Berdyczów

Berdyczów

Бердичів

Klasztor Karmelitów w Berdyczowie fundacji Janusza Tyszkiewicza
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	żytomierski
Rejon	berdyczowski
Burmistrz	Serhij Orluk
Powierzchnia	35,33 km²
Populacja (2019) • liczba ludności	74 940[1]
Nr kierunkowy	+380
Kod pocztowy	UA-13300
Tablice rejestracyjne	AM
Położenie na mapie obwodu żytomierskiego Berdyczów
Położenie na mapie Ukrainy Berdyczów
49°54′N 28°34′E/49,900000 28,566667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Berdyczów (ukr. Бердичів, Berdycziw; jid. ‏באַרדיטשעװ‎, Bardiczew) – miasto w obwodzie żytomierskim Ukrainy, siedziba władz rejonu berdyczowskiego, położone 44 km na południe od Żytomierza, nad rzeką Hnyłopiat, prawym dopływem Teterewu.

Ośrodek handlowo-przemysłowy. W mieście znajduje się stacja kolejowa Berdyczów.

Historia

Berdyczów był miastem Wielkiego Księstwa Litewskiego, które na mocy unii lubelskiej w 1569 roku weszło w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1593 roku uzyskał prawa miejskie^[2].

Około 1626 roku wojewoda kijowski Janusz Tyszkiewicz po uwolnieniu z niewoli tatarskiej jako wotum dziękczynne ufundował w Berdyczowie kościół i sprowadził tam karmelitów. Biskup kijowski Stanisław Zaremba w 1647 roku został, według relacji wiernych, uzdrowiony za wstawiennictwem Matki Bożej Berdyczowskiej, której wizerunek ogłosił cudownym. W 1756 roku obraz koronowany został papieskimi koronami^[3].

Berdyczów stał się słynnym ośrodkiem kultu maryjnego, a w XIX wieku także centrum chasydzkim na Wołyniu. Jako prywatne miasto szlacheckie położony był w powiecie żytomierskim województwa kijowskiego i stanowiło własność wojewody kijowskiego Janusza Tyszkiewicza w latach 30. i 40. XVII wieku^[4], którą w 1721 od Tyszkiewiczów kupili Radziwiłłowie^[5] jako spadek dla Barbary Franciszki Zawiszy zamężnej z Mikołajem Faustynem Radziwiłłem^[6].

Czasy Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego były dla miasta okresem rozwoju. Sanktuarium otoczono potężnym wałem, z mostem zwodzonym i z bastionami uzbrojonymi w 60 armat. Była to prawdziwa twierdza. W tych murach wzrastał karmelita o. Marek Jandołowicz – duchowy przywódca konfederacji barskiej, którego Juliusz Słowacki uczynił głównym bohaterem dramatu Ksiądz Marek (1843). W 1768 roku Kazimierz Pułaski z 700 konfederatami barskimi i 800 cywilami przetrwał 17 dni oblężenia Berdyczowa, trzykrotnie odpierając szturmy^[7].

W 1777 roku w Berdyczowie ukazała się pierwsza polska encyklopedia przeznaczona dla dzieci i młodzieży Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata pod, zmysły nam podpadających i je zadziwiających ku pożytkowi młodzi zwięzłemi odpowiedziami ułatwione napisana przez Józefa Iwanickiego^[8] [9] .

W 1793 roku Berdyczów w wyniku II rozbioru Polski został włączony do Rosji, od 1846 roku był siedzibą ujezdu berdyczowskiego. W 1837 roku w Berdyczowie powstał Związek Ludu Polskiego. 15 marca 1850 roku w mieście odbył się ślub Eweliny Hańskiej, dziedziczki pobliskiej Wierzchowni z Honoré de Balzakiem^[10].

Wiosną 1920 roku miasto zostało zajęte przez wojska polskie podczas wyprawy kijowskiej. W lecie 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej Rosjanie z 1 Armii Konnej Budionnego wymordowali w szpitalu w Berdyczowie 600 rannych polskich żołnierzy wraz z opiekującymi się nimi pielęgniarkami^[11]. Od 1921 roku miasto znajdowało się w składzie Ukraińskiej SRR, rok później włączonej do ZSRR.

7 lipca 1941 roku Berdyczów zajęły wojska niemieckie. 22 sierpnia 1941 roku Niemcy utworzyli w mieście getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 20 000 osób. W czerwcu 1942 roku hitlerowcy zlikwidowali getto, a Żydów rozstrzelali w okolicy miasta. Sprawcami zbrodni byli policjanci z niemieckiego 45. rezerwowego batalionu policji, Sonderkommando 4a, Einsatzkommando 5 oraz 5. batalion saperów 5 Dywizji Pancernej SS „Wiking”. Zbrodnią dowodzili: SS-Obergruppenführer Friedrich Jeckeln, SS-Sturmbannführer Martin Besser, SS-Sturmbannführer Fritz Sievert, SS-Hauptsturmführer Alois Hülsdünker oraz SS-Hauptscharführer Fritz Knop^[12].

Po II wojnie światowej miasto wróciło do ZSRR. Od 1991 roku należy do państwa ukraińskiego.

Ludność

Zgodnie z danymi spisu powszechnego 2001 w Berdyczowie mieszkało 87,6 tys. osób.

Liczba ludności

Demografia

Związani z Berdyczowem

 Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Berdyczowem, Ludzie urodzeni w Berdyczowie.

• Władysław Bukowiński – polski ksiądz katolicki, długoletni misyjny duszpasterz w Kazachstanie i całej sowieckiej Azji Środkowej,
• Wanda Wolska-Conus – polska historyk, bizantynolog, filolog klasyczny, mecenas kultury, po drugiej wojnie światowej związana z Francją,
• Polina Gelman – radziecka żołnierka, Bohater Związku Radzieckiego (1946),
• Antonina Girycz (ur. 1939) – polska aktorka teatralna i filmowa,
• Wasilij Grossman – rosyjski pisarz żydowskiego pochodzenia,
• Vladimir Horowitz – amerykański pianista pochodzenia żydowskiego,
• Józef Konrad Korzeniowski (Joseph Conrad) – polski pisarz i nowelista, tworzący w języku angielskim,
• Władysław Kozłowski – polski filozof, socjolog, psycholog, pedagog, literat, powstaniec z 1863 roku,
• Jurij Krymarenko – ukraiński lekkoatleta, mistrz świata,
• Noach Pryłucki – poseł na Sejm Ustawodawczy (1919–1922) pochodzenia żydowskiego, fołkista,
• Udalryk Krzysztof Radziwiłł – polski pisarz i prozaik, generał i poseł Rzeczypospolitej,
• Mikołaj Faustyn Radziwiłł – polski szlachcic, miecznik wielki litewski,
• Ołeksandr Razumkow – ukraiński polityk.

W kulturze: „Pisz na Berdyczów”

W Pieśni I poematu dygresyjnego „Beniowski” Juliusz Słowacki pisze:

Władysław Kopaliński w Słowniku mitów i tradycji kultury^[17] o Berdyczowie napisał:

...prawdopodobnie, sądząc z przysłowia, słynne niegdyś ze źle funkcjonującej poczty na kresach polskich...

Podobną etymologię powiedzenia Pisz na Berdyczów podają Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich^[18] oraz Jerzy Bralczyk w książce 444 zdania polskie^[19]. Natomiast językoznawca Maciej Malinowski na blogu Obcy język polski^[20] stawia w wątpliwość przypuszczenie W. Kopalińskiego o źle działającej poczcie w Berdyczowie. Pisze (bez podania źródła tej informacji): ...w rzeczywistości poczta berdyczowska działała bez zarzutu i uchodziła za jedną z najlepszych w regionie. Informuje, że w drugiej połowie XVIII wieku Radziwiłłowie uzyskali od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywilej dla Berdyczowa zezwalający na organizowanie dziesięciu jarmarków rocznie. Regularnie bywający w mieście wędrowni kupcy jako adres korespondencyjny podawali pocztę w Berdyczowie. Stąd kupieckie zawołanie pisz na Berdyczów. Znaczenie tego zawołania zmieniło swój sens, obecnie używane jest w sytuacjach, w których jedna osoba chce zerwać kontakt z drugą, w rodzaju „pisz donikąd”^[21].

Zabytki

• klasztor warowny karmelitów Bosych z XVII w., ufundowany przez Janusza Tyszkiewicza
• Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z XVIII w. z cudownym obrazem Matki Bożej Berdyczowskiej.
• kościół farny pw. św. Barbary z 1826 roku, w którym ślub wzięli Honoré de Balzac i Ewelina Hańska
• pałac Radziwiłłów z XVIII i XIX wieku
• sobór prawosławny św. Mikołaja z lat 1908–1910
• zamek obronny na stoku góry, odbudowany po zniszczeniu przez Fedora Tyszkiewicza^[22]
• gród cadyka Lewi Izaaka z Berdyczowa
• Synagoga Chóralna z XIX wieku
• cerkiew św. Trójcy

Współpraca

• Jawor
• Siedlce^[23]

Galeria

• 
  Fasada kościoła Karmelitów Bosych
• 
  Klasztor Karmelitów Bosych - fortyfikacje
• 
  Kościół św.Barbary
• 
  Cerkiew św. Mikołaja
• 
  Szkoła z 1913 roku
• 
  Synagoga
• 
  Rada Miasta
• 
  Dawny szpital
• 
  Plan z 1825 roku

Przypisy

Bibliografia

• Józef Iwanicki: Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata.... Berdyczów: W Drukarni Fortecy Najświętszej Maryi Panny za Przywilejem Jego Królewskiej Mości, 1777.
• AleksandraA. Iwanowska AleksandraA., Rozwój polskiej terminologii morskiej w XVIII w.”, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 35/4., Warszawa 1990, s. 533–560 .
• Antoni Urbański, Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, Warszawa 1928, s 76-78
• Sanktuaria – Berdyczów

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Berdyczów

• Berdyczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 134 .
• Berdyczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 101 .
• Aktualności Berdyczowa (ukr.)
• Historia Żydów w Berdyczowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Historia Berdyczowa w Rzeczypospolitej i pod zaborami, związki miasta z Polską, wirtualna mapa okolic – Rzeczpospolita wirtualna
• Zdjęcia z Berdyczowa. top.turystyka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-22)].
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona