Dies irae
 | Ten artykuł dotyczy rymowanej sekwencji. Zobacz też: inne znaczenia tego wyrażenia. |
 | |
| Forma muzyczna | sekwencja |
|---|---|
Dies irae (łac. „Dzień gniewu”) – napisana na przełomie XII i XIII wieku rymowana sekwencja.
Opis
Sekwencja ta została w XIV wieku włączona została do mszału, a od czasu reformy trydenckiej śpiewana jest w liturgii Kościoła rzymskokatolickiego w mszach żałobnych w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego; najczęściej jest to określenie całej sekwencji, a przy ściślejszym podziale – jej początku (drugim fragmentem sekwencji jest wtedy Tuba mirum)[1][2]. W zwyczajnej formie rytu rzymskiego została podzielona na trzy części, stanowiące opcjonalne hymny Liturgii godzin (godziny czytań, jutrzni i nieszporów) w ostatnim tygodniu roku liturgicznego, który w tym czasie koncentruje się na paruzji Chrystusa. Autorstwo sekwencji nie zostało jednoznacznie ustalone (wymienia się obecnie około 80 możliwych twórców, zaś popularna i często błędnie podawana hipoteza na temat autorstwa Tomasza z Celano została obalona w 1931 roku przez Iguaneza[3]). Rymowana modlitwa, na której podstawie stworzono tę sekwencję powstała prawdopodobnie na terenie Galii[3].
W liturgii mariawickiej hymn Dzień on, dzień gniewu Pańskiego odmawiany lub śpiewany jest we Mszy żałobnej podczas pogrzebów i w Zaduszki[4], a także na cmentarzu w czasie procesji w uroczystość Wszystkich Świętych. Wówczas podzielone fragmenty hymnu śpiewane są przy każdej z pięciu stacji procesji na cmentarzu[5]. Ponadto w Kościele Katolickim Mariawitów istnieje zwyczaj odmawiania sekwencji przez wszystkich uczestników liturgii na każdej Mszy żałobnej.
Forma
Utwór jest napisany trocheicznym czterostopowcem (ośmiozgłoskowcem), ujętym w strofy trójwersowe oparte na jednym rymie. Zwrotkę tego typu bardzo często nazywa się strofą Dies irae albo strofą hejnałową[6]. 
![<<
\new Staff \with {
\remove Time_signature_engraver
}
\relative c' { \set Staff.midiInstrument = #"tuba" \tempo 8 = 90 \set Score.tempoHideNote = ##t
\cadenzaOn
f8 e f d e c d d \breathe
f8 f([ g)] f([ e)] d([ c)] e f e d4. \breathe
a8 c([ d)] d d([ c)] e f e d4. \bar "||"
}
\addlyrics {
Di -- es i -- rae di -- es il -- la,
Sol -- vet sae -- clum in fa -- vil -- la:
Tes -- te Da -- vid cum Si -- byl -- la
}
>>](http://upload.wikimedia.org/score/j/8/j85k979gc8x1el22ml3z95cv22qi4k1/j85k979g.png)
Opracowania muzyczne
Temat z chorału gregoriańskiego skomponowanego do słów Dies irae na potrzeby liturgii był często wykorzystywany przez kompozytorów zwłaszcza w wieku XIX i XX. Najbardziej znane kompozycje nawiązujące do tej melodii to Symfonia fantastyczna Berlioza, Totentanz Liszta oraz Rapsodia na temat Paganiniego Rachmaninowa.
Sam tekst wiersza spotkać można w mszach żałobnych pisanych przez różnych kompozytorów. Najsłynniejsze z takich kompozycji to Requiem d-moll Wolfganga Amadeusa Mozarta, Requiem B-dur Johanna Michaela Haydna, młodszego brata Josepha, oraz Requiem Giuseppe Verdiego.
Odniesienia w kulturze
- To nazwa jednego z utworów rosyjskiego prozaika Leonida Andriejewa.
- Z Dies irae pochodzi śpiewany współcześnie w Polsce na pogrzebach dwuwiersz „Dobry Jezu, a nasz Panie / Daj mu wieczne spoczywanie” (łac. „Pie Iesu Domine, dona ei requiem”).
- W bibliografii Stanisława Przybyszewskiego znajduje się napisany w 1909 roku dramat pt. Gody życia, będący przeróbką powieści Dzień sądu. Synów ziemi część wtóra. Z kolei Jan Kasprowicz jest autorem hymnu pod takim tytułem.
- Dwie ostatnie linijki hymnu zostały także wykorzystane w filmie Monty Python i Święty Graal, gdzie pokutnicy z dwuwierszem na ustach tłuką się po głowach deskami.
- Niektóre wersy użyte są w utworze goatransowej grupy Juno Reactor pt. Conquistador part 1. Inne pojawiają się w twórczości zespołów black metalowych (Bathory, Dissection), heavymetalowych, jak np. Haggard i Theatres des Vampires, oraz wykonawców muzyki hip-hop np. utwór „Dies irae” autorstwa K2
- Niektóre ze zwrotek zostały użyte w utworze miasta Haven w grze komputerowej „Heroes of Might & Magic V” oraz w głównym menu gry. Ponadto utwór został wykorzystany jako podkład muzyczny w mieście nekropolis w starszej odsłonie gry – „Heroes of Might & Magic III”.
- Słowa utworu zostały użyte w ścieżce dźwiękowej do gry komputerowej Hype: The Time Quest. Motyw ten występuje w lokacji klasztoru.
- Dies Irae to także Tytan klasy Imperator Legionu Mortis z serii książek „Herezja Horusa” z uniwersum Warhammera 40,000.
- W filmie Trzecia Część Nocy (reż. Andrzej Żuławski, 1971) w jednej z ostatnich scen ojciec głównego bohatera Michała wypowiada fragment Dies irae.
- W utworze "Requiem rozbiorowe" Jacka Kaczmarskiego zwrot "Dies irae, dies irae" wykorzystywany jest jako refren w drugiej części.
- W animowanej wersji Dzwonnika z Notre Dame w piosence The Bells Of Notre Dame w tle słychać chór śpiewający Dies Irae.
Przypisy
- ↑ Arcydzieła mistrzów – Mozart vol. 1, DeAgostini, 2008.
- ↑ Słownik muzyki, red. Wojciech Marchwica, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006; ISBN 83-7435-239-6, ISBN 978-83-7435-239-0.
- ↑ a b MałgorzataM. Strawa-Iracka MałgorzataM., Repertuar sekwencyjny w Graduałach Piotrkowskich, „Annales Lublinenses pro Musica Sacra, 2 (2011)”, 2011 [dostęp 2016-08-25] .
- ↑ Mszał Eucharystyczny dla Kapłanów Maryawitów, 1929 .
- ↑ Brewiarzyk Mariawicki, 1988 .
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Kraków 2003, s. 135.
Linki zewnętrzne
 | Zobacz w Wikiźródłach tekst przekładu Antoniego Czajkowskiego |
| | Zobacz w Wikiźródłach tekst oryginalnego Dies irae |
- Dies irae w przekładzie Anny Kamieńskiej. [dostęp 2005-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-17)]. (pol.).
- Dies irae w przekładzie Jana Białobockiego. [dostęp 2005-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-03)]. (pol.).
Kontrola autorytatywna (sekwencja):
Encyklopedia internetowa:
- PWN: 3892618
- Britannica: topic/Dies-irae
- БРЭ: 3678611
- SNL: Dies_irae
- DSDE: Dies_irae
