Cebulica

Cebulica dwulistna

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

cebulica

Nazwa systematyczna

Scilla L.
Sp. Pl. 308. 1753

Typ nomenklatoryczny

Scilla bifolia L.^[3]

Synonimy

Adenoscilla Gren. & Godr.
Autonoe (Webb & Berthel.) Speta
Basaltogeton Salisb.
Caloscilla Jord. & Fourr.
Chionodoxa Boiss.
× Chionoscilla J.Allen ex Nicholson
Chouardia Speta
Gemicia Yildirim
Genlisa Raf.
Helonias Adans.
Hylomenes Salisb.
Ioncomelos Raf.
Lagocodes Raf.
Lilio-hyacinthus Ortega
Monocallis Salisb.
Nectaroscilla Parl.
Oncostema Raf.
Othocallis Salisb.
Petranthe Salisb.
Pfosseria Speta
Rinopodium Salisb.
Schnarfia Speta
Stellaris Fabr.
Stellaster Heist. ex Fabr.
Tractema Raf.^[4]

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Cebulica (Scilla L.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych (Asparagaceae). Należy do najbardziej problematycznych pod względem taksonomicznym w obrębie rodziny, co przekłada się na różne ujęcia systematyczne, w których dzielony jest na liczne, niewielkie rodzaje, albo z kolei łączony w jeden szeroko ujmowany rodzaj. Rośliny te występują w Eurazji i w Południowej Afryce. Centrum zróżnicowania znajduje się w rejonie Morza Śródziemnego. Jeden gatunek (cebulica syberyjska) introdukowany w Ameryce Północnej^[5]. W Polsce rosną dwa gatunki rodzime – cebulica dwulistna S. bifolia i cebulica trójlistna S. kladnii oraz zadomowiony antropofit – cebulica syberyjska S. siberica^[6]. Liczne gatunki z tego rodzaju bywają uprawiane jako ozdobne^[7].

Morfologia

Byliny z organem zimującym w postaci owalnej lub kulistej cebuli złożonej z wolnych łusek, sukcesywnie odnawiających się w kolejnych latach. Liści kilka, tylko odziomkowe. Kwiaty zebrane w kwiatostan, u niektórych gatunków głąbik zakończony jest pojedynczym kwiatem. Okwiat w kolorze niebieskim lub purpurowym, rzadko biały, listki okwiatu jednożyłkowe. Pręcików 6, słupek pojedynczy, górny, trójkomorowy z miodnikami. Owocem jest torebka zawierająca 3–30 nasion. Nasiona kuliste lub owalne z elajosomem^[5].

Systematyka

Rodzaj z rodziny szparagowatych Asparagaceae, podrodziny Scilloideae, plemienia Hyacintheae i podplemienia Hyacinthinae^[8]. Jest bardzo kłopotliwy taksonomicznie – w części ujęć systematycznych dzielony jest na kilka drobnych rodzajów liczących w większości 10–12 gatunków^[5]. Badania molekularne potwierdzają odrębność części z nich (np. Prospero i puszkinia Puschkinia), jednak równocześnie nie potwierdzają odrębności innych, zagnieżdżonych w obrębie Scilla (np. śnieżnik Chionodoxa, Gemicia)^[9].

Wykaz gatunków^[4]

Scilla achtenii De Wild.
Scilla africana Borzì & Mattei
Scilla albanica Turrill
Scilla albinerve Yildirim & Gemici
Scilla alinihatiana Aslan & Yildirim
Scilla amoena L.
Scilla andria Speta
Scilla antunesii Engl.
Scilla arenaria Baker
Scilla arsusiana Yildirim & Gemici
Scilla begoniifolia A.Chev.
Scilla benguellensis Baker
Scilla berthelotii Webb & Berthel.
Scilla bifolia L. – cebulica dwulistna
Scilla bilgineri Yildirim
Scilla bithynica Boiss.
Scilla buchananii Baker
Scilla buekkensis Speta
Scilla bussei Dammer
Scilla chlorantha Baker
Scilla ciliata Baker
Scilla cilicica Siehe
Scilla congesta Baker
Scilla cretica (Boiss. & Heldr.) Speta
Scilla cydonia Speta
Scilla dimartinoi Brullo & Pavone
Scilla dualaensis Poelln.
Scilla engleri T.Durand & Schinz
Scilla flaccidula Baker
Scilla forbesii (Baker) Speta
Scilla gabunensis Baker
Scilla gracillima Engl.
Scilla haemorrhoidalis Webb & Berthel.
Scilla hakkariensis Firat & Yildirim
Scilla hildebrandtii Baker
Scilla huanica Poelln.
Scilla hyacinthoides L.
Scilla ingridiae Speta
Scilla jaegeri K.Krause
Scilla katendensis De Wild.
Scilla kladnii Schur – cebulica trójlistna
Scilla kurdistanica Speta
Scilla lakusicii Šilic
Scilla latifolia Willd. ex Schult.f.
Scilla laxiflora Baker
Scilla ledienii Engl.
Scilla leepii Speta
Scilla libanotica Speta – cebulica libańska^[10]
Scilla lilio-hyacinthus L.
Scilla litardierei Breistr. – cebulica Litardiera^[10], cebulica łąkowa^[11]
Scilla lochiae (Meikle) Speta
Scilla longistylosa Speta
Scilla luciliae (Boiss.) Speta – śnieżnik lśniący
Scilla lucis Speta
Scilla madeirensis Menezes
Scilla melaina Speta – cebulica czarniawa^[10]
Scilla merinoi S.Ortiz, Rodr.Oubiña & Izco
Scilla mesopotamica Speta
Scilla messeniaca Boiss.
Scilla mischtschenkoana Grossh. – cebulica Miszczenki^[10], cebulica Tubergena^[11]
Scilla monanthos K.Koch
Scilla monophyllos Link
Scilla morrisii Meikle
Scilla nana (Schult. & Schult.f.) Speta
Scilla nivalis Boiss.
Scilla oubangluensis Hua
Scilla paui Lacaita
Scilla peruviana L. – cebulica peruwiańska^[10]
Scilla petersii Engl.
Scilla platyphylla Baker
Scilla pleiophylla Speta
Scilla pneumonanthe Speta
Scilla reuteri Speta
Scilla rosenii K.Koch – cebulica Rosena^[10]
Scilla sardensis (Whittall ex Barr & Sugden) Speta
Scilla schweinfurthii Engl.
Scilla siberica Andrews – cebulica syberyjska
Scilla simiarum Baker
Scilla sodalicia N.E.Br.
Scilla subnivalis (Halácsy) Speta
Scilla tayloriana Rendle
Scilla textilis Rendle
Scilla uyuiensis Rendle.
Scilla vardariana Yildirim & Gemici
Scilla verdickii De Wild.
Scilla verna Huds. – cebulica wiosenna^[10]
Scilla villosa Desf.
Scilla vindobonensis Speta
Scilla voethorum Speta
Scilla welwitschii Poelln.
Scilla werneri De Wild.

Dawniej zaliczana tu cebulica hiszpańska lub dzwonkowata (Scilla campanulata Aiton.) obecnie wydzielana jest w odrębny rodzaj jako hiacyncik hiszpański (Hyacinthoides hispanica (Mill.) Rothm)^[6], podobnie cebulica włoska (Scilla italica L.) zgodnie ze współczesnymi ujęciami systematycznymi to hiacyncik włoski (Hyacinthoides italica (L.) Rothm.)^[8]. Dawniej wyróżniana tu cebulica morska (Scilla maritima) obecnie wyłączana jest do innego rodzaju jako urginia morska (Drimia maritima (L.) Stearn, syn. Urginea maritima)^[8]. Cebulica puszkiniowata Scilla puschkinioides to we współczesnych ujęciach puszkinia cebulicowata Puschkinia libanotica, a cebulica jesienna Scilla autumnalis to Prospero autumnale^[10]^[4].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-22] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-05].
↑ ^a ^b ^c Scilla L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-28].
↑ ^a ^b ^c J. McNeill: Scilla in Flora of North America. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-10-23]. (ang.).
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 162, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 840, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c Genus: Scilla. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2023-01-28]. (ang.).
↑ ÖzüdoğruÖ. B. ÖzüdoğruÖ., Deniz AygörenD.A. Uluer Deniz AygörenD.A., Burcu Tarıkahya Hacıoğlu & HasanB.T.H.& H. Yıldırım Burcu Tarıkahya Hacıoğlu & HasanB.T.H.& H., Phylogeny, biogeography, and character evolution in the genus Scilla s.l. and its close relatives Chionodoxa, Gemicia, Puschkinia, and Prospero (Asparagaceae), „Plant Syst Evol”, 308 (44), 2022, DOI: 10.1007/s00606-022-01835-x [dostęp 2023-01-28] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 161-162. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.