Cezary Ponikowski

Cezary Ponikowski

Cezary Ponikowski (przed 1939)
Data i miejsce urodzenia	27 sierpnia 1853 Warszawa
Data i miejsce śmierci	6 marca 1944 Warszawa
Zawód, zajęcie	adwokat
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia

Cezary Franciszek Andrzej Ponikowski (ur. 27 sierpnia 1853^[1] w Warszawie, zm. 6 marca 1944 tamże) – polski adwokat, pierwszy prezes Naczelnej Rady Adwokackiej po jej utworzeniu i ukonstytuowaniu się w 1919 roku w niepodległej Polsce. Godność tę w okresie dwudziestolecia międzywojennego piastował jeszcze w licznych następnych kadencjach^[2].

Życiorys

Urodził się 27 sierpnia 1853 roku w rodzinie Juliusza (1820–1873) i Krystyny z Choynackich (1828–1869). Był uczniem II Gimnazjum Rządowego w Warszawie. W 1870 roku podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1875 roku. Był specjalistą w zakresie prawa cywilnego. Został początkowo pomocnikiem adwokata przysięgłego, a od 1877 roku – adwokatem przysięgłym.

Ponikowski już wcześnie – w roku 1880 angażował się czynnie w zalążkach działalności samorządowej w środowisku adwokatury pod zaborami. Świadczy o tym jego udział w różnorodnych akcjach samopomocy koleżeńskiej. I tak, w 1885 roku był współzałożycielem Kasy Pomocy Adwokatów Przysięgłych, którą można traktować jako pierwociny samorządu adwokackiego pod zaborami. W tym okresie był też członkiem adwokackich sądów koleżeńskich. Czynnie uczestniczył w działalności powstałego we Lwowie w 1911 roku Związku Adwokatów Polskich (ZAP).

Aktywny był też w różnorodnych, szerzej zakrojonych, inicjatywach społecznych i obywatelskich w okresie poprzedzającym I wojnę światową i w czasie jej trwania. Był jednym z inicjatorów i założycieli Biura Pracy Społecznej w Warszawie. W roku 1916 został sekretarzem Rady Nadzorczej reaktywowanej Polskiej Macierzy Szkolnej. Podczas wojny brał czynny udział w pracach Komitetu Obywatelskiego w Warszawie (jako jego członek w latach 1914–1916). W sierpniu 1915 roku brał udział w tworzeniu Sądów Obywatelskich. Innym dowodem jego wieloletniego społecznego i filantropijnego zaangażowania jest jego trwająca 56 lat aktywność w powstałym w 1882 roku Towarzystwie Przytułku św. Franciszka Salezego w Warszawie, w którym sprawował funkcje w Komisji Rewizyjnej, a następnie w Zarządzie, gdzie byl odpowiedzialny za sprawy prawne i finansowe^[3].

Z chwilą powołania 16 września 1915 roku trzydziestoosobowej reprezentacji adwokatury polskiej („Delegatury”) do spraw organizacji adwokatury według reguł samorządowych, Ponikowski został wybrany jako jeden z jej członków. Był pracownikiem Komisji Organizacji Adwokatury Tymczasowej Rady Stanu^[4]. Przede wszystkim jednak był współautorem pierwszych po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku przepisów o adwokaturze. Weszły one w życie 1 stycznia 1919 roku jako „Statut tymczasowy palestry państwa polskiego” wprowadzony „Dekretem Naczelnika Państwa z dnia 24 grudnia 1918 w przedmiocie statutu tymczasowego Palestry Państwa Polskiego” („Dziennik Praw Państwa Polskiego” 1918, Nr 22, poz. 75). Ponikowski został wybrany pierwszym w niepodległej Polsce, prezesem nowo utworzonej Naczelnej Rady Adwokackiej. Był to marzec 1919 roku. O jego wyjątkowym autorytecie w środowisku polskiej adwokatury, świadczy fakt, że godność tę w dwudziestoleciu międzywojennym piastował jeszcze wielokrotnie w następnych kadencjach – w latach: 1921–1922, 1922–1923, 1924–1925, 1925–1926, 1928–1929.^[5]

W okresie dwudziestolecia międzywojennego brał czynny udział w działalności Związku Adwokatów Polskich (ZAP). Między innymi był przewodniczącym komitetu organizacyjnego II Zjazdu Adwokatury (27–29 września 1919). Walne Zgromadzenie ZAP odbywające się podczas III Zjazdu ZAP w Poznaniu (25–27 września 1925) wybrało go na wiceprezesa Zarządu Głównego ZAP podnosząc do godności członka honorowego. Czynną rolę odegrał na IV Zjeździe Adwokatów w Toruniu wygłaszając podstawowy referat o praworządności w państwie. W 1935 roku wybrany został Prezesem ZAP.

O szacunku, jakim się cieszył, świadczy fakt, że przez wiele lat był stałym plenipotentem Adama Ludwika Czartoryskiego i jego żony Marii z Krasińskich, prowadząc ich rozległe sprawy majątkowe. Zamieszkiwał i prowadził swą kancelarię w domu Marii Czartoryskiej przy ul. Krakowskie Przedmieście 7 w Warszawie^[6], w tzw. „Kamienicy Józefa Grodzickiego” vis-à-vis Uniwersytetu Warszawskiego. Pod tym adresem w październiku 1810 – po opuszczeniu Żelazowej Woli – zamieszkała rodzina Chopinów, by wkrótce, na jesieni tego samego roku, przenieść się do służbowego lokalu na drugim piętrze prawego skrzydła Pałacu Saskiego^[7]. Natomiast później Bolesław Prus umieścił tam sklep Wokulskiego^[8] opisany w powieści „Lalka”. Zaś po II wojnie światowej pod tym adresem powstała „Główna Księgarnia Naukowa im. B. Prusa”^[9][10].

Dowodem uznania, jakim się cieszył był fakt, że był wykonawcą testamentu adw. Henryka Krajewskiego – legendarnego powstańca styczniowego, konspiratora i filantropa, wielokrotnie represjonowanego przez carat. Przypadające w 1926 roku 50-lecie jego aktywności zawodowej stało się pamiętnym wydarzeniem, w którym wzięli udział najważniejsi przedstawiciele świata prawniczego, władz stolicy i duchowieństwa^[11]. Nic więc dziwnego, że jego podwarszawska willa „Wrzos”^[3] w Konstancinie, stała się miejscem spotkań wybitnych przedstawicieli palestry i warszawskiego środowiska artystycznego^[12].

Życie prywatne

Był bratem Anieli (1864–1940), od 1897 żony art.-malarza Stanisława Masłowskiego (1853–1926).

Był żonaty z Eweliną Stefanią Władysławą Łuczycką (ur. 1858), z którą miał czworo dzieci: Marię (1894–1969), Janinę (żonę adwokata osiadłego w Lublinie Janusza Zdzienickiego), Krystynę (1890–1954), żonę Stanisława Wierzbickiego, matkę Teresy – „Reni” – zamężnej Schmidtke i Wacława (1884–1944), żonatego z Zofią z Marczewskich, ekonomistę rolnego, profesora i wykładowcę Politechniki we Lwowie, Uniwersytetu Wileńskiego i SGGW. Według niektórych źródeł (serwis genealogiczny „Minakowski” i artykuł Witolda Rawskiego w witrynie „okolicekonstancina.pl”) – ich córką była również Zofia Ponikowska, urodzona ok. 1890 zamężna za N.Malewskim^[13].

Był spokrewniony z Eugenią Umińską poprzez swoją matkę Krystynę z Chojnackich Ponikowską (1827–1869) i babkę Teresę z Umińskich Chojnacką (1796–1868) – zob.: nagrobek na Starych Powązkach w Warszawie (kwatera 30), zdjęcie z 2018 roku i widok płyty poziomej na tym samym nagrobku, zdjęcie z 2018 roku

Zmarł w Warszawie 6 marca 1944. Jego grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 26-1-1)^[14], zob. także: tablice informacyjne za wejściem przez bramę Św. Honoraty w prawo, w kategorii „Prawnicy”.

Publikacje

• Ze wspomnień o adwokaturze, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1924.
• Przedmowa do zbioru Mowy Sądowe (zebrał Szymon Gelernter) nakł. księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1925.
• Kilka uwag co do celowości instytucji Naczelnej Rady Adwokackiej, „Palestra” 1931, nr X–XI.
• Aleksander Kraushar jako prawnik, „Przegląd Historyczny” t. 10, 1932–1933.
• Sylwety obrończe – 12 wspomnień o wybitnych adwokatach, Warszawa 1933 (częściowo publikowane wcześniej w „Gazecie Sądowej Warszawskiej”).
• Ćwierćwiecze Związku Adwokatów Polskich we Lwowie 1911–1936, Warszawa, 1936.
• Polskie oblicze adwokatury, Wydawnictwo Prawnicze, 1937.
• Biografia adwokata Dominika Anca – „Polski Słownik Biograficzny”, Kraków 1935, t. 1.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1928)^[15][16]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[17]
• Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[18]

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Bąkowski: Adwokat Cezary Ponikowski (1854–1944). „Palestra” 2004, nr 3-4, s. 172–176; https://api.palestra.pl/pl/content/download/533/file_pdf/Palestra_Zeszyt_2004_3-4_www.palestra.pl.pdf.
• H. Karnecki: Pięćdziesięciolecie pracy adwokackiej Ponikowskiego, „Tygodnik Ilustrowany” 1926, nr 3.
• https://www.adwokatura.pl/z-zycia-nra/w-160-rocznice-urodzin-cezarego-ponikowskiego-pierwszego-prezesa-nra-1373/page/136/ [dostęp: 4 sty 2022]
• Zdzisław Krzemiński Kartki z dziejów warszawskiej adwokatury, Wolters Kluwer Polska, 2008.
• Lista adwokatów okręgu apelacyjnego w Warszawie na dzień l grudnia 1938 r., Nakł. Izby Adwokackiej Warszawskiej, Warszawa 1938.
• L.Nowodworski: III Zjazd Adwokatów Polskich i Zgromadzenie Walne Związku Adwokatów Polskich, „Palestra” 1925, nr 10.
• L.Nowodworski: Organizacje społeczne adwokatury, Warszawa 1936.
• Polska bibliografia prawnicza, z. 40–41, Instytut Nauk Prawnych, Instytut Państwa i Prawa (Polska Akademia Nauk), PWN, 2004.
• Polski Słownik Biograficzny, tom XXVII/3, zeszyt 114. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1983, zeszyt 114, s. 501.
• Adam Redzik: Szkic o dziejach adwokatury polskiej, „Palestra” 2008, nr 11-12.
• E.S. Rappaport: Moje czasy adwokackie, „Palestra” 1958, nr 2, s. 16.
• Spisok studentov Imperatorskogo Varsavskogo Universiteta za 1870/1871 akademiceskij god (także 1874/1875).
• Józef Stemler: Polska Macierz Szkolna. Szkic historyczno-sprawozdawczy dwudziestolecia działalności 1905–1925, Warszawa 1926.
• Włodzimierz Suleja: Tymczasowa Rada Stanu, Wydawnictwo Sejmowe, 1998.
• Sprawozdanie Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy za r. 1915, Warszawa 1916.
• Zasoby archiwalne w posiadaniu rodziny (między innymi korespondencja Cezarego Ponikowskiego i członków jego rodziny).
• E. Zybert: Przyczynek do historii i kroniki adwokatury za okres 1919 do 1939 (maszynopis powielany do użytku wewnętrznego), Warszawa 1977.

Linki zewnętrzne

• Cezary Ponikowski – publikacje w bibliotece Polona