Elektrownia Powiśle

Ten artykuł od 2014-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Elektrownia Powiśle

nr rej. A-430 z 16.12.2004
Elektrownia w 1945 roku
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Elektryczna 2a
Architekt	nieznany; APA Wojciechowski Architekci (rewitalizacja)
Inwestor	Towarzystwo Schuckert i Ska; Tristan Capital Partners i White Star Real Estate (rewitalizacja)
Ukończenie budowy	1904
Ważniejsze przebudowy	2020
Właściciel	Tristan Capital Partners i White Star Real Estate
Położenie na mapie Warszawy Elektrownia Powiśle
Położenie na mapie Polski Elektrownia Powiśle
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Elektrownia Powiśle
52°14′23″N 21°01′43″E/52,239722 21,028611
Multimedia w Wikimedia Commons

Elektrownia Powiśle – nieistniejąca obecnie elektrownia uruchomiona w 1904 w Warszawie na Powiślu, znana też jako Elektrownia Warszawska i Elektrownia Miejska. Część jej zachowanych budynków została zaadaptowana na potrzeby otwartego w 2020 kompleksu handlowo-usługowego o tej samej nazwie.

Elektrownia została zbudowana jako prywatna. W 1933 przeszła pod nadzór państwowy, a w 1937 została przejęta przez Zarząd Miasta Warszawy. Działała w okresie obrony Warszawy w 1939 i w czasie powstania warszawskiego do września 1944. Ponownie uruchomiona w kwietniu 1945, została zamknięta na początku lat 90.

Historia

Powstała w 1904 na mocy koncesji z 1902 wydanej przez władze miejskie i rząd carski. Koncesję otrzymało niemieckie Towarzystwo Schuckert i Ska, przejęte po dwóch latach przez Compagnie d'Electricite de Varsovie^[1]. Koncesjonariusz otrzymał wyłączne prawo do oświetlania miasta elektrycznością na 35 lat^[1]. Lokalizacja elektrowni była korzystna ze względu na bliskość wody (Wisły) i bliskość śródmieścia, co wpływało na obniżenie kosztów budowy i eksploatacji sieci^[1].

W latach 1922–1924 do elektrowni doprowadzono bocznicę kolejową z Dworca Gdańskiego^[2].

Początkowo w elektrowni pracowały jednakowe 3 generatory produkcji Siemens Schuckert Werke (SSW) Berlin Siemensstadt, o mocy elektrycznej 500 kW każdy, czyli razem 1,5 MW; odstawione w 1925.

W okresie międzywojennym powołano w Paryżu specjalną spółkę pod nazwą „Compagnie d’Electricité de Varsovie”, chcąc w ten sposób ominąć ustawę elektryczną z 21 marca 1922 w celu czerpania maksymalnych zysków.

Rząd w 1933 został zmuszony rozciągnąć nadzór państwowy nad Elektrownią Warszawską. W 1937 Zarząd Miejski na mocy wyroku sądowego za odszkodowaniem przejął elektrownię do eksploatacji. W ten sposób przed wybuchem wojny jedna z większych elektrowni (o mocy ok. 83 MW) przeszła w ręce Zarządu Miasta Warszawy.

Ogółem w okresie międzywojennym działały:

• turbozespół Tz1: turbina produkcji AEG Berlin z 1907 o mocy 1050 KM z generatorem produkcji SSW z 1907 o mocy 0,8 MW, wyłączony w 1925
• turbozespół Tz2: turbina produkcji AEG Berlin z 1908 o mocy 2100 KM z generatorem produkcji SSW z 1908 o mocy 1,5 MW, wyłączony w 1925
• turbozespół Tz3: turbina produkcji Brown, Boveri & Cie. (BBC) z 1909 o mocy 5400 KM z generatorem produkcji Lahmeyer z 1909 o mocy 4,0 MW, wyłączony w 1951
• turbozespół Tz4: turbina produkcji BBC z 1911 o mocy 6000 KM z generatorem produkcji Lahmeyer z 1911 o mocy 4,4 MW, wyłączony w 1951
• turbozespół Tz5: turbina produkcji BBC z 1913/1914 z generatorem produkcji BBC z 1913/1914 o mocy 3,0 MW, osiągalna od 1954 2,5 MWe/10 MWt; w roku 1954 przebudowana na pogorszoną próżnię do celów ciepłowniczych do ogrzewania początkowo Pałacu Kultury i Nauki i Domu Partii, wyłączony w 1965
• turbozespół Tz6: turbina produkcji AEG z 1923 z generatorem produkcji AEG z 1923 o mocy 6,3 MW, wyłączony w 1965
• turbozespół Tz7: turbina produkcji AEG z 1924 z generatorem produkcji AEG z 1924 o mocy 10,0 MW, zniszczony w 1944 w okresie powstania warszawskiego i nie odbudowany, w 1956 powstał nowy Tz7 w innym miejscu elektrowni
• turbozespół Tz8: turbina produkcji Societe Alsacienne de Constructions Mecaniques (SACM) z 1926/1927 z generatorem produkcji SACM z 1926/1927 o mocy 15,0 MW, wyłączony w 1974
• turbozespół Tz9: turbina produkcji SACM z 1930 z generatorem produkcji SACM z 1930 o mocy 15,0 MW, wyłączony w 1974.

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 elektrownia została bardzo poważnie uszkodzona^[3]. Produkcja energii elektrycznej została przerwana 23 września^[4].

Przez cały okres okupacji niemieckiej elektrownia nie osiągnęła poziomu produkcji sprzed września 1939; głównym powodem była niska kaloryczność węgla^[5]. W lutym 1941 niemieckie władze okupacyjne wprowadziły ograniczenia w dostawach prądu o 50%^[6]. Zostały one zniesione wiosną 1944 dzięki zapewnianiu dostaw energii elektrycznej do miasta z Elektrowni Rożnów^[7].

W czasie powstania warszawskiego elektrownia znajdowała się w rękach polskich. 4 września 1944 roku zbombardowana przez Niemców i ciężko uszkodzona przerwała wytwarzanie energii elektrycznej^[8]. Zburzona została kotłownia, spalone budynki i hałdy węglowe^[8]. Po ciężkich walkach 5 września powstańcy wycofali się z terenu elektrowni w górę ul. Tamka^[9].

18 stycznia 1945 rozpoczęły się prace nad odbudową elektrowni^[10]. Znaczącej pomocy technicznej udzieliła wojskowa misja radziecka, pracująca w Warszawie od marca do września 1945^[11]. Pierwszy generator uruchomiono 25 kwietnia, drugi 18 maja, trzeci 22 czerwca, a czwarty 6 września. Pod koniec 1945 elektrownia osiągnęła moc 57,3 MW^[11].

W 1956 roku w wyniku wybuchu kotła zginęło czterech pracowników^[12].

Elektrownia została zamknięta w latach 90. W chwili wyłączenia z eksploatacji dysponowała ona urządzeniami:

• turbozespół Tz7: turbina przeciwprężna prod. Pierwsza Brneńska Fabryka Maszyn, zainstalowana w 1956 o mocy znamionowej 10 MWe i osiągalnej (1998 rok) 9 MWe/65 MW wraz generatorem o mocy 12,5 MVA/10 MW,
• turbozespół Tz10: turbina kondensacyjna, w 1964 przebudowana na pogorszoną próżnię, produkcji BBC, zainstalowana w 1937 o mocy znamionowej 22 MWe i osiągalnej (1998 rok) 20 MWe/100 MWt wraz z generatorem produkcji Rohn-Zieliński na licencji BBC z 1937 o mocy 35,7 MVA/25 MW,
• turbozespół Tz11: turbina kondensacyjna, w 1975 roku przebudowana na pogorszoną próżnię, produkcji BBC, zainstalowana w 1939 (ostatecznie w 1940 na skutek uszkodzeń) o mocy znamionowej 24 MWe i osiągalnej (1998 rok) 20 MWe/105 MWt wraz z generatorem produkcji Rohn-Zieliński na licencji BBC z 1939 o mocy 42,0 MVA/31,9 MW.

Wszystkie generatory pracowały na napięciu 5,25 kV, a energia wyprowadzana była przez rozdzielnię 15 kV. Wszystkie turbiny z racji układu kolektorowego pracowały na parze o ciśnieniu 1,15 MPa i temperaturze 350 °C (czyli na bardzo niskich parametrach, niezmienionych od 1904 roku). W sumie w elektrowni w okresie jej eksploatacji pracowało 35 różnych kotłów.

Budowa turbozespołów nr Tz8 i Tz9 związana była z rozbudową kanałów wody chłodzącej. Kanały te zostały przecięte tunelem Wisłostrady, otwartym 30 sierpnia 2003 (budowę rozpoczęto w kwietniu 2001). To ostatecznie przypieczętowało los elektrowni.

Teren dawnej elektrowni po 2001

W odnowionym budynku po dawnej rozdzielni 30 kV wybudowanym w połowie lat 30. uruchomiona została nowa stacja transformatorowa 110/15 kV RPZ Powiśle. Przejęła ona zasilanie sieci 15 kV Śródmieścia, zasilanej do tej pory z przyelektrownianej rozdzielni 15 kV. Pierwsze załączenie pod napięcie nowej stacji nastąpiło w październiku 2007 roku, oficjalne otwarcie 18 marca 2008.

Elektrownia wpisana jest do rejestru zabytków jako zespół Elektrowni Warszawskiej, ul. Elektryczna 2 a, 1902-14, 1922-36, nr rej.: A-430 z 16.12.2004 (rozdzielnia 35(30) kV, rozdzielnia 5/15 kV, keson – podziemny zbiornik wody, hala maszyn i kotłownia nr 2)^[13].

Teren Elektrowni został sprzedany przez spółkę Elektrociepłownie Warszawskie irlandzkiej spółce developerskiej, która w północnej części kompleksu zbudowała zespół apartamentowców^[14]. W części południowej zaplanowano kompleks biurowo-mieszkalno-usługowy^[14]. Inwestycja, zrealizowana finalnie przez kolejnego właściciela terenu: Tristan Capital Partners i White Star Real Estate, polegała na odremontowaniu zabytkowych obiektów i dokomponowaniu do nich trzech biurowców oraz apartamentowca od strony ul. Dobrej^[15][16]. Projekt opracowała pracownia APA Wojciechowski Architekci^[17].

Inwestycję wielofunkcyjną, w tym część handlowo-usługową pod nazwą Elektrownia Powiśle z ok. 18 tys. m² powierzchni użytkowej z adresem przy ul. Dobrej 42^[18] otwarto w maju 2020^[19][20]. W 2021 roku otrzymała ona Nagrodę Architektoniczną Prezydenta m. st. Warszawy (VII edycja, kategoria: architektura komercyjna)^[21]. Została również nominowana do Nagrody Unii Europejskiej w konkursie Architektury współczesnej im. Miesa van der Rohego (edycja 2022)^[22][23][24] oraz nagrody Brick Award 2021^[25]. W 2021 roku inwestycja otrzymała główną nagrodę w MIPIM Awards 2021.^[26].

W 2023 roku na terenie dawnej elektrowni otwarty został hotel Barceló Warsaw Powiśle^[27][28].

Inne informacje

Przy skrzyżowaniu ul. Wybrzeże Kościuszkowskie z ul. Leszczyńską znajduje się zachowany w całości schron wartowniczo-obserwacyjny z okresu okupacji niemieckiej zbudowany przy dawnej bramie do elektrowni^[29].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Historia elektrowni na portalu warszawa1939.pl
• Oficjalna strona kompleksu
• EC Powiśle na Urbanity.pl