Bitwa o Opole

Ten artykuł od 2015-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Bitwa o Opole

II wojna światowa, front wschodni, część operacji wiślańsko-odrzańskiej
Czas	22 stycznia – 15 marca 1945
Miejsce	Opole
Terytorium	III Rzesza
Wynik	zwycięstwo wojsk radzieckich
Strony konfliktu
III Rzesza  ZSRR
Dowódcy
Friedrich Albrecht von Pfeil (do 22 stycznia) Lothar Berger (22 stycznia-2 lutego) Matthias Wensauer (od 2 lutego) Iwan Koniew
Siły
garnizon twierdzy, 3 dywizje piechoty 2 korpusy pancerne, 2 korpusy piechoty
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej miejsce bitwy
50°39′53″N 17°55′37″E/50,664722 17,926944

Bitwa o Opole – jedno ze starć Armii Czerwonej ze znajdującym się w odwrocie niemieckim Wehrmachtem, prowadzone w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej.

Niemieckie przygotowania

Zatrzymanie wojsk radzieckich na linii Wisły dało Niemcom czas na budowę systemu umocnień na terenie pomiędzy tą rzeką a Odrą. Opole znajdowało się w pasie linii obronnej „d”, obejmującej przedwojenny system umocnień stałych. Skrzydło południowe tego pasa, oznaczone jako „pozycja odrzańska”, ciągnęło się wzdłuż brzegów Odry po Racibórz. Głównymi punktami oporu były miasta Wrocław i Opole oraz pomniejsze: Ścinawa, Brzeg, Koźle i Racibórz. Opole, jako miasto-twierdza, było otoczone podwójnym pierścieniem umocnień i przygotowane do obrony w okrążeniu. Według koncepcji Hitlera miasta-twierdze miały angażować znaczne siły sowieckie, które będą zmuszone do zdobywania ich za wszelką cenę, by uzyskać dostęp do znajdujących się w nich węzłów komunikacyjnych i łącznościowych.

Twierdza Opole

Wokół Opola powstały dwa pierścienie umocnień, z których zewnętrzny o długości około 85 km miał za zadanie niedopuszczenie do bezpośredniego ostrzału miasta ogniem artylerii polowej. Pierścień ten rozciągnięto wzdłuż Małej Panwi, obejmując Ozimek, Daniec, Dąbrowice, Falmirowice, Malinę, Chrzowice, Chrząszczyce, Komprachcice, Chróścinę i Wrzoski. Wzmocnienie pierścienia były betonowe schrony bojowe z dwuosobową załogą, chronioną przez zasieki z drutu kolczastego i rowy przeciwczołgowe.

W samym Opolu przekształcono niektóre kamienice w silne punkty oporu, zabarykadowano ulice przelotowe oraz zbudowano bunkry i schrony przeciwlotnicze, a także prowizoryczny pas startowy dla samolotów Luftwaffe^[1].

Do obrony twierdzy przewidziano jej załogę wzmocnioną o 3 dywizje piechoty, planując obronę przez okres roku. Na taki też okres przygotowano dla wojska zapasy.

Już w grudniu 1944 r. Opole stało się celem ataków lotniczych. 2 i 12 grudnia miały miejsce mniejsze ataki lotnicze, a 18 grudnia miał miejsce duży nalot, w wyniku którego uszkodzone zostały domy na obecnym Zaodrzu, Starym Mieście i na Ostrówku^[2].

Ewakuacja ludności cywilnej

14 stycznia ogłoszono stan podwyższonego pogotowia alarmowego^[1]. 17 stycznia rozpoczęto pierwszą ewakuację cywilnej ludności miasta, która jednak była spóźniona i prowadzona opieszale. W ciągu kolejnych dni opuściło wówczas miasto ok. 59 z 60 tysięcy mieszkańców^[3]. Ewakuowano także jeńców z obozu w Łambinowicach, osadzonych z miejskiego więzienia i obozów pracy przymusowej.

Komendant twierdzy Opole, płk Friedrich Albrecht von Pfeil, nie widząc możliwości długotrwałej obrony miasta, popełnił samobójstwo w nocy z 21 na 22 stycznia. Wieczorem 22 stycznia załogę twierdzy operacyjnie podporządkowano dowódcy 4 Armii Pancernej, gen. Fritzowi Gräserowi. Gräser anulował rozkaz o obronie twierdzy do ostatniego żołnierza, dopuszczając możliwość opuszczenia prawobrzeżnej część miasta. Nowym komendantem twierdzy opolskiej został płk Lothar Berger.

Sowiecka ofensywa

Ofensywa Armii Czerwonej znad Wisły rozpoczęła się ostatecznie 12 stycznia 1945 roku, po kilku zmianach daty. Już 19 stycznia pierwsze jednostki 1 Frontu Ukraińskiego przekroczyły przedwojenną granicę polsko-niemiecką, zdobywając Byczynę, i Gorzów Śląski. Do 22 stycznia wojska sowieckie zdobyły Górę Świętej Anny, Kluczbork, Leśnicę, Namysłów, Olesno, Strzelce Opolskie, Ujazd i Wołczyn. Natomiast nocą 22 na 23 stycznia jednostki sowieckiej 3 Armii Pancernej Gwardii i 21 Armii zdobyły Ozimek, naruszając zewnętrzny pierścień obrony Opola.

Siły sowieckie

22 i 23 stycznia do Opola dotarły siły sowieckie, obejmujące:

• 3 Armia Pancerna Gwardii
  • 6 Korpus Pancerny Gwardii
  • 7 Korpus Pancerny Gwardii
• 5 Armia Gwardii
  • 34 Korpus Strzelecki Gwardii
    • 15 Dywizja Stzelecka Gwardii
    • 58 Dywizja Strzelecka Gwardii
    • 118 Dywizja Strzelecka
• 21 Armia
  • 117 Korpus Strzelecki Gwardii

Jednocześnie rozpoczęła się przeprawa przez Odrę w rejonie wsi Żelazna.

Walki o Opole

23 stycznia oddziały niemieckie wysadziły dwa mosty drogowe przez Odrę, co skomplikowało sytuację obrońców na wschodnim brzegu. Doszło także do pierwszych walk w obrębie wewnętrznego pierścienia, m.in. pod Zakrzowem i Groszowicami oraz wzdłuż linii kolejowej Kluczbork-Opole.

Rozpoczęły się natomiast działania niemieckie dążące do konsolidacji obrony na Odrze, bowiem już w nocy 23 na 24 stycznia wojska sowieckie opanowały Nową Wieś Królewską i wdarły się do centrum miasta, zdobywając m.in. dworzec Opole Główne. Rano 24 stycznia prawobrzeżna część Opola była całkowicie opanowana przez wojska sowieckie; do południa opanowały one również Bolko.

Obronę lewobrzeżnego Opola kontynuowano, reorganizując siły, którymi od 2 lutego dowodził mjr Matthias Wensauer. Działania niemieckie spowodowały zatrzymanie wojsk sowieckiego 1 Frontu Ukraińskiego na linii Odry od Ścinawy do Opola. Na początku lutego wojska sowieckie w rejonie Opola przeszły do obrony. Ofensywa ruszyła ponownie dopiero 15 marca, wówczas zdobyto także lewobrzeżne części miasta.

Przypisy

Bibliografia

• Zbigniew Bereszyński: Oppeln miało się bronić rok. Gazeta.pl, 2008-01-24 17:37. s. 1. [dostęp 2010-07-18]. (pol.).
• Damian Tomczyk: Przełamanie linii Odry przez Armię Radziecką na Śląsku Opolskim.brak strony w książce
• Damian Tomczyk: Wyzwolenie Opola w 1945 roku, [w:] Opole. Monografia miasta.brak strony w książce
• Henryk Stańczyk: Od Sandomierza do Opola i Raciborza.brak strony w książce
• Zbigniew Kowalski: Powrót Śląska Opolskiego do Polski.brak strony w książce
• Kacper Rosner-Leszczyński, „Boża opieka była z nami”. Niemieccy jezuici w Festung Oppeln i powojennym Opolu (1945 r.). Relacja z Archivum Romanum Societatis Iesu w Rzymie jako uzupełnienie Uwag do listu z sierpnia 1945 r. Piotra Badury i Wandy Musialik, "Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego", t. 43 (2023), nr 1, s. 167–181.