferdynand Trentowski i Józef Kremer.

Publikacje

• De la pairie et de l'aristocratie moderne, Paris : Société Française d'Imprimerie et de Libraire, 1908 ([Paris] : Société Française d'Imprimerie et de Libraire, Poitiers).
• Du crédit et de la circulation, Paris : Treuttel et Wutz, 1839 (Paris : Impr. de Cosson).
  • O kredycie i obiegu, Poznań : [s.n.], 1911 ([Poznań] : "Praca" J. Katolicka).
• Fontes rerum Polonicarum e tabulario Reipublicae Venetae exhausit, Posnaniae : [s.n.], 1890 ([Posnaniae] : Typ. Off. Dziennik Poznański).
• Prolegomena zur Historiosophie, Berlin : bei Veit, 1838 ([Berlin] : Gebr. Unger).
  • Prolegomena do historiozofii ; Bóg i paligeneza oraz Mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838-1842, Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
• Gott und Palingenesie, Berlin : E. H. Schröder, 1842 (Berlin : A. W. Schade).
  • Bóg i palingenezya, Poznań : J. Leitgeber, 1912 (Poznań : Druk. Nakładowa "Praca").
• Ojcze-nasz, t. 1. Paryż : w Druk. i Litogr. Maulde i Renou, 1848; kolejne tomy publikowane do 1906 r.
  • Notre Père, Paris : Société Française d'Impr. et de líbr., 4 tomy, 1906-1929, ([Paris] : Société Française d'Impr. et de Libr. Poitiers).
  • The desire of all nations, London : Student Chistian Movement, 1919 (Kingsway : The Botolph Print. Works).
• Antrag zu Gunsten der Klein-Kinder Bewahranstalten als Gundlage der Volks-Erziehung, Berlin : W. Moeser, 1855.
• O drogach ducha, Poznań : [s.n.], 1869 (Poznań : N. Kamieński).
• O izbie wyższej i arystokracyi w naszych czasach, Poznań : [s.n.], 1908 (Poznań : Duk. Dziennika Poznańskiego).
• O ochronach wiejskich, Lwów [etc] : J. Milikowski, 1842 ([s.l. :fs.n.]).
• O romansie nowoczesnym, Warszawa : [s.n.] 1846 (Warszawa : S. Strąbski).
• Słowa wieszcze Polaka wyrzeczone roku 1846 : pamiątka 1 Zjazdu Słowiańskiego w Pradze Czeskiej, Praga : Druk. synów B. Haase, 1848.
• Starania o polski uniwersytet w Poznaniu : Augusta hr. Cieszkowskiego wnioski składane w sejmie prus, Poznań : Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk : Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2009.
• Uwagi nad obecnym stanem finansów angielskich, Warszawa : [s.n.], 1842.
• Selected writings of August Cieszkowski, Cambridge ; New York : Cambridge University Press, 2009.

Upamiętnienie

W dwusetną rocznicę urodzin filozofa w 2014 Sejm RP przyjął okolicznościową uchwałę^[6].

Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego ufundowana przez polskich filozofów – prof. Juliusza Domańskiego i prof. Stanisława Borzyma przyznaje stypendia jego imienia^[7].

Zobacz też

• Kolegium Cieszkowskich

Przypisy

Bibliografia

• Seweryn Dziamski, August Cieszkowski, w: Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1981
• Witold Jakóbczyk, Przetrwać nad Wartą 1815–1914, 55. część cyklu "Dzieje narodu i państwa polskiego", Warszawa 1989
• Norman Davies, Boże igrzysko, t. II, Kraków, Znak, 1992, str. 64-65
• Wiesława Sajdek, Postęp bez rozboju. Podstawy teorii dynamizmu społecznego w filozofii Augusta Cieszkowskiego, Lublin 2008
• Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 732. ISBN 83-901625-0-4.

Linki zewnętrzne

• dr hab. Rafał Łętocha, Tradycja i postęp
• Parafia Wierzenica
• Dzieła Augusta Cieszkowskiego w bibliotece Polona
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Ścieżką im. Augusta Cieszkowskiego” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa